تفسیر موضوعی در علوم قرآنی
مقدمه
تفسیر موضوعی یکی از انواع تفسیر قرآن است که به شکلی غیر ترتیبی قرآن را تفسیر می‌کند.
در این شیوه تفسیری، آیات مختلفی که درباره یک موضوع در سراسر قرآن‌مجید در حوادث و مناسبت‌های گوناگون نازل شده است، جمع آوری و جمع بندی و از مجموع آنها نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن می‌شود.
تفسیر موضوعی را بر سه قسم دانسته‌اند:
- تفسیر کلمه‌ای از کلمات قرآن و بررسی آیاتی که آن کلمه در آنها به کار رفته است؛ مانند: بررسی کلمه حق یا کلمه ولاء؛
- بررسی موضوعی خاص در یک سوره؛ مثلاً بررسی خداشناسی در سوره حمد؛
- بررسی یک موضوع خاص در کل قرآن؛ یعنی آیاتی جمع و تفسیر شود که به یک موضوع خاص در قالب بیانات مختلف پرداخته‌اند؛ مانند: بررسی آیات جهاد یا معاد یا اخلاق در قرآن. شاید قسم سوم مشهورترین روش در تفسیر موضوعی باشد.
درباره تاریخچه تفسیر موضوعی باید گفت که گرچه این تفسیر ریشه در زمان رسول اکرم(ص) دارد، اما اصطلاح تفسیر موضوعی در قرن چهاردهم هجری پدید آمده است.
برای تفسیر موضوعی فواید ذیل را می‌توان برشمرد:
- رفع ابهام‌هایی که در بدو نظر در بعضی از آیات به چشم می‌خورد؛ مانند: متشابهات قرآن؛
- آگاهی از ویژگی‌ها، علل و نتایج موضوعات و مسائل مختلف مطرح در قرآن؛
- به دست آوردن یک تفسیر جامع درباره موضوعاتی مانند توحید، معاد، عبادات، جهاد و حکومت اسلامی؛
- به‌دست آوردن اسرار و پیام‌های تازه قرآن با انضمام آیات به یکدیگر[۱].[۲]
تفاسیر موضوعی
منظور از تفاسیر موضوعی تفسیرهایی است که مفسر، موضوعی را با توجه به آیات مختلفی از قرآن تفسیر کند که به نحوی با آن موضوع مناسبت دارند.
تفاسیر موضوعی قرآن دو دسته‌اند:
- تفسیرهایی که هر چند به شیوه کهن و بر پایه تفسیر ترتیبی قرآن تدوین شده‌اند، امّا در ضمن به موضوعات قرآنی هم پرداخته‌اند و با گزینش آیاتی که ارتباط محتوایی با یکدیگر دارند، سعی در عرضه دیدگاه قرآن در موضوعات مختلف دارند؛ مانند: تفسیر المنار و تفسیر ارزشمند المیزان. این دو تفسیر، به‌ویژه تفسیر المیزان سرشار از مباحث و موضوعات مختلفی است که در قرآن مطرح شده‌اند.
- تفسیرهای موضوعی خاص که موضوعات مختلفی را از نظر قرآن بررسی کرده‌اند؛ مانند:
- تفسیر موضوعی قرآن کریم اثر آیت‌الله عبدالله جوادی آملی؛
- تفسیر منشور جاوید تألیف جعفر سبحانی در چهارده جلد؛
- دروس من القرآن الکریم و العمل الصالح فی القرآن نوشته شهید محمد باقر صدر؛
- پیام قرآن، اثر آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی و همکاران در ده جلد.
و کتاب‌های تک‌نگاری شده در زمینه موضوعاتی مثل انسان، زن، جامعه، تاریخ و... از نظر قرآن[۳].[۴]
منابع
پانویس
- ↑ رومی،فهدبن عبدالرحمان،اصول التفسیرومناهجه،صفحه ۶۸؛ مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۰۵ -،پیام قرآن , روش تازه ای درتفسیر موضوعی قرآن،صفحه (۲۰-۳۱)؛ حکیم، محمد باقر، ۱۳۱۸- ۱۳۸۲.،علوم القرآن،صفحه (۳۴۲-۳۴۸)
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۳۸.
- ↑ خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی،جلد۱،صفحه ۶۴۰؛ ایازی، محمد علی، آشنایی با تفاسیر قرآن، صفحه (۲۱۸-۱۹۹)و۲۳.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۴۱.