مال

مال از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مال در قرآن - مال در فقه سیاسی - مال در نهج البلاغه - مال در معارف دعا و زیارات - مال در معارف و سیره سجادی - مال در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

• منظور اولا ثروت و مال پیامبر است که سهم پیامبر در حیات مادی او چه اندازه است که از طریق خمس و فیئ به دست می‌آمده؛ زیرا حد ثروت او در هنگام مرگ مشخص بوده که چه اندازه از این دنیا برداشته و دیگری جایگاه ثروت در منظر پیامبر و در مرحله بعد ثروتمندان و شیوه برخورد پیامبر با آنان در سیره تبلیغی خود او ست به ویژه کسانی که به دلیل به خطر افتادن اموال خود به مخالفت با او بر می‌خواستند.

جایگاه ثروت

1. ﴿ِ أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ﴾
2. ﴿الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ﴾؛ ﴿كَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْكُمْ قُوَّةً وَأَكْثَرَ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا فَاسْتَمْتَعُوا بِخَلَاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُمْ بِخَلَاقِكُمْ كَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ بِخَلَاقِهِمْ وَخُضْتُمْ كَالَّذِي خَاضُوا أُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ﴾
3. ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ * وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ * قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ﴾
4. ﴿قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ﴾

نکات:

1. افزون‌طلبی در ثروت و تکیه برکمیت آن و فرزندان و افراد قبیله، مورد توبیخ خداوند با توجه دادن به معاد و مسئولیت پاسخ گوئی در برابر نعمت‌ها ﴿أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ﴾.
2. منافقان در مقابل پیامبر و دعوت در اندیشه استفاده از ثروت خود: ﴿الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ﴾... ﴿وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ﴾ و هشدار عبرت آموز خداوند به آنان که پیش از آنان کسانی بودند که ثروت و قدرت بیشتری داشتند و با تکیه برآن در مقابل دعوت توحیدی پیامبران ایستادند: ﴿كَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْكُمْ قُوَّةً وَأَكْثَرَ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا فَاسْتَمْتَعُوا بِخَلَاقِهِمْ﴾ و اعمال آنان در دنیا و آخرت - حبط - نابود شد: ﴿أُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ﴾.
3. مترفین افزون طلب با تکیه برنظام ارزشی ثروت و قدرت در مقابل دعوت پیامبراسلام و پیامبران پیشین: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ﴾... ﴿وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا﴾.
4. پیامبر از سوی خداوند مامور است که اعلام کند ثروت اندوزان دوست دار اموال بیش از خدا و پیامبر و جهاد در راه او دچار عاقبتی بد و از فاسقین هستند: ﴿قُلْ إِنْ كَانَ﴾... ﴿وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ﴾.

مذمت از کدام ثروت خواهی

1. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴾
2. ﴿قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ﴾

نکات:

1. علمای یهود و نصاری با استفاده ابزاری از دین ثروت و اموال مردم را در انحصار خود قرار می‌دهند و استفاده شخصی می‌کنندو یا ذخیره - کنز - می‌نمایند و با این عمل و انحراف از عدالت در مقابل راه خدا و کمال سیر الی الله انسان سد ابجاد می‌کنند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ﴾.
2. پیامبر از سوی خداوند مامور است که اعلام کند منظور از کدام ثروت مذموم است، آن مالی که مانع جهاد در راه خدا شود و خدا و پیامبر را فراموش کنند: ﴿قُلْ إِنْ كَانَ﴾... ﴿وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ﴾.

پول

شیء خاصّی که دارای ارزش ذاتی یا اعتباری و تضمینی می‌باشد، پول است. پول به منزله تجسم ارزش کالاها است و یا به منزله یک سند معتبر برای عموم است. از ارسطو است که پول مولد نیست؛ پول، پول نمی‌زاید. پول بالذات سترون است و غیر پول به واسطه تبدیل وجود عینی به وجود ذمی سترون می‌گردد و اخته می‌شود. پول ثروتی است که مولد نیست، خواه آن‌که بعینه در دست شخص باشد و یا در ذمه دیگری باشد. علت عدم مولد بودن این است که خاصیتی جز آیه بودن و رابط بودن ندارد، واسطه مبادله است و مبادله ارزش علاوه ایجاد نمی‌کند. چه در مورد پول و چه در مورد غیر پول. پول مولّد نیست، پول معنی حرفی است، به معنی این است که پول فقط واسطه در مبادله است. پول نیز که واسطه میان دو مبادله است، یعنی مبادله کالا به کالا را به وسیله مبادله کالا پول، پول کالا، آسان می‌کند ارزشی ایجاد نمی‌کند. معنی جمله ارسطو که گفته است “پول، پول نمی‌زاید” همین است که پول خاصیتی غیر از واسطه بودن ندارد، هر چیز دیگر ممکن است پول بزاید، یعنی از خود منافعی قابل تبدیل به پول داشته باشد جز خود پول که سترون و عقیم است. ذخیره کردن پول و همچنین ربا گرفتن از پول به معنی این است که انسان پول را مطلوب بالذّات خود قرار داده است.

منابع

1. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
2. زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر