الکشف و البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)

الکشف و البیان فی تفسیر القرآن
زبان	عربی
نویسنده	احمد بن محمد ثعلبى نيشابورى مشهور به ثعلبی
ناشر	[[:رده:انتشارات انتشارات دار احیاء التراث العربی|انتشارات انتشارات دار احیاء التراث العربی]][[رده:انتشارات انتشارات دار احیاء التراث العربی]]
محل نشر	بیروت، لبنان
سال نشر	۱۴۲۲ق، ۲۰۰۲م، ۱۳۸۰ ش

الکشف و البیان فی تفسیر القرآن کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویلات آیات قرآن می‌‏باشد. این کتاب اثر احمد بن محمد ثعلبى نيشابورى مشهور به ثعلبی است و انتشارات دار احیاء التراث العربی انتشار آن را به عهده داشته‌ است.

دربارهٔ کتاب

«الکشف و البیان فی تفسیر القرآن» معروف به «تفسیر ثعلبی» به زبان عربی، از ابواسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم ثعلبی نیشابوری اهل سنت و جماعت است که فقیه، محدّث، ادیب، واعظ، حافظ قرآن و مفسری بزرگ به شمار می‌رود. تفسیر او به عنوان «تفسیر کبیر» هم موصوف بوده و بر بسیاری از تفاسیر مقدم داشته می‌شده است.

تاریخ تولّد او معلوم نیست اما تاریخ وفاتش را سال ۴۲۷ ق ذکر کرده‌اند. ثعلبی از عالمان بزرگ زمان خویش بوده و فردی پرهیزکار شناخته میشده است. آثاری از او برجای مانده که برخی از آنها عبارتند از: «عرائس المجالس فی قصص الانبیاء» و تفسیر بزرگ او به نام «الکشف و البیان فی تفسیر القرآن» است. او به «کثیر الحدیث» بودن مشهور و در کتابش غرائب فراوان دیده می‌شود و نیز به وجوه الاعراب و القراءات آگاه بوده است.

ثعلبی مورد اعتماد محدّثان بوده و نزد اساتید بزرگی شاگردی نموده است. سخت کوشی او از همان آغاز تحصیل، زبانزد معاصرانش بوده. وی بیشتر اوقات خود را به‌ویژه در شب‌ها به مطالعه میگذراند و از خواب خود میکاست و به دنبال حق و کشف حقیقت بود. او خود گوید: به درخواست حقیقت به نوشتن تفسیر قرآن پرداختم و تفسیری جامع و منسجم را از مطالعه بیش از صد کتاب و مجموعه حدیثی معتبر استخراج نموده و سامان دادم.

ثعلبی در مقدمه تفسیرش، منهج و هدف تفسیری خود را به وضوح بیان داشته و فرقه‌های گوناگون مفسران را با بیان شیوه تفسیری‌شان یادآور شده است.

در مقدمه عالمانه‌اش چهارده عنوان را مورد بحث قرار داده که عبارتند از:

1. البسائط و المقدمات،
2. العدد و الترتیلات،
3. القصص و الروایات،
4. الوجوه و القراءات،
5. العلل و الاحتجاجات،
6. اللعربیه و اللّغات،
7. الإعراب و الموازنات،
8. التفسیر و التأویلات،
9. المعانی و الجهات،
10. الغوامض و المشکلات،
11. الاحکام و الفقهیات،
12. الحکم و الاشارات،
13. الفضائل و الکرامات،
14. الاخبار و المتعلقات.

او در آغاز تفسیر، سخنان عالمان پیش از خود را نقل و ضمناً مصنفات معاصرانش را نیز برمیشمارد و بابی هم در فضیلت قرآن و اهل آن و همچنین بابی در معنی تفسیر و تاویل گشوده است. تفسیر او از جمله تفاسیر مشهور و معتبری است که اقوال سَلَف را به دقت نقل می‌کند و به مسائل ادبی و ریزه‌کاری‌های آن عمیقانه میاندیشد و در آن بسط سخن می‌دهد.

ثعلبی در واژه‌شناسی و اشتقاق کلمات تبحّر خاصی دارد و همچنین در تفسیر آیات الاحکام، اقوال گوناگون را نقل می‌کند و در بیان فضائل اهل بیت(ع) و آیاتی که در فضائل آنان نازل شده حق مطلب را به خوبی ادا می‌کند و شاید به همین سبب بوده که مورد نکوهش عدّه‌ای از عالمان متعصب غیر شیعی قرار گرفته است تا جایی که در صدد تلخیص و پاکسازی تفسیر او برآمدند. گویند «تفسیر بغوی» که تلخیصی از تفسیر ثعلبی است شاهد این واقعیت است. ثعلبی در این اثر از نقل روایات اسرائیلیات هم خودداری ننموده و شماری از روایات خرافی و بی‌اساس را هم، به‌ویژه در قصص قرآن، در تفسیرش نقل کرده است.

عمده امتیاز این اثر به «تفصیل در آیات الاحکام» و «توجه به مسائل نحوی» و همچنین «نقل روایات فضائل اهل بیت(ع)» است. این تفسیر با همه اهمیتی که دارد، هنوز آن‌گونه که برازنده آن باشد چاپی تحقیقی و تصحیحی به صورت گروهی از آن انجام نگرفته است. آنچه که علی عاشور و نظیر ساعدی به عنوان تحقیق روی آن انجام داده‌اند با تصحیح و تحقیق مطلوب آن فاصله بسیاری دارد.

فهرست کتاب

در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.

دربارهٔ پدیدآورنده

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

ابواسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم ثعلبی نیشابوری اهل نیشابور بود. علم قرائت قرآن را نزد علی بن محمد طرازی فرا گرفت و از ابوطاهر بن خزیمه و ابوبکر بن مهران که خود از قاریان بود روایت کرد. وی یکی از افراد بی‌نظیر عصر خویش در علوم قرآن و مفسر بزرگ خراسان و حافظ قرآن کریم بود که ابوالحسن واحدی تفسیر قرآن را از او آموخت. «ابواسحاق» محدثی ثقه بود که از واعظان و ادیبان، احادیث بسیاری آموخت و نقل نمود که همه از احادیث صحیح شمرده شده است. ثعلبی تفسیری بزرگ برای قرآن نوشته بود که برخی اهل سنت گویند مطالعه آن انسان را از تفاسیر دیگر بی‌نیاز می‌‌کرد. نیز کتاب العرائس فی قصص الانبیاء از آثار علمی وی می‌‌باشد. سرانجام احمد سال ۴۲۷ه در نیشابور از دنیا رفت.

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۳

دریافت متن

• دریافت متن PDF کتاب از وبگاه کتابخانه دیجیتال نور
• دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت
• دریافت متن دیجیتال و PDF کتاب از مکتبة الشیخ بهاءالدین العاملی العامة

پیوند به بیرون

• کتابخانه دیجیتالی تبیان