معصیت در معارف و سیره سجادی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث معصیت است. معصیت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: معصیت در قرآن - معصیت در حدیث - معصیت در نهج البلاغه - معصیت در کلام اسلامی - معصیت در اخلاق اسلامی - معصیت در فقه سیاسی - معصیت در معارف دعا و زیارات - معصیت در معارف و سیره سجادی - معصیت در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

گناه و معصیت خدا، انسان را از مسیر مستقیم عبودیت منحرف می‌سازد و در واقع باعث عقب افتادن وی از کاروان کمال و سعادت یا حتی موجب شقاوت دنیا و آخرت او می‌شود. ذنب، اثم و خطیئه از جمله واژگانی هستند که در فرهنگ قرآن و روایات مفهوم گناه را منتقل می‌کنند. قرآن در وصف پرهیزگاران می‌فرماید: ﴿وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ﴾. همچنین: ﴿وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ﴾

معصیت و توبه در دعای امام سجاد (ع)

آدمی همواره در معرض لغزش است اما انسان‌های با تقوا، وقتی متوجه خطای خود می‌شوند، در نزد خدای مهربان اعتراف به گناه و تقصیر خویش می‌کنند و از او پوزش می‌طلبند. امام سجاد(ع) در مقام اعتراف به گناه عرض می‌کند: «اللَّهُمَّ إِنِّي أُصْبِحُ وَ أُمْسِي مُسْتَقِلًّا لِعَمَلِي‏، مُعْتَرِفاً بِذَنْبِي، مُقِرّاً بِخَطَايَايَ»؛ بارخدایا، شام را به بامداد می‌آورم و بامداد را به شام می‌رسانم در حالی که عمل خویش اندک می‌شمارم و به گناه خود اعتراف می‌کنم و به خطای خویش اقرار می‌آورم. همچنین: ای مولای من، از تو می‌خواهم... همانند آن کس که گناه خود بسیار می‌شمرد و به خطای خود اعتراف می‌کند. در جای دیگر می‌گوید: بارخدایا، از درگاه تو پوزش می‌طلبم اگر با گناهی رویاروی شده و از آن دوری نگزیده باشم.

پس در مواجهه با گناه اولین گام، استغفار و عذرخواهی در نزد خداست که مستلزم اعتراف در نزد اوست. در این مقطع خطری که انسان را تهدید می‌کند اصرار بر گناه است. امام این‌گونه به خدا عرضه می‌دارد: بارخدایا، به تو پناه می‌برم از... اصرار بر گناه و خُرد شمردن گناه و بزرگ شمردن طاعت. در واقع گاهی کوچک دانستن گناهان یا بزرگ شمردن طاعت‌ها باعث جرئت انسان بر گناه و ادامه آن می‌باشد. به همین دلیل هیچ گناهی را نباید کوچک شمرد زیرا گناه در هر حال بزرگ است و اگر برخی گناهان کوچک شمرده شده‌اند در مقایسه با گناهان دیگر است. امام سجاد(ع) حتی گناهان کوچک را هلاک‌کننده می‌داند.

امام زین‌العابدین(ع) در توصیف خدایش می‌گوید: «ای خداوند، قدرتت بیشتر و پادشاهی تو گسترده از آن است که فرمانبرداری فرمانبرداران بر آن بیفزاید یا نافرمانی نافرمانان از آن بکاهد».

گناه لذتی عاجل است که می‌گذرد و تمام می‌شود، اما آثار مخرّب آن و پیامدهای سنگینش باقی می‌ماند: «بار خدایا، بنده تو... به درگاه تو استغاثه می‌کند... از عملی ناپسند که به سبب سرپیچی از حکم تواش رسوا ساخته: همان گناهی که لذّات آنها سپری گشته و شتابان گریخته است و عواقب شومشان باقی است چنان که گویی هرگز سیر رفتنش نیست».

گام دیگر در مقابله با گناه این است که هرچه زودتر به سوی خدای متعال برگردیم و توبه به جا آریم: «ای خداوند،... از هر گناه که مرتکب شده‌ایم... و از هر خیال بد که در دل خود پنهان داشته‌ایم، توبه می‌کنیم»؛ زیرا خداوند خود را توبه‌پذیر (تواب) نامیده و وعده کرده است که همه گناهان را می‌آمرزد: «ای خداوند، در کتابی که نازل کرده‌ای و بندگانت را به آن بشارت داده‌ای، یافته‌ام که گفته‌ای: "بگو ای بندگان من بر زبان خویش اسراف کرده‌اید، از رحمت خداوند مأیوس مشوید، زیرا خدا همة گناهان را می‌آمرزد».

رأفت خدا کار گناهکاران را به سامان می‌آورد: «ای خداوند اگر زبان به نکوهش خویش گشوده‌ام، بدان سبب است که طمع در رأفت تو دارم که اصلاح حال گنهکاران بدان باز بسته است. و امید به رحمت تو دارم که آزاد ساختن خطاکاران را وسیلت است»..

منابع

1. خالقیان، فضل‌الله، مقاله «گناه»، دانشنامه صحیفه سجادیه