قبیله در فقه سیاسی
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل قبیله (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
قبیله، واحد کوچک سیاسی و متشکل از گروهی از خانواده‌های خویشاوند است که به دلیل رابطه نسبی و سببی و انگیزۀ زندگی مشترک در یک سرزمین، تحت ریاست شیخ قبیله، طبق سلسله رسومات، سنت‌ها و مقررات عرفی مشترک اداره می‌شود. در قبیله، به عنوان یک جامعه سیاسی، عناصر کشور و محتوای دولت وجود دارد؛ مانند زمین، تشکل عمومی، قدرت سیاسی و حکومت. تابعیت نیز در قبیله به صورت خویشاوندی و هم‌خونی بوده است[۱].
طبق آیه ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ﴾[۲]، قبیله از نشانه‌های شناسایی افراد انسانی به شمار آمده و پیامبر(ص) از آغاز تشکیل حکومت، با بسیاری از قبایل که هر کدام دارای تشکیلات سیاسی مستقلی بودند، ارتباط سیاسی برقرار نمود[۳].
از آنجا که نظام حکومتی در حجاز و بخش‌های دیگر شبه جزیرۀ عربستان با سیستم قبیله‌ای اداره می‌شد، همواره میان این قبایل، عداوت و دشمنی‌های دیرین وجود داشت؛ از این‌رو، پیامبر(ص) با انعقاد پیمان "اخوت اسلامی" میان قبایل - با حفظ آداب و رسوم قبیله‌ای - سعی در نزدیک کردن آنها به هم نمود و قبایل، با وجود حفظ سیستم قبیله‌ای خود، جزو امت واحده بوده و همین امر، زمینه‌ساز شکل‌گیری حکومت مقتدر اسلامی گردید[۴][۵].
عشیره در فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم
گروه نزدیکان مرد[۶] و خاندان[۷]. اصل آن "عشر" عدد "ده" و همچنین به معنای تداخل و مخالطه[۸]، مصاحبت با اختلاط[۹].
﴿وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ﴾[۱۰].
آیه شریفه به مرحله دعوت آشکار حضرت رسول(ص) اشاره دارد که به امر خداوند از خاندان و نزدیکان آن حضرت آغاز شد. گفته شده است که عشیره پیامبر(ص) بنی‌هاشم و بنی‌المطلب بوده‌اند [۱۱].
عشیره از اصطلاحاتی است که برای اشاره به گروه‌های انسانی و جمعیت‌ها در قرآن وارد شده است.[۱۲]
منابع
پانویس
- ↑ المنمق فی اخبار قریش، ص۳۸۶ و ۳۶۸؛ احکام ولایی و کافی، ج۱، ص۵۸، حدیث ۱۹؛ المحبر، ص۱۳۷-۱۳۲.
- ↑ «ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز‌شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳.
- ↑ سیره ابن هشام، ج۲، ص۵۰۴-۵۰۱؛ الاموال، ص۱۲۵ و ۲۰۲؛ بحار الانوار، ج۱۹، ص۱۱۱-۱۱۰.
- ↑ سیره ابن هشام، ج۲، ص۵۰۴-۵۰۱؛ السیرة النبویة، ابن کثیر، ج۲، ص۳۲۳-۳۲۰؛ سیره حلبی، ج۲، ص۹۶؛ إعلام الوری، ص۴۵؛ مکاتیب الرسول، ج۱، ص۲۴۳؛ ر.ک: امت واحده.
- ↑ فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص ۱۴۹.
- ↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۶۷.
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۷۷.
- ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۱۲۴.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۳۷.
- ↑ «و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده!» سوره شعراء، آیه ۲۱۴.
- ↑ وهبة بن مصطفی زحیلی، التفسیر المنیر، ج۱۹، ص۲۳۴-۲۳۵.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۱۶.