آیه صادقین در حدیث

مقدمه

شأن نزول آیه

خداوند در آیه ۱۱۹ سوره توبه فرموده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾^[۱]، ای کسانی که به آیین اسلام ایمان آورده‌اید، از مخالفت با دستورات خداوند بپرهیزید و با صادقین همراه باشید [از صادیقین پیروی کنید]. این آیه معروف به آیه صادقین است و متکلمان شیعه با استناد به این آیه بر امامت اهل‌بیت (ع) استدلال کرده‌اند^[۲].

این آیه در سیاق آیات جنگ تبوک است که طی آن، سه نفر از فرمان رسول خدا (ص) تخلف کردند و از شرکت در جنگ خودداری نمودند. آنها سپس توبه کردند و توبه‌شان پذیرفته شد. در ادامه، خداوند به مؤمنین دستور به تقوا و همراهی با صادقین می‌دهد^[۳].

معناشناسی صادقین

صدق در لغت به معنای مطابقت حکم با واقع است^[۴]. صدق در برابر کذب در اصل، وصف سخن است؛ خواه آن سخن مربوط به گذشته باشد یا آینده، به صورت وعده باشد یا به گونه‌ای دیگر. همچنین در اصل، وصف خبر است و انواع دیگر سخن، مانند امر و نهی و استفهام اگر به صدق یا کذب توصیف شوند؛ به لحاظ خبری است که مدلول ضمنی یا التزامی آنهاست؛ مثلاً کسی که می‌پرسد آیا زید در خانه است یا نه، مدلول ضمنی یا التزامی کلام او این است که او از جهل خود نسبت به بودن زید در خانه خبر می‌دهد.^[۵].

با توجه به آنچه در معنای لغوی صدق، گذشت، گفته شده کسی که عقیده‌اش با نفس الأمر مطابقت داشته باشد، یا ظاهر و باطنش هماهنگ باشد، یا به اراده خویش جامه عمل بپوشاند، در عقیده، نیت و اراده‌اش صادق می‌باشد^[۶].^[۷].

مصداق‌شناسی صادقین در روایات

شواهدی از قرآن کریم درباره انطباق واژه صادقین بـر امیرمؤمنان علی(ع)، وجود دارد با این وجود شواهد بسیار دیگری نیز از روایات بر این مطلب صحه می‌‌گذارد که اگرچه واژه صادقین مفهوم وسیعی دارد ولی از روایات بسیاری استفاده می‌‌شود که منظور از آن در اینجا تنها معصومین(ع) هستند.

روایات شیعه

سليم بن قيس هلالی در تفسیر کلمه «صادقین» چنین نقل می‌کند:

«روزی امیرمؤمنان علی(ع) با جمعی از مسلمانان گفت و گو می‌کرد و فرمود: شما را به خدا سوگند می‌دهم آیا می‌دانید هنگامی که خدا آيه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾^[۸] را نازل کرد، سلمان به پیامبر(ص) گفت: ای رسول خدا آیا منظور از آن عام است یا خاص؟ پیامبر فرمود: خطاب عام است و مأمورین به این دستور همه مؤمنانند و اما عنوان صادقین مخصوص برادرم علی و اوصیای بعد از او تا روز قیامت است. هنگامی که علی(ع) این سؤال را کرد، حاضرین: گفتند: آری این سخن را از پیامبر شنیده‌ایم. ^[۹].

همچنین در روایتی از جابر بن عبدالله انصاری از امام باقر(ع) روایت شده است که در تفسير آيه ﴿وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾^[۱۰] فرمود: «مع آل محمد(ص).». ^[۱۱].

همچنین در روایت دیگری که برید بن معاویه از امام باقر نقل نموده است در تفسیر این آیه آمده است: «ايانا عني»؛ یعنی مقصود ما هستیم. ^[۱۲].

در تفسير البرهان نیز چهارده روایت ذیل این آیه ذکر شده است از جمله از کتاب نهج البیان نقل می‌کند که از پیامبر(ص) درباره «صادقین» سؤال شد. حضرت فرمود: آنها علی و فاطمه حسن و حسین و فرزندان معصوم آنان تا روز قیامت هستند. ^[۱۳].

الحبری نیز در تفسیر خود ذیل آیه یاد شده می‌نویسد: «نزلت فی علی بن ابيطالب خاصة». ^[۱۴].

روایات اهل سنت

منابع

امیری، سلیمان، امامت و دلایل انتصابی بودن آن

پانویس

↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.
↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱.
↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶، ص ۱۸۳.
↑ جرجانی، سید شریف، التعریفات، ص۹۵.
↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱ و مقاله «آیه صادقین»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۱۰۳.
↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج۹، ص۴۰۲، مؤسسه الاعلمی، بیروت، ۱۳۹۳ق.
↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱ و مقاله «آیه صادقین»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۱۰۳.
↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.
↑ کتاب سليم بن قيس الجزء الثانى، ص۶۴۷ و ۷۶۱ و ۷۶۲؛ البحراني السيد هاشم الرهان في تفسير القرآن، ج۳، ص۵۱۶ الاحتجاج، ج۱، ص۱۹۷؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۶۴.
↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.
↑ عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج3، ص185؛ سید بن طاووس، سعدالسعود، ص247؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج3، ص81.
↑ کلینی، اصول کافی، ج1، ص256؛ تفسیر نورالثقلین، ج3، ص185؛ فیض کاشانی، محمد محسن، تفسیر الصافی، ج3، ص480.
↑ سید هاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج3، ص517.
↑ حسین بن حکم حبری، تفسیر الحبری، ص275؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج1، ص318 و 321 و 322.

[1] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.

[2] ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱.

[3] فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶، ص ۱۸۳.

[4] جرجانی، سید شریف، التعریفات، ص۹۵.

[5] ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱ و مقاله «آیه صادقین»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۱۰۳.

[6] طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج۹، ص۴۰۲، مؤسسه الاعلمی، بیروت، ۱۳۹۳ق.

[7] ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۷۱ و مقاله «آیه صادقین»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۱۰۳.

[8] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.

[9] کتاب سليم بن قيس الجزء الثانى، ص۶۴۷ و ۷۶۱ و ۷۶۲؛ البحراني السيد هاشم الرهان في تفسير القرآن، ج۳، ص۵۱۶ الاحتجاج، ج۱، ص۱۹۷؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۶۴.

[10] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.

[11] عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج3، ص185؛ سید بن طاووس، سعدالسعود، ص247؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج3، ص81.

[12] کلینی، اصول کافی، ج1، ص256؛ تفسیر نورالثقلین، ج3، ص185؛ فیض کاشانی، محمد محسن، تفسیر الصافی، ج3، ص480.

[13] سید هاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج3، ص517.

[14] حسین بن حکم حبری، تفسیر الحبری، ص275؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج1، ص318 و 321 و 322.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]