بحث:آیا حضرت خضر علم غیب دارد؟ (پرسش)

حضرت موسی(ع) و شاگردی حضرت خضر(ع)

• آیات و روایاتی که در مورد علم و محدث بودن حضرت خضر آمده، بیان کنندۀ آن است که این علم از عنایات خاص خداوند و علم لدنی ایشان بوده است. بنابراین خداوند متعال ایشان را معلم حضرت موسی قرار داد. لذا هنگامی که به مقام نبوت رسید و الواح تورات را دریافت کرد، خداوند متعال به او خطاب کرد: "معلمی است که علمش را از ما یاد گرفته است ﴿وَإِذًا لَّآتَيْنَاهُم مِّن لَّدُنَّا أَجْرًا عَظِيمًا﴾ باید او را پیدا کرده و شاگردی او را بنمایی. حضرت موسی(ع) به همراه وصیش یوشع بن نون گشت تا در محل تلاقی دو دریا هر دو خسته شدند. هنگامی که خواستند ماهی بریان همراه خود را بخورند ناگهان ماهی زنده شد و به دریا رفت. بعد از مدت زمانی حضرت موسی فرمود:﴿فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءَنَا لَقَدْ لَقِينَا مِن سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا﴾ همراه حضرت عرض کرد: آن جایی که کنار سنگ تکیه داده بودیم ماهی زنده شد و به دریا رفت. همین که موسی کلیم این را شنید فهمید معلم الهی آنجا است؛ پس برگشت و او را پیدا کرد و بنای شاگردی او را گذاشت ﴿قَالَ أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَمَا أَنسَانِيهُ إِلاَّ الشَّيْطَانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَبًا قَالَ ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا﴾

علم غیب حضرت خضر(ع)

• در این ماجرا، آن معلم، سه کار انجام داد: کشتی برخی ماهی گیران را سوراخ کرد؛ نوجوانی را به قتل رساند؛ دیواری را که در حال خراب شدن بود، آباد کرد، با اینکه مردم آن روستا به او و حضرت موسی غذا ندادند. حضرت موسی(ع) از حکمت کارهای آن ولی خدا آگاه نبود، لذا در مقابل کارهای او اعتراض می‌‌کرد؛ معلم گفت: تو هرگز نمی‌توانی شکیبا باشی، چون در چیزی که به آن آگاهی فراگیر نداری چگونه می‌‌توانی صبر ‌کنی؟ حضرت موسی گفت: اگر خداوند بخواهد، صبر می‌‌کنم و از امر تو سر‌پیچی نمی‌کنم»؛ آن معلم، بعد از چند بار اعتراض حضرت موسی حکمت کارهای عجیب خود را بیان کرد. اگر بپذیریم مراد از "عبد" در آیۀ ۶۵ سورۀ کهف ﴿فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا﴾ حضرت خضر(ع) باشد، چنان که اکثر مفسرین بر این عقیده‌اند بالتبع علم او به تصریح قرآن کریم، علم لدنّی بوده، و در لسان مفسّران، با تعابیر مختلفی چون، "علم به باطن اشیاء، یا "علمی از علوم غیبی" آمده است.

روایات دال بر علم غیب حضرت خضر

• بنا بر نقل روایات، علمِ حضرت خضر علمی بود که در الواح حضرت موسی، نوشته نشده بود، در حالی که حضرت موسی می‌پنداشت، همۀ چیزهایی که به آنها نیازمند است، در تابوتش موجود و همه علومی که لازم دارد در الواح، نوشته شده است.
• در تفسیر نورالثقلین ضمن حدیث مفصّلی که ذیل آیه ۶۵ سوره کهف آمده چنین بیان شده: «قد کان عند العالم (خضر) علم لم یکتب لموسی فی الألواح» و در حدیث دیگری آمده: «قال (خضر)... یا موسی إنّی علی علمٍ من الله لا تعلمه علمینه و انتَ علی علمٍ من الله علمک لا أعلمه أنا»»

نتیجه گیری

• نتیجه اینکه کارهای حضرت خضر(ع) نشان از خبر داشتن از اسرار و علوم غیبی و خبر داشتن از علم غیب ایشان بود.

حضرت موسی(ع) و شاگردی حضرت خضر(ع)

• آیات و روایاتی که در مورد علم و محدث بودن حضرت خضر آمده است بیان کنندۀ آن است که این علم از عنایات خاص خداوند و علم لدنی ایشان بوده است. بنابراین خداوند متعال ایشان را معلم حضرت موسی قرار داد. لذا هنگامی که به مقام نبوت رسید و الواح تورات را دریافت کرد، خداوند متعال به او خطاب کرد: "معلمی است که علمش را از ما یاد گرفته است ﴿وَإِذًا لَّآتَيْنَاهُم مِّن لَّدُنَّا أَجْرًا عَظِيمًا﴾ باید او را در محل تلاقی دو دریا پیدا کرده و شاگردی او را بنمایی. موسی کلیم به همراه یوشع بن نون راه افتاد و گفت: من در محل تلاقی دو دریا می‌گردم تا آن معلم الهی را پیدا کنم و شاگرد او باشم، اگر او را پیدا نکردم، هشتاد سال یا بیشتر می‌گردم تا او را پیدا کنم. حضرت موسی به همراه وصیش گشت تا در محل تلاقی دو دریا هر دو خسته شدند، هنگامی که خواستند ماهی بریان همراه خود را بخورند ناگهان ماهی زنده شده و به دریا رفت. همراه حضرت موسیاین صحنه را دید اما حضرت ندید و عبور کرد. بعد از مدت زمانی حضرت موسی فرمود: ﴿فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءَنَا لَقَدْ لَقِینَا مِنْ سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا﴾ همراه حضرت عرض کرد: آن جایی که کنار سنگ تکیه داده بودیم، ماهی زنده شد و به دریا رفت. همین که موسای کلیم این را شنید فهمید معلم الهی آنجاست؛ پس برگشت و او را پیدا کرد و بنای شاگردی او را گذاشت﴿قَالَ أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَمَا أَنسَانِيهُ إِلاَّ الشَّيْطَانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَبًا قَالَ ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا﴾.

علم غیب حضرت خضر

• قرآن کریم در سورۀ کهف، داستان ملاقات حضرت موسی با یکی از بندگان برگزیده خداوند را نقل کرده است. در این ماجرا، آن فرد، کشتی برخی ماهی گیران را سوراخ کرد؛ نوجوانی را به قتل رساند و دیواری را که در حال خراب شدن بود، آباد کرد، در حالی که مردم آن روستا از غذا دادن به او و همراهش، حضرت موسی خودداری کرده بودند. حضرت موسی که از حکمت کارهای آن ولی خدا آگاه نبود، در مقابل کارهای به ظاهر نادرست او لب به اعتراض گشود؛ البته او در ابتدا قول داده بود تا زمانی که آن فرد، خود حکمت کارهایش را بیان نکند، سکوت کند. این ملاقات پس از چند بار اعتراض حضرت موسی به جدایی می‌‌انجامد؛ اما پیش از جدایی، آن فرد، حکمت کارهای عجیب خود را بیان کرد. او از حوادثی که در آینده رخ می‌دهد، آگاه و کارهای او حکیمانه و به دستور خداوند متعال بود: اما آن کشتی مال گروهی از مستمندان بود که با آن در دریا کار می‏‌کردند و من خواستم آن را معیوب کنم چرا که پشت سرشان پادشاهی ستمگر بود که هر کشتی سالمی را به زور می‌گرفت. و اما آن نوجوان، پدر و مادرش با ایمان بودند و بیم داشتیم که آنان را به طغیان و کفر وادارد. از این رو، خواستیم که پروردگارشان به جای او، فرزندی پاک‌تر و بامحبت‏‌تر به آن دو بدهد و اما آن دیوار، از آن دو نوجوان یتیم در آن شهر بود و زیر آن، گنجی متعلق به آن دو وجود داشت و پدرشان مرد صالحی بود و پروردگار تو می‏‌خواست آنها به حد بلوغ برسند و گنجشان را استخراج کنند. این رحمتی از پروردگارت بود و من آن کارها را خودسرانه انجام ندادم این بود راز کارهایی که نتوانستی در برابر آنها شکیبایی به خرج دهی! دربارۀ اینکه آن ولی خدا و صاحب چنین علمی چه کسی بوده است، میان مفسران اختلاف وجود دارد. اکثر مفسران معتقدند آن شخص همان حضرت خضر بوده است. روایات نقل شده از اهل بیت نیز این احتمال را تقویت می‌کند.
• اگر بپذیریم مراد از "عبد" در آیۀ ۶۵ سورۀ کهف ﴿فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا﴾ حضرت خضر باشد، چنان که اکثر مفسرین بر این عقیده‌اند بالتبع علم او به تصریح قرآن کریم، علم لدنّی بوده، و در لسان مفسّران قرآن، با تعابیر مختلفی چون، "علم به باطن اشیاء، یا "علمی از علوم غیبی" آمده است. علاوه بر آنچه در رابطه با علم و شخصیت حضرت خضر، در آیۀ ۶۵ سوره کهف آمده، برخی مفسرین ذیل آیۀ ﴿قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ﴾ نیز به وی اشاره دارند.
• اما آیا حضرت خضر پیامبر بوده یا نه؟ میان مفسران اختلاف وجود دارد. بنابر نقلی که در علل الشرایع آمده است، حضرت خضر از پیامبران الهی بوده، و چنین علمی که داشته، علم به حقایق مخفی جهان و عالم غیب بوده است.
• این آگاهی در دسترس عموم انسان‌ها نیست؛ تنها برخی از بندگان برگزیده خداوند از چنین دانشی به اذن الهی برخوردارند. تعبیر ﴿عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا﴾ که در آیات یاد شده دربارۀ حضرت خضر آمده، بیان کنندۀ آن است که این علم از عنایات خاص خداوند به ایشان بوده است. گویا تعبیر رایج «علم لدنی» از همین تعبیر قرآنی: ﴿"عَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا"﴾ اقتباس شده است.
• آیه نشان می‌دهد، این علم یک علم خاص الهی و علم غیب و علم لدنی بوده است و با علوم عادی انسان‌ها متفاوت است. اگر چه به لحاظ وابستگی تمام هستی به خداوند، تمام علوم با واسطه‌هایی از خداوند است؛ اما تعبیر نشان می‌دهد این علم، از علومی است که بی‌واسطه به خداوند منسوب است. یعنی علمی است که اکتساب آن مانند سایر علوم نیست. خداوند آن را در ظرف وجود هر کس که لیاقتش را داشته باشد و صلاح ببیند، قرار می‌دهد.

روایات دال بر علم غیب حضرت خضر

• بنابر نقل روایات، علمِ حضرت خضر علمی بود که در الواح حضرت موسی، نوشته نشده بود، در حالی که حضرت موسی می‌پنداشت، همۀ چیزهایی که به آنها نیازمند است، در تابوتش موجود و همه علومی که لازم دارد در الواح، نوشته شده است.
• در تفسیر نورالثقلین ضمن حدیث مفصّلی که ذیل آیه ۶۵ سوره کهف آمده چنین بیان شده: «قد کان عند العالم (خضر) علم لم یکتب لموسی فی الألواح» و در حدیث دیگری آمده: «قال (خضر)... یا موسی إنّی علی علمٍ من الله لا تعلمه علمینه و انتَ علی علمٍ من الله علمک لا أعلمه أنا»»»
• در روایتی از حُمران بن اعین نقل شده، امام باقر(ع) به من فرمود: «علی محدِّث بود. حمران نزد یارانش رفته و سخن امام باقر را برایشان نقل می‌کند؛ آنان او را تشویق کردند از امام بپرسد چه کسی با امیرالمؤمنین سخن می‌گفته است؟ حمران به نزد امام بازگشته و سؤال آنان را از حضرت می‌پرسد. امام باقر می‌فرماید: فرشته‌ای با او سخن می‌گفت. حمران تعجب کرده و عرض می‌کند: یعنی او پیامبر بود؟! امام می‌فرماید: خیر، بلکه همانند همراه موسی یا مانند ذوالقرنین بود. آیا به شما این خبر نرسیده است که در میان شما نیز مانند او هست؟»
• در روایت دیگری حارث بن مغیره از امام باقر(ع) نقل می‌کند، ایشان فرمودند: «علی محدَث بودند. راوی که گویا تعجب کرده باشد سؤال می‌کند آیا منظورتان این است که نبی بود؟ امام باقر(ع) در پاسخ، حضرت علی(ع) را به وزیر سلیمان و حضرت خضر و ذی‌القرنین تشبیه می‌کنند، با وجود آن که پیامبر نبودند ولی علوم زیادی داشتند».

نتیجه گیری

• نتیجه اینکه کارهای حضرت خضر(ع) نشان از خبر داشتن از اسرار و علوم غیبی و خبر داشتن از علم غیب ایشان بود.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: