عدالت‌خواهی در معارف دعا و زیارات
در فرهنگ اسلامی، انسان از سویی با خداوند ارتباط دارد و از سویی دیگر نیز با خلق تا با رفع نیاز مردم در پیشگاه خداوند مقرب‌تر شود. خداوند همه توانمندان را به فریادرسی فریادخواهان فراخوانده و انسان‌هایی را که نسبت به اینان احساس مسئولیت نمی‌کنند نکوهش کرده است. بخش عمده فریادخواهی‌های (استغاثه) امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه، از درگاه خداوند این است که جان‌های مرده را دگرگون سازد و به قلب‌های افسرده حیاتی دوباره بخشد.
مقدمه
در فرهنگ اسلامی، انسان دستی در دست خدا دارد تا سرمایه معنوی لازم را برای طی مسیر عبودیت کسب کند و دستی نیز در دست خلق دارد تا با رفع نیاز مردم در پیشگاه خداوند مقرب‌تر شود. خداوند که خود بزرگ‌ترین فریادرس مظلومان است، همه توانمندان را به فریادرسی فریادخواهان فراخوانده و حتی حکم جهاد را در دفاع از فریادخواهان مقرر نموده و انسان‌هایی را که نسبت به اینان احساس مسئولیت نمی‌کنند نکوهش کرده است[۱]. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اگر مسلمانی بشنود که فریادخواهی، مسلمین را به یاری خود می‌خواند ولی به ندای او جواب مثبت ندهد مسلمان نیست»[۲].
معناشناسی
"دادخواهی" به معنای عمل دادخواه و درخواست برداشتن ظلم از حاکم است. شکایت مظلوم نزد حاکم یا قاضی از ستم دیگری در حقش را دادخواهی نامند[۳].
معادل عربی آن تظلّم، به معنای شکایت از ستم دیگری است[۴]. اشتکا به معنای اظهار اندوه و گله[۵] و وصف آنچه به او رسیده[۶] نیز بیشتر به معنای دادخواهی است.
در اصطلاح حقوقی، به ادعای مدّعی در دادگاه[۷] برای خواستن چیزی به زیان دیگری[۸]، نوشتاری باشد یا گفتاری، دادخواهی گفته می‌شود[۹]. بر این اساس، دادخواهی طرح دعوا در دادگاه برای احقاق حق است[۱۰].[۱۱]
امام سجاد (ع) و عدالت‌خواهی
شرایط روزگار امام سجاد(ع)، پس از حادثه جانسوز کربلا، به گونه‌ای بود که امام(ع) امید به فریادرسی از جانب دیگران نداشت. از این رو، در صحیفه، بخش عمده فریادخواهی‌های (استغاثه) او از درگاه خداوند این است که جان‌های مرده را دگرگون سازد و به قلب‌های افسرده حیاتی دوباره بخشد.
برخی از نیایش‌های فریادخواهانه امام زین‌العابدین(ع) به شرح زیر است:
- «خداوندا!، تو منزّهی. ما بیچارگانی هستیم... و [تو] رسیدن به فریاد کسی را که از تو فریاد خواهد، بر خود واجب کردی. پس بر زاری ما به درگاهت رحمت آور»[۱۲].
- «اللَّهُمَّ يَا مَنْ بِرَحْمَتِهِ يَسْتَغيثُ الْمُذْنِبُونَ»[۱۳]؛ «بار خدایا! ای که گناهکاران، به امید مهر ورزی‌ات تو را به فریادرسی می‌خوانند.
- ای فریادرس خوارشدگان و بی‌کسان[۱۴].
- من به هنگام اضطرار و دشواری زندگی، فریادرسی جز تو ندارم»[۱۵].
نکته مهمی که در نیایش‌های امام سجاد(ع) وجود دارد این است که او نه تنها خداوند را فریادرس اصلی و حقیقی انسان‌ها برمی‌شمارد، بلکه او را همواره در کمک به مظلومان و دادخواهان آماده و فریادرسی‌اش را نزدیک می‌داند: «وَ إِغَاثَتُكَ قَرِيبَةٌ مِنَ الْمُسْتَغِيثِينَ»[۱۶] و اجابت او سریع است[۱۷].
با وجود شرایط خفقان و گریز بیشتر مردم از حمایت دین در آن روزگار، امام سجاد(ع) از توجه دادن مردم به فریادرسی و پرهیز از یاری نمودن ستمگران غافل نبوده: «بار خدایا!، به تو پناه می‌برم از اینکه... ستمگری را یاری کنیم، یا ستمدیده‌ای را خوار بداریم»[۱۸].
همچنین: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعْتَذِرُ إِلَيْكَ مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتِي فَلَمْ أَنْصُرْهُ»[۱۹]؛ «بار خدایا! از درگاه تو پوزش می‌طلبم، اگر در محضر من بر ستمدیده‌ای ستمی رفته باشد ولی من به یاری او برنخاسته باشم»[۲۰].[۲۱]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ﴿ وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا﴾ «و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.
- ↑ « مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنَادِي يَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ»؛ الکافی، ج۲، ص۱۶۴.
- ↑ فرهنگ فارسی، ج ۲، ص ۱۴۷۹؛ لغت‌نامه، ج ۶، ص ۸۹۹۳، «دادخواهی».
- ↑ لسان العرب، ج ۱۳، ص ۳۷۴، «ظلم»؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج ۲، ص ۱۲۶۲.
- ↑ لسان العرب، ج ۱۴، ص ۴۳۹، «شکا»؛ نیز نک: مفردات، ص ۲۶۶، «شکا».
- ↑ ترمینولوژی حقوق، ارجمند، ص ۲۲۸.
- ↑ ترمینولوژی حقوق، جعفری، ص ۲۹۰.
- ↑ دانشنامه حقوقی، ج ۳، ص ۴۹۷.
- ↑ ترمینولوژی حقوق، ارجمند، ص ۲۲۹.
- ↑ فرهنگ فقه، ج ۳، ص ۵۶۷.
- ↑ گودرزی، محمود، دادخواهی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۲.
- ↑ نیایش دهم.
- ↑ دعای ۱۶.
- ↑ نیایش شانزدهم.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ دعای ۴۶.
- ↑ نیایش چهل‌و‌نهم.
- ↑ نیایش هشتم.
- ↑ دعای سی‌و‌هشتم.
- ↑ اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، ۱۳۶۲، اسلامیه؛ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین(ع)، قم، ۱۴۱۸، نشر الهادی؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم، ۱۳۷۳، دارالقرآن الکریم.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «فریادرسی و فریادخواهی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۵۲.