گفتمان مهدویت - صافی گلپایگانی (کتاب)
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
گفتمان مهدویت، کتابی است که با زبان فارسی به شیوه پرسش و پاسخ به بررسی سه محور اساسی «تشیع»، «امامت» و «مهدویت» می‌پردازد. این کتاب اثر لطف‌الله صافی گلپایگانی است و مسجد مقدس جمکران انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
| گفتمان مهدویت | |
|---|---|
 | |
| زبان | فارسی |
| نویسنده | لطف‌الله صافی گلپایگانی |
| موضوع | امامت، ولایت امام مهدی، علم غیب امام |
| مذهب | [[شیعه]][[رده:کتاب شیعه]] |
| ناشر | [[:رده:انتشارات مسجد مقدس جمکران|انتشارات مسجد مقدس جمکران]][[رده:انتشارات مسجد مقدس جمکران]] |
| سال نشر |
|
| شابک | ۹۶۴-۶۷۰۵-۰۹-X |
| شماره ملی | م۷۷-۱۰۲۸۷ |
دربارهٔ کتاب
در معرفی این کتاب آمده است: «اثر حاضر مجموعه سی پرسش و پاسخ درباره امامت و رهبری امت و اعتقاد به مهدویت و ظهور حضرت مهدی(ع) است. موضوعات برخی از این پرسش‌ها عبارتند از: عدم تأثیر عوامل تاریخی در پیدایش تشیع، نقش امام صادق(ع) در پیدایش مذهب تشیع، سر گزینش امامان، قلمرو رهبری امام، علم خدا و علم غیب ائمه(ع)، قرآن و مهدویت، تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در تفکرات دینی، فلسفه تأخیر ظهور با وجود فراهم بودن شرایط و عقیده به رجعت در ارتباط با اعتقاد به مهدویت».[۱]
فهرست کتاب
- پیشگفتار
- مقدمه مؤلف
- تشیع
- عدم تأثیر عوامل تاریخی در پیدایش تشیّع: آیا عوامل تاریخی در پیدایش تشیع مؤثر بوده است؟ یا این آیین یک برنامه اعتقادی است که از آیات قرآن و فرمایشات صریح رسول خدا استفاده شده است؟
- شیعه و قیام مسلحانه: آیا از جمله شرط‌های امامت امام، قیام مسلحانه است؟ و آیا قیام مسلحانه به طور مطلق و در هر شرایطی جزء برنامه‌های شیعه است؟ یعنی شیعه باید همواره در حال نبرد مسلحانه با نظام‌های ستمگر حاکم باشد؟ یا این که در این موضوع نیز همان شرایطی که در امر به معروف و نهی از منکر مطرح است مورد نظر می‌‌باشد؟ و دیگر این که در قیام‌های مسلحانه علیه حکومت بنی امیه، شیعه چه نقشی داشته است؟
- امام صادق(ع) و مذهب تشیع: آیا امام جعفر صادق بنیان گزار مذهب تشیع است، یا تبیین و تشریح کننده آن؟
- مذهب شیعه پیش از امام صادق(ع): آیا مذهب تشیع در فرمایشات پیشوایان دینی پیش از امام صادق نیز مورد بحث قرار گرفته است؟
- علمی بودن ایدئولوژی شیعه: با توجه به این که مدیریت جامعه جز در یک زمان کوتاه پنج ساله عصر امیرالمؤمنین در اختیار ائمه قرار نگرفت، برنامه حکومت دینی بر اساس دیدگاه شیعی تا چه حد از قابلیت عملی بودن برخوردار و پیاده کردن آن در جامعه امکان پذیر است؟
- موضع شیعه در برابر زمامداران غاصب: موضع گیری شیعه در برابر زمام داران چگونه و بر چه مبنایی بوده است؟
- تهمت غلو به شیعه: برخی از نویسندگان، فرقه‌هایی از غلات را، در ردیف شیعه قرار می‌‌دهند و چه بسا شیعه را به غلوّ متهم می‌‌سازند و ما می‌‌دانیم این یک تهمت است که در زمان ما هم این کار از طرف وهابی‌ها بیشتر از راه چاپ و نشر رساله هایی در بین ناآگاهان به معارف شیعه دامن زده می‌‌شود، اگر ممکن است در این باره هم کمی توضیح دهید؟
- ارتباط شیعه با معتزله: علت تقسیم اصول دین به پنج اصل چیست؟ و آیا ارتباط شیعه با معتزله در آن نقشی داشته است یا نه؟
- سر گزینش امامان(ع): سرّ گزینش امامان به مقام امامت و ولایت چیست؟ آیا عقل بشر قادر است که به آن پی ببرد؟
- علم خدا و علم غیب معصومین(ع): درباره علم غیب پیغمبر اکرم و ائمّه طاهرین توضیح دهید و در ضمن با توجه به این اصل که کسی با خدا در علم و سائر صفات کمالیه جمالیه شریک نیست فرق علم خدا با علم امام و علم امام با پیغمبر را بیان کنید؟
- جلوه عملکردهای ائمه(ع): سر این که عملکرد و سیره و روش ائمه در انجام وظایف شان یک سان نبوده است، چیست؟
- قلمرو رهبری امام: قلمرو رهبری امام هم چنانکه شامل هدایت مردم و بیان احکام و تفسیر قرآن و دفع شبه‌ها است شامل امور سیاسی و حفظ نظام جامعه و اجرای احکام و اقامه عدل و تأمین امنیت و دفاع از مرزهای اسلام نیز می‌‌باشد. ارتباط این دو بخش را با اصل امامت بیان کنید و توضیح دهید که شیعیان تا چه حدی این مسأله را پذیرفتند؟
- تعداد امامان شیعه: چنانکه می‌‌دانیم فرقه حقه امامیه اثنی عشریه را از آن جهت اثنی عشریه می‌‌نامند که پیروان آن‌ها معتقدند بعد از پیغمبر جانشینان آن حضرت دوازده نفرند و در میان تمام امّت این‌ها یگانه گروهی هستند که این عقیده را دارند لذا احادیث ائمه اثنی عشر که شیعه و سنی هر دو آن‌ها را روایت کرده‌اند و صدور آن‌ها از پیغمبر غیر قابل انکار است در بین مسلمانان فقط بر فرقه شیعه اثنی عشریه صدق می‌‌کند و طبعاً فرقه حقه منحصر در این گروه است با این همه گفته می‌‌شود که از بعضی احادیث که از جمله در کتاب سلیم وارد شده است ممکن است این برداشت بشود که عدد امامان سیزده نفر است و این رأی به ابی سهل نوبختی هم نسبت داده شده است اگر چنانکه گفته شده روایتی با این مضمون وجود داشته باشد (یا این که خود نوبختی این رأی را داشته که البته بعید به نظر می‌‌رسد) این چگونه قابل توجیه و تصحیح است؟
- اصالت عقل یا سمع در تشخیص امام(ع): در مسئله امامت از بین عقل و نقل کدام مقدم است؟ به عبارت دیگر مسائل مربوط به بحث امامت بیشتر با دلائل عقلی قابل اثبات است یا با دلائل نقلی؟
- منبع اصلی اعتقاد به اصل امامت و ایمان به ظهور حضرت مهدی(ع): اعتبار و جایگاه امامت و رهبری و ایمان به ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) از چه منابع اسلامی استفاده شده است؟ و رویدادها و گذشت زمان در تکمیل ابعاد مختلف این اصل چه تأثیری داشته است؟
- قرآن و مهدویت: درباره ولایت ائمه اثنی عشر و حکومت عدل حضرت مهدی و جهان گیر شدن اسلام به کدام آیه از قرآن کریم می‌‌توان استشهاد نمود؟
- عقیده به ظهور مهدی و منجی و پیدایش متمهدیان: عقیده به ظهور مهدی و منجی موجب پیدایش متمهدیان در طول تاریخ شده است، و بعضی این پیشامد را توجیهی برای کنار گزاردن این تفکر قرار می‌‌دهند، این دیدگاه تا چه حد می‌‌تواند قابل قبول باشد؟
- تأثیر عوامل اجتماعی و اقتصادی و سیاسی در تفکرات دینی: عوامل اجتماعی و اقتصادی و سیاسی در تفکرات و عقاید دینی و اعتقاد به ظهور مهدی چه اثری داشته است؟
- مهدی به مفهوم و اصطلاح خاص: آیا مهدی یک عنوان و لقب خاص است که بر شخص خاص با اوصاف و خصایص خاص اطلاق شده است یا مفهوم و لقب عام است که بر هر کس که خدا او را هدایت کرده باشد اطلاق می‌‌شود و به عبارت دیگر مهدی و اعتقاد به مهدویت شخصی و یا نوعی است؟
- اختلاف در تاریخ ولادت حضرت مهدی(ع): اختلاف در تاریخ ولادت حضرت مهدی صاحب الزمان که به گفته بعضی مطابق با عدد حروف نور است 256 ولی بر حسب بعضی روایات در سال 255 هجری واقع شده است این چگونه قابل توجیه است؟ غیبت آن حضرت در چه سالی واقع شده است؟
- اتفاق‌نظر شیعه در امامت حضرت صاحب‌الأمر(ع) بعد از رحلت امام حسن عسکری(ع): بر حسب آن چه نوبختی در کتاب‌های فِرَق الشیعه نوشته است شیعه‌ها بعد از امام حسن عسکری به چهارده فِرقِه تقسیم شدند، این حرف تا چه حد صحیح است و این فرقه‌ها تا چه زمانی بودند؟
- القاب امام دوازدهم(ع): آیا زیاد بودن لقب‌های امام عصر ارواحنا فداه به خاطر زیادی ویژگی‌های ذاتی و روحی و جسمی او است و یا این امر ناشی از بزرگی کارهای اصلاحی او می‌‌باشد؟
- لقب القائم: چنانکه همه می‌‌دانند یکی از القاب حضرت مهدی قائم است در وجه ملقب شدن آن حضرت به این لقب روایتی نقل شده است که قابل تأمل است، زیرا ظاهر آن دلالت دارد که این نام گذاری به این جهت بوده است که آن حضرت بعد از وفات ظهور خواهد کرد در حالی که حدود بیش از هزار روایت راجع به آن حضرت و غیبت و حیات و طول عمر ایشان در دست است که با توجه به آن‌ها این خبر قابل اعتماد نیست ولی درباره سند و متن و مضمون آن اگر توضیحاتی داده شود سودمند است؟
- دو نوع غیبت: بر حسب مضمون روایات موجود غیبتِ حضرت صاحب الامر به دو صورت واقع شده است در غیبت اوّلی ارتباط با آن حضرت به وسیله نوّاب و وکلا ایشان ممکن بوده است ولی با تمام شدن این دوره و شروع غیبت دوم که غیبت تامّه است دوره مأموریت وکلا و نوّاب خاص هم پایان یافته است. سؤال این است که، آیا تعبیر از این دو غیبت به صغری و کبری از اوّل رایج بوده است یا این کار در عصرهای بعدی مثل عصر صفویه رواج پیدا کرده است؟
- تولد معجزه‌آسای امام‌زمان(ع): درباره ولادت امام معجزات و خوارق عاداتی نقل می‌‌نمایند که اعتبار این معجزات در چه حد و چگونه قابل اثبات است؟ و چرا بعضی تاریخ نویسان آن‌ها را نقل نکرده‌اند؟
- فلسفه تأخیر ظهور با فراهم بودن شرایط: در طول تاریخ گاهی به شرایط و فرصت هایی بر می‌‌خوریم که گمان می‌‌رود زمینه ظهور فراهم شده مثلا استقبال مردم از دین و فداکاری در راه اسلام و بذل جان و شهادت به خاطر آن به قدری زیاد و با شور و هیجان است که به نظر می‌‌آید که نه تنها سیصد و سیزده نفر بلکه بیش از هزارها نفر آماده جان نثاری در رکاب امام هستند با وجود این، سر تأخیر ظهور چیست؟
- مدت زمان غیبت و امتحانات سخت و دشوار: بر حسب آن چه که مشهور است در دوره غیبتِ حضرت مهدی که بسیار طول خواهد کشید امتحانات سخت پیش می‌‌آید بگونه‌ای که شخص با ایمان صبح می‌‌کند ولی در حالی که کافر شده است به شب وارد می‌‌شود آیا این گونه امتحان‌ها در زمان‌های نزدیک به ظهور است یا در تمام طول مدت غیبت چنین امتحان‌هایی جریان دارد؟
- قاعده لطف و امامت امامِ غایب: آیا قاعده لطف مستفاد از احادیث و روایات اهل بیت است یا از ارتباط شیعه با معتزله این قاعده در کلام شیعه پیدا شده است؟ و نحوه تطبیق این قاعده با وجود امام غایب با چه بیانی است؟
- مسئله بداء و حدیث ابی‌حمزه: روایتی بوسیله ابی حمزه ثمالی از حضرت باقر نقل شده است که بر طبق آن حضرت امیرالمؤمنین فرموده‌اند پس از سال هفتاد گشایش پیش خواهد آمد، ولی به سبب شهادت حضرت امام حسین این مسأله تا سال صد و چهل به تأخیر افتاد و سپس چون شیعیان رازداری نکردند خداوند باز آن را به تأخیر انداخت بگونه‌ای که وقتی را برای آن در نزد امامان قرار نداد. توضیح دهید این حدیث با احادیث بسیار دیگر که دلالت دارند فرج موعود بعد از مدت‌های طولانی به دنبال وقوع حوادث و وقایع بزرگ واقع خواهد شد چگونه قابل تفسیر است؟ و آیا وقوع بدا که از این خبر استفاده می‌‌شود موجب این توهم نمی‌شود که چیزی بر خدا العیاذ بالله پس از آن که معلوم نبوده است معلوم شده است؟ در هر حال تفسیر صحیح آن چیست؟
- عقیده به رجعت در ارتباط با اعتقاد به مهدویت: بر حسب احادیث بسیاری در آخر الزمان جمعی از اموات از ائمه و غیر ایشان به دنیا باز خواهند گشت. آیا اعتقاد به غیبت حضرت مهدی و ظهور آن حضرت با اعتقاد به رجعت هماهنگی دارد؛ به عبارت دیگر آیا اصل اعتقاد به غیبت و ظهور، رجعت و سائر وقایعی را که قبل از قیام قیامت واقع می‌‌شوند شامل می‌‌شود یا این یک عقیده مستقل و جدای از رجعت است؟
- کتابنامه[۲]
دربارهٔ پدیدآورنده
آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی، (متولد ۱۲۹۷ش گلپایگان، متوفای ۱۴۰۰ش قم)، از مراجع تقلید شیعیان و اساتید خارج حوزه علمیه قم بود. تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: سید حسین بروجردی، سید محمد تقی خوانساری، محمد علی کاظمی، سید جمال‌الدین گلپایگانی و محمد کاظم شیرازی به اتمام رساند. او علاوه بر تدریس در حوزههاى علمیه، تا کنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر در آورده است. «منتخب الاثر»، «پرتوی از فضائل امیرمؤمنان، علی در حدیث»، «نظام امامت و رهبری»، «وابستگی جهان به امام زمان (ع)»، «سلسله مباحث امامت و مهدویت»، «شرح حدیث عرض دین»، «باورداشت مهدویت»، «امامت و مهدویت ولایت و امامت خاصه و عامه»، «انتظار عامل استقامت»، « تجلی توحید در نظام امامت»، «الهیات در نهج البلاغه»، «ولایت تکوینی و ولایت تشریعی»، «تجلی توحید در نظام امامت»، «در انتظار آفتاب»، «گفتمان مهدویت» و «ضرورت حکومت یا ولایت فقها در عصر غیبت» برخی از این آثار است.[۳]