البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)
| البرهان فی تفسیر القرآن | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | سید هاشم بحرانی |
| ناشر | انتشارات مؤسسة البعثه |
| محل نشر | قم، ایران |
| سال نشر | ۱۴۱۷ ق، ۱۳۷۶ ش |
| تعداد جلد | ۴ |
| فهرست جلدها | جلد اول، جلد دوم، جلد سوم، جلد چهارم |
| شابک | ۹۶۴-۷۸۶۶-۱۷-۸ |
| شماره ملی | 75-6617 م ۷۵-۶۶۱۷ |
البرهان فی تفسیر القرآن کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل و تفسیر قرآن کریم می‌باشد. این کتاب اثر سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل بحرانی مشهور به سید هاشم بحرانی است و انتشارات مؤسسة البعثه انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
البرهان فی تفسیر القرآن به زبان عربی، اثر سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل بحرانی از اعقاب سید مرتضی علم الهدی و از سادات جلیل‌القدری است که نسبش به امام موسی کاظم (ع) منتهی می‌شود. او از عالمان شیعی در قرن یازدهم هجری است که در بحرین در روستایی به نام کتکان چشم به جهان گشود و سال و ماه تولدش نامعلوم است.
تحصیلات مقدماتی را در بحرین نزد پدر و تنی چند از عالمان وطنش آموخت و سپس به نجف اشرف رفت و نزد شماری از بزرگان حدیث و فقاهت که از جمله آنان فخرالدین طریحی است علم حدیث و فقه را آموخت و پس از آن به خراسان هجرت نمود و در جمع محدثان آن دیار همچون حرّ عاملی و دیگران به تکمیل معلومات خود پرداخت و آنگاه به وطنش بحرین بازگشت نمود. او به عنوان عالم بزرگ آن دیار مورد توجه همگان واقع شد و به مقام قضاء و داوری میان مردم نایل آمد به گونه‌ای که به عنوان مرجع کل حل اختلافات طبقات گوناگون شناخته شد و رأی و نظر او - با توجه به مقام ورع و تقوایی که داشت - مقبول و متّبع دانسته شد.
فقیه معروف یوسف بحرانی و حر عاملی و سید محسن عاملی و عباس قمی او را به عنوان "فاضل حدیث‌شناس"، "آگاه به اخبار و تفسیر"، "آشنای به علم رجال"، "کثیر الاطلاع" و "دارای مرتبه قدس و تقوا" معرفی نموده‌اند. محمد حسن صاحب جواهرالکلام گفته است: "اگر معنی عدالت همان ملکه مستقر در نفس آدمی و چیزی جز حسن ظاهر باشد، امکان حکم به عدالت هیچ کسی ممکن نیست مگر در افرادی همچون مقدس اردبیلی و سید هاشم بحرانی"[۲].
تألیفات او را تا ۷۵ کتاب بزرگ و متوسط و کوچک برشمرده‌اند که از جمله آنها، "غایة المرام فی حجة الخصام فی تعیین الامام عن طریق الخاص والعام"، "مدینة المعاجز"، "المحجة فیما نزل فی القائم الحجة"، "الانصاف فی النص علی الائمة الاثنی عشر الأشراف"، "معالم الزلفی فی معارف النشأة الأولی و الاخری"، "مصابیح الأنوار فی بیان معجزات النبی المختار"، "کشف المهم فی طریق خبر حدیث خم"، "التیمیة و الدره الثمنیه"، "حلیة الأبرار فی فضائل محمد و آله الاطهار" و از همه مهم‌تر همین "تفسیر البرهانگ اوست. او سرانجام در سال ۱۱۰۷ق و بنا به قولی ۱۰۹ ق در روستای نعیم در بحرین چشم از جهان فرو بست و جنازه‌اش به روستای توبلی منتقل گردید و در مقبره ماتینی به خاک سپرده شد و مرقد او معروف و زیارتگاه شیعیان است [۳].
منابع عمده این مفسر عبارتند از: تفسیر قمی، کافی کلینی، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، بصائرالدرجات صفار، اختصاص مفید، امالی صدوق، عیون اخبارالرضا، ثواب الاعمال، کمال الدین و اتمام النعمة، علل الشرائع، من لایحضره الفقیه، توحید، خصال، معانی الاخبار صدوق، تفسیر عیاشی، مناقب ابن‌شهرآشوب، تفسیر مجمع البیان طبرسی، تهذیب طوسی، مناقب خوارزمی، روضة الواعظین فتال نیشابوری، احتجاج طبرسی، صحیح مسلم، مسند احمد حنبل، مستدرک حاکم نیشابوری، الدر المنثور سیوطی، غیبت طوسی، مصباح الشریعه، امالی مفید، دعائم الاسلام قاضی نعمان، امالی طوسی، محاسن برقی، کامل الزیارات ابن قولویه، اقبال الاعمال، اسباب النزول واحدی، اعلام الوری بأعلام الهدی طبرسی، تفسیر فرات بن ابراهیم کوفی، ربیع الابرار زمخشری، مناقب ابن مغازلی، ینابیع الموده قندوزی، مقتضب الأثر، فرائد السمطین، غیبت نعمانی، تذکرة الخواص، رجال کشی، نهج البلاغه، ارشاد مفید، تفسیر ثعلبی (شواهد التنزیل)، تحف العقول، مکارم الاخلاق، بشارة المصطفی و مجموعه ورام.
بزرگ‌ترین ویژگی این اثر جمع‌آوری روایات مربوط آیات قرآن کریم است. بحرانی در مقدمه این تفسیر به بیان مطالبی در ۱۷ باب مبادرت ورزیده که عبارتند از:
- باب فضیلت عالم و متعلم؛
- باب فضیلت قرآن؛
- باب حدیث ثقلین؛
- باب نیازمندی‌های بشر در قرآن؛
- باب جمع‌آوری قرآن؛
- باب نهی از تفسیر به رأی؛
- باب ظاهر و باطن، محکم و متشابه و ناسخ و منسوخ در قرآن؛
- باب اقسام آیات؛
- باب خطابات قرآن؛
- مقام ائمه (ع) در قرآن؛
- باب محتوای قرآن؛
- باب معنای ثقلین؛
- باب نظم قرآن؛
- باب عدم مقبولیت حدیث خلاف قرآن؛
- باب اولین و آخرین سوره نازل شده؛
- باب منابع اصلی این تفسیر (مشتمل بر ۴۳ کتاب)؛
- باب یادآوری‌های مقدمه تفسیر قمی.
او پس از نقل آیات به نقل روایات مربوط به آن می‌پردازد و بدون هیچ‌گونه بحث و بررسی، مجموعه‌ای از روایات صحیح و ضعیف و مسند و مرسل را درهم آمیخته است. در واقع هدف او تنها جمع‌آوری روایاتی بوده که به نوعی مربوط به قرآن می‌شود، بنابراین کار تحقیق و نقد و بررسی را به عهده خوانندگان آن نهاده است.
در برخی از چاپ‌های این اثر، کتابی دیگر به نام "مرآة الانوار و مشکات الاسرار" که نزدیک به ۶۰۰ صفحه می‌باشد به عنوان مقدمه "تفسیر البرهان" بر آن افزوده‌اند که مؤلف آن ابوالحسن بن محمد طاهر عاملی بناطی فتونی نام دارد که از اعلام و شخصیت‌های علمی قرن دوازدهم به حساب می‌آید. این کتاب در سه بخش تنظیم شده که عبارتند از:
- بخش اول درباره ظاهر و باطن قرآن و مسئله امامت و ولایت.
- بخش دوم درباره جمع‌آوری قرآن و تحولات مربوط به آن،
- بخش سوم درباره تأویل قرآن. در این اثر هر چند مطالب مفیدی مورد بحث قرار گرفته اما در مواردی چند به روایات ضعیف استناد شده و در مسئله تحریف قرآن هم حق مطلب ادا نشده است.
تنها امتیاز این اثر، توجه دادن خواننده به روایات اهل بیت (ع) در باب شناخت قرآن و دیگر مسائل مربوط به آن است. تفاسیر روایی متقدم بر آن مثل تفسیر قمی، تفسیر عیاشی و تفسیر فرات کوفی در این جهت فضل تقدم دارند. مؤلف البرهان با مؤلف نورالثقلین تقریباً هم‌عصر بوده‌اند و ظاهراً از کار یکدیگر خبر نداشته‌اند[۴][۵]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
پانویس
- ↑ وبگاه بازار کتاب قائمیه
- ↑ مقدمه تفسیر البرهان، ج۱، ص۶.
- ↑ لؤلؤ البحرین، ص۶۴.
- ↑ البرهان، سید هاشم بحرانی، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۱۹ق.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «تفسیر البرهان»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی حوزه