آیه آمن الرسول

متن آیه: ﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ﴾^[۱].

مقدمه

برخی مفسران و دانشمندان اسلامی، دو آیه آخر سوره بقره ﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ﴾^[۲] و برخی دیگر، تنها آیه ما قبل آخر را آیه ﴿آمَنَ الرَّسُولُ﴾ می‌دانند. نام این آیه، چنان که پیداست، از عبارت ابتدایی آیه ۲۸۵ سوره بقره: ﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ ﴾^[۳] گرفته شده و در منابع اسلامی به همین نام شهرت یافته است. منشأ این شهرت، روایات فراوانی است که از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اهل‌بیت(ع) در باب قرائت و فضیلت آن دو نقل شده است. مجموع روایات مذکور از عظمت و اهمیت آنها خبر می‌دهد. بر اساس یکی از همین روایات، دو آیه آخر بقره از گنجی در زیر عرش الهی به پیامبر بخشیده شده است. به گفته شماری از مفسران، این دو آیه، چکیده و خلاصه مطالب سوره بقره و اجمال تفصیلات این سوره می‌باشد.
متن آیه ۲۸۵ چنین است: ﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ﴾^[۴]. یکی از نکات بسیار مهم و قابل توجه، که اصل پیام و محتوای این آیه و آیه ۲۸۶ است، موضوع ملاک و ساختار ایمانی مؤمنان است که باید به پیروی از رسول خدا(ص) صورت پذیرد، و آن چنان که فخر رازی نیز در تفسیر خود به آن اشاره نموده، شامل چند فراز مهم است:

ایمان به خدا، که اساس آفرینش را بنیاد نهاده و محور هستی است و لذا ایمان به وی اصل دین و ایمان دینی را تشکیل می‌دهد.
ایمان به ملائکه به عنوان مأموران الهی در امور گوناگون خلقت و واسطه‌های وحی و دستورات و برنامه‌های مورد نظر خداوندی به پیامبرانش برای هدایت خلایق.
ایمان به کتب آسمانی به عنوان منشور دینی بشریت، که در همه ادوار تاریخ توسط ملائکه به‌ ویژه جبرئیل(ع) به رسولان و پیامبران برگزیده وحی شده است.
ایمان به شخص پیامبران، بدون قائل شدن هرگونه تبعیض و جدایی میان ایشان به عنوان افراد امین و مورد اعتماد خداوند، که برای ابلاغ دستورات الهی و آموزش احکام دین و عبادات دینی به مردم، مأموریت یافته‌اند.

طبری جمله ﴿لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ﴾^[۵] گفتار مؤمنان دانسته و می‌گوید: فعل (یقولون) از ابتدای این جمله به این لحاظ حذف شده است که خود کلام بر آن دلالت دارد، نیز گفته‌اند که این عبارت را مؤمنان در برابر یهود می‌گویند که به کنایه به ایشان بفهمانند ایمان به یک پیامبر، ایمان به دیگر پیامبران را نفی نمی‌کند و مؤمن واقعی کسی است که به همه پیامبران الهی باور داشته باشد.
در آیه پایانی هم، درجه تکلیف انسان‌ها را مشخص نموده و فرموده هرکس در گرو اعمال نیک و بد خویش است؛ در نهایت متن دعاهای بلند و شامخی درج گردیده که روح آدمی را از آلودگی‌های دنیوی پالایش می‌کند.
از میان احادیث متعددی که از پیامبر اسلام(ص) در مورد اهمیت این دو آیه و ثواب و فضیلت قرائت آنها وارد شده است، نمونه‌هایی را به نقل کتب تفسیری، حدیثی و علوم قرآنی در اینجا می‌آوریم:

گزارش شده است که وقتی آیه ﴿آمَنَ الرَّسُولُ﴾^[۶] نازل گشت، پیامبر اکرم(ص) فرمود: "شایسته او / پیامبر است که ایمان آورد"^[۷]
از قول پیامبر اسلام چنین نقل شده است: "هرکس دعاهای مذکور در آیه آخر سوره بقره را بخواند و به آنها توجه نماید خداوند سبحان در برابر هر فصلی از این دعاها می‌گوید: انجام دادم و اجابت نمودم". بنابراین مستحب است که این دعاها فراوان خوانده شود.
در حدیث مشهوری نیز از قول آن حضرت(ص) روایت شده است: "هرکس دو آیه آخر سوره بقره را در شب تلاوت کند، او را از نماز شب کفایت می‌کند"^[۸].
از قول عبدالله بن مسعود روایت شده است که: "هنگامی که خداوند پیامبر را در شب معراج سیر آسمانی داد، او را تا سدرة المنتهی بُرد و سه چیز ارزشمند به وی عطا فرمود، نمازهای پنجگانه، دو آیه آخر سوره بقره و آمرزش برای هر بنده‌ای از امت او که به خداوند شرک نورزد".
در روایتی از ابن عباس این گونه آمده است: "رسول خدا هنگامی که جبرئیل(ع) نزد وی بود، صدایی از بالای سرش شنید. جبرئیل به آسمان نگاه کرد و گفت: هم اکنون دری از آسمان باز شد که تا کنون گشوده نشده بود؛ سپس فرشته‌ای از آسمان فرود آمد و گفت: خداوند تو را به دو نوری مژده می‌دهد که به هیچ پیامبری پیش از تو داده نشده است، یکی فاتحة الکتاب و دوم، دو آیه پایانی سوره بقره".
در حدیث دیگری از آن حضرت نقل شده است که: "خواتیم (آیه‌های پایانی سوره بقره) گنج زیر عرش است".^[۹]

منابع

سرمدی، محمود، مقاله «آیه آمن الرسول»، دانشنامه معاصر قرآن کریم

پانویس

↑ «این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد و همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش، ایمان دارند (و می‌گویند) میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم و می‌گویند: شنیدیم و فرمان بردیم؛ پروردگارا! آمرزش تو را (می‌جوییم) و بازگشت (هر چیز) به سوی توست. خداوند به هیچ کس جز (برابر با) توانش تکلیف نمی‌کند: هر کس آنچه نیکی ورزیده به سود خود و آنچه بدی کرده است به زیان خویش است؛ پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا لغزیدیم بر ما مگیر، پروردگارا! بر دوش ما بار گران مگذار چنان که بر دوش پیشینیان ما نهادی؛ پروردگارا! چیزی که در توان ما نیست بر گرده ما منه و از ما درگذر و ما را بیامرز و بر ما ببخشای؛ تو سرور مایی، پس ما را بر گروه کافران پیروز فرما» سوره بقره، آیه ۲۸۵-۲۸۶.
↑ «این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد و همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش، ایمان دارند (و می‌گویند) میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم و می‌گویند: شنیدیم و فرمان بردیم؛ پروردگارا! آمرزش تو را (می‌جوییم) و بازگشت (هر چیز) به سوی توست. خداوند به هیچ کس جز (برابر با) توانش تکلیف نمی‌کند: هر کس آنچه نیکی ورزیده به سود خود و آنچه بدی کرده است به زیان خویش است؛ پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا لغزیدیم بر ما مگیر، پروردگارا! بر دوش ما بار گران مگذار چنان که بر دوش پیشینیان ما نهادی؛ پروردگارا! چیزی که در توان ما نیست بر گرده ما منه و از ما درگذر و ما را بیامرز و بر ما ببخشای؛ تو سرور مایی، پس ما را بر گروه کافران پیروز فرما» سوره بقره، آیه ۲۸۵-۲۸۶.
↑ «این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد» سوره بقره، آیه ۲۸۵.
↑ «این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد و همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش، ایمان دارند (و می‌گویند) میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم و می‌گویند: شنیدیم و فرمان بردیم؛ پروردگارا! آمرزش تو را (می‌جوییم) و بازگشت (هر چیز) به سوی توست» سوره بقره، آیه ۲۸۵.
↑ «میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم» سوره بقره، آیه ۲۸۵.
↑ «ایمان دارد» سوره بقره، آیه ۲۸۵.
↑ «و يحق له أن يؤمن»
↑ مجمع البیان، ج۲، ص۶۹۲.
↑ سرمدی، محمود، مقاله «آیه آمن الرسول»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۶۲-۶۳.

[1] «این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد و همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش، ایمان دارند (و می‌گویند) میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم و می‌گویند: شنیدیم و فرمان بردیم؛ پروردگارا! آمرزش تو را (می‌جوییم) و بازگشت (هر چیز) به سوی توست. خداوند به هیچ کس جز (برابر با) توانش تکلیف نمی‌کند: هر کس آنچه نیکی ورزیده به سود خود و آنچه بدی کرده است به زیان خویش است؛ پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا لغزیدیم بر ما مگیر، پروردگارا! بر دوش ما بار گران مگذار چنان که بر دوش پیشینیان ما نهادی؛ پروردگارا! چیزی که در توان ما نیست بر گرده ما منه و از ما درگذر و ما را بیامرز و بر ما ببخشای؛ تو سرور مایی، پس ما را بر گروه کافران پیروز فرما» سوره بقره، آیه ۲۸۵-۲۸۶.

[2] «این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد و همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش، ایمان دارند (و می‌گویند) میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم و می‌گویند: شنیدیم و فرمان بردیم؛ پروردگارا! آمرزش تو را (می‌جوییم) و بازگشت (هر چیز) به سوی توست. خداوند به هیچ کس جز (برابر با) توانش تکلیف نمی‌کند: هر کس آنچه نیکی ورزیده به سود خود و آنچه بدی کرده است به زیان خویش است؛ پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا لغزیدیم بر ما مگیر، پروردگارا! بر دوش ما بار گران مگذار چنان که بر دوش پیشینیان ما نهادی؛ پروردگارا! چیزی که در توان ما نیست بر گرده ما منه و از ما درگذر و ما را بیامرز و بر ما ببخشای؛ تو سرور مایی، پس ما را بر گروه کافران پیروز فرما» سوره بقره، آیه ۲۸۵-۲۸۶.

[3] «این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد» سوره بقره، آیه ۲۸۵.

[4] «این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد و همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش، ایمان دارند (و می‌گویند) میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم و می‌گویند: شنیدیم و فرمان بردیم؛ پروردگارا! آمرزش تو را (می‌جوییم) و بازگشت (هر چیز) به سوی توست» سوره بقره، آیه ۲۸۵.

[5] «میان هیچ یک از پیامبران وی، فرق نمی‌نهیم» سوره بقره، آیه ۲۸۵.

[6] «ایمان دارد» سوره بقره، آیه ۲۸۵.

[7] «و يحق له أن يؤمن»

[8] مجمع البیان، ج۲، ص۶۹۲.

[9] سرمدی، محمود، مقاله «آیه آمن الرسول»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۶۲-۶۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]