ذوالخویصره تمیمى
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
روایات پذیرفتنی‌ای درباره نام و نسب ذوالخویصره در دست نیست. براساس منابع تاریخی متقدم، وی در سال ۸ هجری همراه دیگر تمیمیان حاضر در سپاه پیامبر(ص) ضد قبایلی چون ثقیف و هوازن[۱] در نبرد حنین شرکت کرد. آن حضرت بیشتر غنایم این نبرد را میان قریش و برخی قبایل عرب پخش کرد. در پی این امر، اعتراض‌های متعددی از سوی انصار انجام گرفت. پیامبر(ص) در پاسخ آنان علّت این امر را تألیف قلوب و اسلام آوردن افراد آن قبایل ذکر کرد.[۲]
خدا در آیات ۵۸ ـ ۵۹ توبه / ۹ اشاره کرده که برخی درباره توزیع غنایم به پیامبر(ص) خرده گرفته‌اند، در حالی که بهتر است به آنچه خدا و رسولش به آنها داده‌اند، بسنده کنند و به فضل ایشان امیدوار باشند: «ومِنهُم مَن یَلمِزُکَ فِی الصَّدَقـتِ فَاِن اُعطوا مِنها رَضوا واِن لَم یُعطَوا مِنها اِذا هُم یَسخَطون * ولَو اَنَّهُم رَضوا ما ءاتَهُمُ اللّهُ ورَسولُهُ وقالوا حَسبُنَا اللّهُ سَیُؤتینَا اللّهُ مِن فَضلِهِ ورَسولُهُ اِنّا اِلَی اللّهِ رغِبون». در این نبرد، اقرع بن حابس، رهبر تمیمیان، ۱۰۰ شتر از رسول خدا(ص) دریافت کرد.[۳] به روایت ابن اسحاق از امام باقر(ع)، نیز روایت مقسم ابی القاسم از عمروعاص، آن شخص تمیمی که پیامبر(ص) را به اجرای عدالت در توزیع غنایم فرا خواند، ذوالخویصره نام داشت.[۴] بر پایه روایت زهری از ابو سعید خُدری انصاری نیز نزول این آیه در پی اعتراض ذوالخویصره انجام گرفته است.[۵] گزارش دیگری از ابو سعید خدری نقل شده که ذوالخویصره را نسبت به تقسیم اموالی که امیرمؤمنان علی(ع) در سال ۱۰ هجری از یمن با خود آورده بودند معترض می‌داند.[۶] در سده سوم هجری اطلاعات دیگری به ذوالخویصره نسبت داده شده؛ مانند اینکه وی همان حرقوص بن زهیر، از رهبران نخستین خوارج بود [۷] که به سبب داشتن بافت‌های زایدی در سینه به وی ذو الثَدْیه می‌گفتند؛[۸] همچنین گفته شده که برخی یاران پیامبر(ص) به جرم بی احترامی وی به آن حضرت خواستار قتل وی شدند؛ ولی ایشان اجازه نداد و پیش بینی کرد که در آینده پیروانی خواهد یافت و از دین خارج خواهد شد.[۹] در دوره‌های متأخر که گویا پذیرفته شده بود که وی همان حرقوص بن زهیر است، روایات دیگری در نکوهش او افزوده‌اند؛ از جمله آنکه اصحاب پیامبر(ص) عبادت‌های فراوان شخصی را برای آن حضرت گزارش دادند؛ اما حضرت چنین کسی را در یارانش نمی‌شناخت و بی‌اطلاعی اظهار فرمود؛ یک بار وقتی سخن از این شخص در میان بوده، ذوالخویصره تمیمی به مسجد درآمد و بی سلام کردن در حالی که خود را برتر از همه حاضران حتی پیامبر(ص) می‌دانست، به عبادت پرداخت.[۱۰] گفته‌اند که در اینجا آیه ۹ حج / ۲۲ نازل شد: «ثانِیَ عِطفِهِ لِیُضِلَّ عَن سَبیلِ اللّهِ لَهُ فِی الدُّنیا خِزیٌ ونُذیقُهُ یَومَ القِیـمَةِ عَذابَ الحَریق؛[۱۱] برخی به نشانه تکبر روی خود را بر می‌گردانند تا گروهی را گمراه سازند؛ ولی در دنیا خوار خواهند شد و در آخرت، عذابی آتشین در انتظارشان خواهد بود». حرقوص بن زهیر در دوره خلیفه دوم، به فرماندهی سپاه مسلمانان اهواز رسید و مناطقی از خوزستان را فتح کرد و سپس به امارت آن مناطق رسید.[۱۲] قابل ذکر است که شواهد تاریخی، یکی بودن حرقوص یا ذوالثدیه و ذوالخویصره را تأیید نمی‌کنند.[۱۳]
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ نک: المغازی، ج ۳، ص ۹۴۸.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص ۹۵۶ ـ ۹۵۸.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص ۹۴۶، ۹۵۱.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۴۹۶؛ تاریخ طبری، ج ۳، ص ۹۲.
- ↑ اسباب النزول، ص ۲۵۳.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۳، ص ۹۲.
- ↑ الاخبار الطوال، ص ۲۱۰.
- ↑ مسند احمد، ج ۳، ص ۵۶.
- ↑ صحیح البخاری، ج ۴، ص ۱۷۹؛ صحیح مسلم، ج ۳، ص ۱۱۲؛ مسند احمد، ج ۲، ص ۲۱۹.
- ↑ مناقب، ج ۲، ص ۳۶۸ ـ ۳۶۹؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۴۱.
- ↑ مناقب، ج ۲، ص ۳۶۹.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۴، ص ۷۶.
- ↑ حاج‌امینی، علی رضا، مقاله «ذوالخویصره تمیمى»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱.