برکت در معارف و سیره سجادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث برکت است. برکت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: برکت در قرآن - برکت در حدیث - برکت در اخلاق اسلامی - برکت در معارف دعا و زیارات - برکت در معارف و سیره سجادی - برکت در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
واژه برکت به معنای سینه بر زمین زدن شتر و مستلزم قرار و ثبات است و در پایداری خیر الهی و رشد و افزایش آن به کار رفته است[۱]. همچنین به معنای فرخندگی و خجستگی، افزونی خیر و سود بسیار می‌باشد. برخی مفسران، برکت را به معنای خیر نامحسوس مادی و معنوی خوانده‌اند[۲]. قرآن کریم ایمان و تقوا را موجب گشایش برکات الهی بر مردم معرفی کرده است[۳].
امام سجاد(ع) در فرازهایی از صحیفه سجادیه، از خداوند با صفت برکت‌آفرینی و افزون‌بخشی یاد کرده است: «ای خداوند! منزهی تو. همه آفریدگانت، خواه تو را به یکتایی بپرستند یا نپرستند، چشنده مرگ و رهسپار سرای آخرت‌اند. تو متبارک و متعالی و یکتا و بی‌شریکی. خدایی جز تو نیست»[۴]. امام همچنین در عبارتی از نیایش سی‌وهفتم و نیایش چهل‌و‌پنجم، به این حقیقت اشاره کرده است.
امام زین‌العابدین(ع)، اطاعت از فرمان خداوند را موجب جاری شدن برکت الهی در زندگی انسان خوانده و چنین عرض می‌کند: «بار خدایا! بر هر یک از تابعان، زنان و فرزندانشان که مطیع فرمان تو باشد، از امروز تا روز باز پسین درود بفرست؛ درودی که به برکت آن، ایشان را از نافرمانی خود بازداری و باغ‌های بهشت به رویشان گشاده گردانی و از کید شیطانشان نگه داری»[۵].
امام سجاد(ع)، رسول اعظم(ص) و خاندان گرامی‌اش را یکی از مجاری برکت الهی معرفی کرده و به خدا عرض می‌کند: «بار خدایا، بر محمد که امین وحی، برگزیده از میان آفریدگان، دوست مخلص از میان همه بندگان، امام رحمت و پیشوای خیر و کلید برکات توست، دورد بفرست»[۶]. و باز دعا می‌کند: «بار خدایا! بر محمد و خاندانش که وجود آنان را بر ما شرافت بخشیدی درود فرست. چنان که به برکت وجود او برای ما حقی واجب گردانیدی»[۷]. همچنین در نیایش چهل‌وهفتم و نیایش چهل‌و‌پنجم این حقیقت ذکر شده است.
یکی از عوامل برکت در زندگی انسان، برخوردار بودن از رحمتِ ویژه خداوند است. از این‌رو امام زین‌العابدین(ع) از خدا چنین می‌خواهد: «بار خدایا! از تو می‌خواهم که هرگاه میان بندگان مؤمن خود، خیری یا عافیتی یا برکتی یا هدایتی تقسیم کنی، یا توفیق طاعتشان نصیب فرمایی،... در حظّ و نصیب من از آن بیفزایی»[۸] یکی دیگر از عوامل برکت‌زای زندگی انسان، برخوردار بودن از برکت قرآن است. امام زین‌العابدین(ع) دعا می‌کند که: «ای خداوند! به برکت قرآن، برخواری و بیچارگی ما رحمت آور و به هنگام گذشتن از پل لرزانِ جهنم، پایمان را به قرآن ثبات بخش تا نلغزد»[۹].
یکی دیگر از عوامل برکت زندگی، نزول ابرهای باران‌زاست که امام این طور بیان می‌کند: بار خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست و سود و برکت این ابرها را بر ما بباران و آزار و زیانشان از ما دور گردان و به آفت آن گرفتار مساز و معیشت ما را دچار بلا مگردان[۱۰].
یکی دیگر از عوامل باروری زندگی انسان، رویکرد نعمت‌های خداوند به تناسب ماه‌های زندگی است. از این‌رو امام زین‌العابدین(ع)، خطاب به هلال ماه می‌فرماید: «از آن خداوند که پروردگار من و تو،... صورتگر نقش من و توست، می‌خواهم که بر محمد و خاندانش درود بفرستد و تو را هلال برکت گرداند، برکتی که با گذشت روزگار از میان نرود. و تو را هلال پاکی و پاکیزگی سازد»[۱۱].
در میان ماه‌های سال، رمضان، جلوه خاص و معنویت افزون‌تری دارد. از این‌رو امام سجاد(ع) عرض می‌کند: «بار خدایا! ما آشنای این ماهیم؛ ماهی که ما را بدان شرف و منزلت دادی و به برکت نعمت و احسان خویش، به ما توفیق روزه داشتن دادی»[۱۲].
در میان روزها و ایام سال نیز، روز عید فطر[۱۳] و عید قربان و جمعه[۱۴] از امتیاز ویژه‌ای برخوردارند که حضرت به اهمیت این روزها اشاره کرده و خواستار برکت آنها شده است. یکی از روزنه‌های جریان برکت الهی، درخواست برکت فرزندان برای والدین است؛ امام زین‌العابدین(ع): «بار الها! من از آنان [والدینم] در گذشته‌ام، تو نیز از من در گذر. من در حق آنان دعای خیر کرده‌ام، تو نیز رحمت خود از من دریغ مدار، تا هم من و هم ایشان به برکت فضل و احسان تو به سعادت رسیم و رهایی یابیم»[۱۵].
یکی دیگر از عوامل برکت روزی انسان، پرهیز از اسراف است. امام سجاد(ع): «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ امْنَعْنِي مِنَ السَّرَفِ، وَ حَصِّنْ رِزْقِي مِنَ التَّلَفِ، وَ وَفِّرْ مَلَكَتِي بِالْبَرَكَةِ فِيهِ»؛ «بار خدایا! بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا از اسراف‌کاری باز دار و روزی مرا از تلف و تباهی برهان و بر برکت دارایی من بیفزای»[۱۶]. یکی دیگر از عوامل باروری زندگی انسان، محفوظ ماندن از چشم بدخواهان است که امام سجاد(ع) درباره آن به خدا عرض می‌کند: «ای خداوند، در هر چه مرا روزی کرده‌ای و در هر چه بخشیده‌ای و در هر چه نعمت که ارزانی‌ام داشته‌ای، برکت ده و چنان کن که در هر حالت که هستم، در حفظ و حراست تو و مستور از چشم بدخواهان باشم»[۱۷][۱۸][۱۹]
منابع
پانویس
- ↑ المفردات فی غریب القرآن.
- ↑ التحریر و التنویر، ج۲۲، ص۲۲۴.
- ↑ ﴿وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ﴾ «و اگر مردم آن شهرها ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌ورزیدند بر آنان از آسمان و زمین برکت‌هایی می‌گشودیم اما (پیام ما را) دروغ شمردند بنابراین برای آنچه می‌کردند آنان را فرو گرفتیم» سوره اعراف، آیه ۹۶.
- ↑ نیایش پنجاه‌و‌دوم.
- ↑ نیایش چهارم.
- ↑ نیایش دوم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌چهارم.
- ↑ نیایش چهلوهشتم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌دوم.
- ↑ نیایش سی‌وششم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌سوم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌پنج.
- ↑ نیایش چهلوهشتم.
- ↑ نیایش سی‌ونهم.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ نیایش بیست‌ودوم.
- ↑ التحریر و التنویر، محمد الطاهر بن عاشور، ابن عاشور، بی‌تا؛ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین(ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ۱۳۷۵، تهران، نشر سروش؛ المفردات فی غریب القرآن، حسین بن محمد، راغب، ۱۴۱۲، دمشق، دارالعلم.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «برکت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۱۵.