سوره مطففین

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

مقدمه

هشتاد و سومین سوره قرآن و هشتادو ششمین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه با موضوع مذمت کم‌فروشان و مقایسه نیکوکاران با ایمان با گناهکاران بی‌ایمان در آخرت.

این سوره را «مطففین» می‌نامند زیرا در آغاز آن آمده است: ﴿وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ﴾^[۱]. «مطففین» اسم فاعل و جمع «مُطفّف» و از مصدر «تطفیف» است و «تطفیف» از «طفیف» و «طف» گرفته شده است. دارای ۳۶ آیه، ۱۶۹ کلمه و ۷۵۱ حرف است. از نظر حجم از سوره‌های «مفصّلات» است.

آیات ﴿وَيْلٌ لِّلْمُطَفِّفِينَ الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ﴾^[۲] این سوره، یک مورد حکم فقهی دارد که کم‌فروشی و کاستن از وزن کالا و عدم ایفای حقوق مردم در معاملات تحریم شده و از گناهان بزرگ شمرده شده است. این سوره با توصیف جهان آخرت و با معرّفی دو تیپ ایمانی متضاد، ابرار و مقرّبین و گروه فجّار و مجرمین به لبخندهای تمسخرآمیز کافران نسبت به مؤمنان در این جهان اشاره می‌کند و اینکه در روز قیامت مؤمنان به کافران می‌خندند^[۳].

این سوره با تهدید اهل تطفیف و کم‌فروشی در کیل و وزن آغاز شده و کم‌فروشان را تهدید می‌کند به این که در ﴿يَوْمٍ عَظِيمٍ﴾^[۴] که روز قیامت است برای جزا مبعوث می‌شوند و این مطلب را با تفصیل جریانی که در آن روز بر سر فجّار و ابرار می‌آید خاتمه می‌دهد. آیات اول این سوره که سخن از مطفّفین دارد از نظر سیاق با آیات مدنی و آیات آخرش با سیاق سوره‌های مکی مناسب‌تر است^[۵].

درباره فضیلت سوره مطففین در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است: «هر کس در نمازهای فریضه خود سوره مطففین را بخواند، خداوند امنیت از عذاب دوزخ را در قیامت به او عطا می‌کند، نه آتش دوزخ او را می‌بیند و نه او آتش دوزخ را» ^[۶].

از جهت ساختاری، این سوره از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول آیات: ﴿وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ أَلا يَظُنُّ أُوْلَئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ لِيَوْمٍ عَظِيمٍ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ كَلاَّ إِنَّ كِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ وَمَا أَدْرَاكَ مَا سِجِّينٌ كِتَابٌ مَّرْقُومٌ وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِينَ الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ وَمَا يُكَذِّبُ بِهِ إِلاَّ كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الأَوَّلِينَ كَلاَّ بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ كَلاَّ إِنَّهُمْ عَن رَّبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَّمَحْجُوبُونَ ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصَالُوا الْجَحِيمِ ثُمَّ يُقَالُ هَذَا الَّذِي كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ كَلاَّ إِنَّ كِتَابَ الأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا عِلِّيُّونَ كِتَابٌ مَّرْقُومٌ يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ عَلَى الأَرَائِكِ يَنظُرُونَ تَعْرِفُ فِي وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِيمِ يُسْقَوْنَ مِن رَّحِيقٍ مَّخْتُومٍ خِتَامُهُ مِسْكٌ وَفِي ذَلِكَ فَلْيَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ وَمِزَاجُهُ مِن تَسْنِيمٍ عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ ﴾^[۷] به بیان تأثیر تکذیب روز جزا در نادیده گرفتن حقوقِ مادی دیگران می‌پردازد و در این زمینه، رابطه کم‌فروشی با عدم اعتقاد به روز جزا را بررسی می‌کند.

بخش دوم آیات ﴿إِنَّ الَّذِينَ أَجْرَمُوا كَانُواْ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا يَضْحَكُونَ وَإِذَا مَرُّواْ بِهِمْ يَتَغَامَزُونَ وَإِذَا انقَلَبُواْ إِلَى أَهْلِهِمُ انقَلَبُواْ فَكِهِينَ وَإِذَا رَأَوْهُمْ قَالُوا إِنَّ هَؤُلاء لَضَالُّونَ وَمَا أُرْسِلُوا عَلَيْهِمْ حَافِظِينَ فَالْيَوْمَ الَّذِينَ آمَنُواْ مِنَ الْكُفَّارِ يَضْحَكُونَ عَلَى الأَرَائِكِ يَنظُرُونَ هَلْ ثُوِّبَ الْكُفَّارُ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ ﴾^[۸] تأثیر تکذیب روز جزا در نادیده گرفتن حقوق معنوی دیگران را بررسی می‌کند. در این بخش، به برخورد اهانت‌آمیز کافران با اهل ایمان اشاره می‌نماید و در انتها می‌افزاید: همانگونه که امروز کافران خود را برتر از مؤمنان می‌دانند، روزی نیز فرا می‌رسد که برتری مؤمنان بر کافران آشکار می‌شود، آنگاه کافران متوجه می‌شوند که چقدر حساب و کتاب خدا و مجازات اعمال، دقیق است.

سوره مطففین با برشمردن خصلت‌های زشت تاجران کم‌فروش، در نادیده گرفتن حقوق مادی و معنوی دیگران، ریشه رفتار آنها را بی‌توجهی و عدم اعتقاد به روز قیامت می‌داند و با تأکید بر اینکه سنّت قطعی خداوند کیفر نمودن گناهکاران و پاداش دادن به ابرار و نیکان است، آنان را از رفتارهای زشت خود برحذر می‌دارد.^[۹]

منابع

صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره مطففین»، دانشنامه معاصر قرآن کریم

پانویس

↑ «وای بر کم‌فروشان!» سوره مطففین، آیه ۱.
↑ «وای بر کم‌فروشان! آنان که چون از مردم پیمانه گیرند تمام پیمایند و چون پیمانه دهند یا وزن کنند کم نهند» سوره مطففین، آیه ۱-۳.
↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی؛ تفسیر الجلالین.
↑ «روزی بزرگ؟» سوره مطففین، آیه ۵.
↑ المیزان.
↑ نور الثقلین، ج۵، ص۵۲۷.
↑ «وای بر کم‌فروشان! آنان که چون از مردم پیمانه گیرند تمام پیمایند. و چون پیمانه دهند یا وزن کنند کم نهند، آیا آنان نمی‌دانند که برانگیخته خواهند شد، در روزی بزرگ؟ روزی که مردم نزد پروردگار جهانیان بپا می‌ایستند. نه چنین است، کارنامه بدکاران در «سجّین» است، و تو چه دانی که «سجّین» چیست؟ کارنامه‌ای است نگاشته، در این روز، وای بر دروغ‌انگاران! آنان که روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمرند، و جز تجاوزگر بزهکار، آن را دروغ نمی‌شمرد، همان که چون بر او آیات ما را بخوانند گوید: (اینها) افسانه‌های پیشینیان است. نه چنین است؛ بلکه آنچه می‌کرده‌اند بر دل‌هاشان زنگار بسته است. آری، بی‌گمان آنان در آن روز از پروردگارشان باز داشته خواهند بود. سپس به یقین به دوزخ درخواهند آمد. آنگاه (به آنها) گفته می‌شود: این همان است که دروغش می‌شمردید. نه چنین است؛ کارنامه نیکان در «علّیین» است. و تو چه دانی که «علّیین» چیست؟ کارنامه‌ای است نگاشته، که مقرّبان (درگاه خداوند) در آن می‌نگرند. آری، نیکان در ناز و نعمتی (بی‌شمار) اند. (نشسته) بر تخت‌ها (به هر سو) می‌نگرند، شادابی نعمت را در سیمای آنان باز می‌شناسی، به آنان از شرابی دست ناخورده می‌نوشانند، که مهر آن، مشک است و در چنین چیزی رغبت‌کنندگان باید رغبت کنند. و آمیخته آن از (آب) تسنیم است، چشمه‌ای که مقرّبان (درگاه خداوند) از آن می‌نوشند» سوره مطففین، آیه ۱-۲۸.
↑ «بی‌گمان بزهکاران (در دنیا) به مؤمنان می‌خندیدند. و چون از کنار آنان می‌گذشتند به یکدیگر با چشم اشاره می‌کردند، و چون به نزد خویشان خود می‌رفتند، خنده‌زنان می‌رفتند، و چون آنان را می‌دیدند می‌گفتند: اینان بی‌گمان گمراهند، حال آنکه اینان را بر آنان نگهبان نفرستاده بودند، اما امروز این مؤمنان‌اند که به کافران می‌خندند. (نشسته) بر سریرهای آراسته می‌نگرند. آیا کافران به کیفر آنچه می‌کردند رسیدند؟» سوره مطففین، آیه ۲۹-۳۶.
↑ صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره مطففین»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.

[1] «وای بر کم‌فروشان!» سوره مطففین، آیه ۱.

[2] «وای بر کم‌فروشان! آنان که چون از مردم پیمانه گیرند تمام پیمایند و چون پیمانه دهند یا وزن کنند کم نهند» سوره مطففین، آیه ۱-۳.

[3] دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی؛ تفسیر الجلالین.

[4] «روزی بزرگ؟» سوره مطففین، آیه ۵.

[5] المیزان.

[6] نور الثقلین، ج۵، ص۵۲۷.

[7] «وای بر کم‌فروشان! آنان که چون از مردم پیمانه گیرند تمام پیمایند. و چون پیمانه دهند یا وزن کنند کم نهند، آیا آنان نمی‌دانند که برانگیخته خواهند شد، در روزی بزرگ؟ روزی که مردم نزد پروردگار جهانیان بپا می‌ایستند. نه چنین است، کارنامه بدکاران در «سجّین» است، و تو چه دانی که «سجّین» چیست؟ کارنامه‌ای است نگاشته، در این روز، وای بر دروغ‌انگاران! آنان که روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمرند، و جز تجاوزگر بزهکار، آن را دروغ نمی‌شمرد، همان که چون بر او آیات ما را بخوانند گوید: (اینها) افسانه‌های پیشینیان است. نه چنین است؛ بلکه آنچه می‌کرده‌اند بر دل‌هاشان زنگار بسته است. آری، بی‌گمان آنان در آن روز از پروردگارشان باز داشته خواهند بود. سپس به یقین به دوزخ درخواهند آمد. آنگاه (به آنها) گفته می‌شود: این همان است که دروغش می‌شمردید. نه چنین است؛ کارنامه نیکان در «علّیین» است. و تو چه دانی که «علّیین» چیست؟ کارنامه‌ای است نگاشته، که مقرّبان (درگاه خداوند) در آن می‌نگرند. آری، نیکان در ناز و نعمتی (بی‌شمار) اند. (نشسته) بر تخت‌ها (به هر سو) می‌نگرند، شادابی نعمت را در سیمای آنان باز می‌شناسی، به آنان از شرابی دست ناخورده می‌نوشانند، که مهر آن، مشک است و در چنین چیزی رغبت‌کنندگان باید رغبت کنند. و آمیخته آن از (آب) تسنیم است، چشمه‌ای که مقرّبان (درگاه خداوند) از آن می‌نوشند» سوره مطففین، آیه ۱-۲۸.

[8] «بی‌گمان بزهکاران (در دنیا) به مؤمنان می‌خندیدند. و چون از کنار آنان می‌گذشتند به یکدیگر با چشم اشاره می‌کردند، و چون به نزد خویشان خود می‌رفتند، خنده‌زنان می‌رفتند، و چون آنان را می‌دیدند می‌گفتند: اینان بی‌گمان گمراهند، حال آنکه اینان را بر آنان نگهبان نفرستاده بودند، اما امروز این مؤمنان‌اند که به کافران می‌خندند. (نشسته) بر سریرهای آراسته می‌نگرند. آیا کافران به کیفر آنچه می‌کردند رسیدند؟» سوره مطففین، آیه ۲۹-۳۶.

[9] صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره مطففین»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]