ابراهیم بن محمد بن عرفه ازدی واسطی

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط HeydariBot (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۱۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۲۱:۳۲ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

مقدمه

ابوعبدالله ابراهیم بن محمد بن عرفه ازدی عتکی واسطی، معروف به نفطویه محدث و شاعر قرن چهارم هجری بود که نسبش از سوی پدر به مهلب بن ابی صفره می‌‌رسید. مادرش نیز از فرزندان خالد بن عبداللّه مزنی محدث بود. [۱] به خاطر تیرگی پوستش او را نفطویه می‌‌خواندند. [۲] او در سال ۲۴۰[۳] یا ۲۵۰[۴] هجری و به قولی در ۲۴۴ هجری در واسط به دنیا آمد؛ [۵] اما در بغداد زندگی کرد. [۶]

نفطویه به ادبیات عرب، لغت و حدیث آگاه بود. وی را دارای اخلاقی نیکو و حسن معاشرت، صادق در روایت، حافظ قرآن، مسند در نقل حدیث، همنشین وزرا و خلفا، آگاه بر وفیات و تاریخ و فقه مذهب داوود ظاهری توصیف کرده‌اند. [۷] برخی او را حنبلی مذهب و برخی شیعه دانسته‌اند. [۸]

نفطویه نحو کوفی و بصری را به هم آمیخت. [۹] او حافظ قرآن بود و هر بامداد پیش از آغاز درس به قرائت عاصم، قرآن می‌‌خواند. در مجالس خلفا و وزرا نیز مقامی ارجمند داشت. [۱۰] او معتقد بود بیشتر احادیث مربوط به فضایل صحابه، برای تقرب به بنی امیه و در رقابت با بنی هاشم ساخته شده است. [۱۱] اشتقاق (مشتق شدن واژگان) را در زبان عرب انکار می‌‌کرد و در این زمینه کتابی نیز نگاشت. [۱۲] او گرچه تا پایان عمر با «وسمه» (نوعی گیاه که از برگ آن خضاب می‌‌سازند) خضاب می‌‌کرد، [۱۳] گفته شده است به ظاهر خود توجه زیادی نداشت و گاه بوی بد او دیگران را می‌‌آزرد. [۱۴]

میان نفطویه و محمد بن داوود ظاهری، دوستی عمیقی وجود داشت؛ چنانکه پس از درگذشت ابن داوود، اندوه و ماتم بسیاری از خود نشان داد. [۱۵] با ابن درید نیز دشمنی داشت و در هجو یکدیگر شعر می‌‌گفتند. [۱۶]

نفطویه نحو را از سیبویه آموخت و کتاب او را نیز تدریس می‌‌کرد. ثعلب و مبرد نیز از استادان وی بودند. [۱۷] از دیگر استادان وی می‌‌توان از اسحاق بن وهب علاف، شعیب بن ایوب صریفینی، محمد بن عبدالملک دقیقی، احمد بن عبدالجبار عطاردی، داوود بن علی و محمد بن جهم نام برد. [۱۸]

او شاگردان فراوانی نیز داشت؛ از جمله: ابوعبیدالله مرزبانی، ابوالفرج اصفهانی، ابن حیویه، [۱۹] ابوالقاسم ازهری، ابوالقاسم تمیمی وراق، عبدالله بن موسی سلامی، ابوالحسن تمیمی نحوی مشهور به ابن نجار، [۲۰] معافی بن زکریا و ابوبکر بن شاذان. [۲۱]

نفطویه در سال ۳۲۳هجری درگذشت و در باب الکوفه بغداد به خاک سپرده شد[۲۲] و بربهاری بزرگ حنابله بر او نماز خواند. [۲۳]

او آثار فراوانی از خود به جای گذاشت که عبارت‌اند از: کتاب الامثال، [۲۴] الشهادات، الرد علی المفضل فی نقضه علی الخلیل، الرد علی من قال بخلق القرآن، [۲۵] الاقتصادات، البارع، غریب القرآن، التاریخ، المقنع در نحو، کتاب الوزرا، الملح، المصادر، امثال القرآن، الاستثنا و (الاستیفاء فی) الشرط، [۲۶] القوافی، الرد علی من یزعم أن العرب یشتق کلامه بعضه من بعض، یبطل الاشتقاق، کتاب فی أن العرب تتکلم طبعا لا تعلماً، [۲۷] قصیدة غریب اللغة که ابوعبدالله حسین بن خالویه آن را شرح داده است، [۲۸] اعراب القرآن، [۲۹] اطرغش در لغت[۳۰].[۳۱]

منابع

پانویس

  1. انباه الرواة ۱ / ۲۱۷.
  2. معجم الادبا ۱ / ۱۱۴.
  3. وفیات الاعیان ۱ / ۴۷.
  4. النجوم الزاهره ۲۵۰.
  5. الاعلام ۱ / ۶۱.
  6. انباه الرواة ۱ / ۲۱۲.
  7. انباه الرواة ۱ / ۲۱۷؛ بغیه الوعاة ۱ / ۴۲۸ ـ ۴۳۰.
  8. لسان المیزان ۱ / ۱۰۹.
  9. الفهرست (الندیم) ۹۰.
  10. معجم الادبا ۱ / ۱۱۴.
  11. تحف العقول ۱۹۵.
  12. انباه الرواة ۱ / ۲۱۷.
  13. انباه الرواة ۱ / ۲۱۷.
  14. لسان المیزان ۱ / ۱۱۰.
  15. بغیه الوعاة ۱ / ۴۲۸ ـ ۴۳۰.
  16. معجم الادبا ۱ / ۱۱۴.
  17. معجم الادبا ۱ / ۱۱۴.
  18. سیر اعلام النبلاء ۱۵ / ۷۵.
  19. معجم الادبا ۱ / ۱۱۴.
  20. تهذیب المقال ۱ / ۴۱.
  21. سیر اعلام النبلاء ۱۵ / ۷۵.
  22. الفهرست (الندیم) ۹۰.
  23. لسان المیزان ۱ / ۱۱۰.
  24. الامثال (زیدبن رفاعی) ۲۹۸.
  25. انباه الرواة ۱ / ۲۱۴.
  26. معجم الادبا ۱ / ۱۱۴.
  27. الفهرست (الندیم) ۹۰.
  28. کشف الظنون ۲ / ۱۲۴۳.
  29. بغیه الوعاة ۱ / ۴۳۰.
  30. فهرست (ابن خیر) ۳۷۲.
  31. فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۲ ص۵۳-۵۴.