ایمان در معارف و سیره علوی
مقدمه
حضرت علی(ع) فرموده است: «الْإِيمَانُ أَعْلَى غَايَةٍ»[۱].
از روایات حضرت علی(ع) درباره ایمان، چند نکته به دست می‌آید: نکته اول درباره مفهوم ایمان است. حضرت علی(ع) در تعریف جامعی از ایمان می‌فرماید: «ایمان، معرفت به قلب، اقرار به لسان و عمل به ارکان است»[۲]. در این کلام حضرت، معرفت قلبی، معطوف به همین عنصر است. عمل جارحی، مجلای خارجی ایمان است. از این رو است که حضرت علی(ع)، اعمالی همچون انصاف[۳]، امانتداری[۴] و احسان[۵] را به ایمان نسبت داده است. نکته دوم درباره نسبت میان علم و ایمان است. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «الْإِيمَانُ وَ الْعِلْمُ أَخَوَانِ تَوْأَمَانِ وَ رَفِيقَانِ لَا يَفْتَرِقَانِ»[۶]؛ برای علم و ایمان، از حیث تحقق هر دو، یا یکی و یا هیچ یک از آنها در یک شخص، چهار حالت تصورپذیر است: عالم مؤمن، عالم کافر، جاهل متنسک و جاهل کافر[۷]. هدف از تربیت عقلانی، به یک معنا، تربیت «عالم مؤمن» است. درست در همین مرتبه است که عقل نظری و عقل عملی، یگانه می‌شوند[۸]. نکته سوم درباره نسبت میان ایمان و قرب است. از سخنان امام، بر می‌آید که قرب به خدای سبحان، وابسته به ایمان است و هرچه ایمان، نیرومندتر باشد، قرب نیز بیشتر می‌شود[۹]. پیش‌تر اشاره شد که هر نوع فعل اختیاری مشروع، اگر تنها برای جلب رضای پروردگار صورت پذیرد، حاصلش قرب است. بر این اساس، می‌توان این روایت را نیز ناظر به مفهوم قرب، به عنوان غایت مترتب بر ایمان، تلقی کرد: «غَايَةُ الْإِيمَانِ الْمُوَالاةُ فِي اللَّهِ وَ الْمُعَادَاةُ فِي اللَّهِ وَ التَّبَاذُلُ فِي اللَّهِ وَ التَّوَاصُلُ فِي اللَّهِ سُبْحَانَهُ»[۱۰].[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ گفتار امیرالمؤمنین علی(ع)، ج۱، ص۱۱۶.
- ↑ ترجمه نهج البلاغه، حکمت ۲۱۸.
- ↑ «إِنَّ أَفْضَلَ الْإِيمَانِ إِنْصَافُ الرَّجُلِ مِنْ نَفْسِهِ»؛ (گفتار امیرالمؤمنین علی(ع)، ج۱، ص۱۱۶).
- ↑ «أَفْضَلُ الْإِيمَانِ الْأَمَانَةُ»؛ (گفتار امیرالمؤمنین علی(ع)، ج۱، ص۱۱۵).
- ↑ «أَفْضَلُ الْإِيمَانِ الْإِخْلَاصُ وَ الْإِحْسَانُ»؛ (گفتار امیرالمؤمنین علی(ع)، ج۱، ص۱۱۵).
- ↑ گفتار امیرالمؤمنین علی(ع)، ج۱، ص۱۱۴.
- ↑ ر.ک: تبیین براهین اثبات خدا، ص۱۱۶.
- ↑ ر.ک: تبیین براهین اثبات خدا، ص۷۶ و ۱۱۷.
- ↑ «أَقْرَبُ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ أَحْسَنُهُمْ إِيمَاناً»؛ (گفتار امیرالمؤمنین علی(ع)، ج۱، ص۱۱۵).
- ↑ گفتار امیرالمؤمنین علی(ع)، ج۱، ص۱۲۱.
- ↑ بهشتی، سعید، مقاله «تربیت عقلانی»، دانشنامه امام علی، ج۴، ص ۱۷۹.