آل ابراهیم

مراد از آل ابراهیم

با توجّه به گوناگونی معانی "آل"، مفسّران، آل ابراهیم را سه گونه تفسیر کرده‌اند:

فرزندان پاک و برگزیده ابراهیم چون اسماعیل، اسحاق، یعقوب، داوود، سلیمان، یونس، زکریا، عیسی، محمد (ص) و جانشینان آن حضرت از خاندان وی. این تفسیر، با واژه ﴿ اصْطَفَى ﴾ (برگزیدن) مناسب‌تر می‌نماید؛ زیرا خداوند، کسانی را برمی‌گزیند که از گناه منزّه باشند^[۱]. روایاتی که امامان (ع) را از آل‌ابراهیم شمرده نیز این معنا را تأیید می‌کند^[۲]. امام باقر (ع)می‌فرماید: آل ابراهیم ماییم، زیرا ما بازماندگان این خاندان هستیم و لذا فرزندان پیامبر (ص) و ائمه (ع) در شمار آل ابراهیم‌اند و در واقع نوادگان ابراهیم هستند ^[۳]. به نظر علامه طباطبایی، از سیاق آیه ﴿أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾^[۴] که درصدد سرزنش بنی اسرائیل (دودمان اسحاق) است، برمی‌آید که مقصود از آل ابراهیم، پاکان ذرّیه او از طریق اسماعیل است و شامل ذریه ابراهیم از طریق اسحاق نمی‌شود^[۵].
پیروان دین ابراهیم (اسلام)^[۶]. مؤیّد این معنا دو آیه ذیل است: ﴿ فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي ﴾^[۷]، ﴿إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ﴾^[۸] ^[۹]
شخص ابراهیم، همان گونه که در آیه ﴿ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ ﴾^[۱۰] ^[۱۱]^[۱۲]

علامه طباطبایی معتقد است آل ابراهیم عبارت‌اند از: پاکان از ذریّه آن جناب از قبیل اسحاق، اسرائیل و انبیایی که از ذریّه آن حضرت در بنی‌اسرائیل مبعوث شدند و نیز اسماعیل و طاهرین از ذریّه آن جناب که سرور همه آنان محمد (ص) و از ذریّه آن حضرت است. در آیه ﴿أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾^[۱۳] که در مقام انکار و اعتراض بر بنی‌اسرائیل است، مراد از آل ابراهیم، بنی‌اسرائیل یعنی دودمان اسحاق و یعقوب نیست (چون بنی‌اسرائیل هم دودمان یعقوب‌اند) در نتیجه از آل ابراهیم تنها معصومین از دودمان اسماعیل باقی می‌مانند (که منظور از کلمه آل ابراهیم هستند) که پیامبر اسلام (ص) و دودمانش از ایشان‌اند^[۱۴].
با توجه به مطالب فوق می‌توان نتیجه گرفت که آل ابراهیم، خاندان حضرت ابراهیم (ع) هستند که خداوند در قرآن آنها را بر جهانیان برتری داده است و بر اساس روایات مختلف آل ابراهیم، فرزندان ابراهیم، موسی بن عمران، عیسی، پیامبران بنی‌اسرائیل، پیامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) را شامل می‌شود. آل ابراهیم دارای فضائل بسیاری هستند که مقام تسلیم، عصمت، نبوت، امامت، هدایتگری، برگزیدگی، شایستگی، دریافت وحی، کتاب، حکمت، رحمت و برکات الهی از مهم‌ترین آنهاست.^[۱۵]

فرزندان شایسته

قرآن به قسمتی از مواهبی که خداوند به ابراهیم داده است اشاره می‌کند، و آن موهبت فرزندان صالح و نسل لایق و برومند که یکی از بزرگترین مواهب الهی محسوب می‌شود. نخست می‌گوید: «ما به ابراهیم، اسحاق و یعقوب (فرزند اسحاق) را بخشیدیم»^[۱۶]. و اگر در اینجا اشاره به فرزند دیگر ابراهیم، اسماعیل نشده بلکه در لابلای بحث آمده است شاید به خاطر آن است که تولد «اسحاق» از مادر عقیمی همچون «ساره» آن هم در سن پیری موضوع بسیار عجیب و موهبتی غیر منتظره بود. و به دنبال آن برای اینکه تصور نشود، در دوران‌های قبل از ابراهیم، پرچمدارانی برای توحید نبودند، و این موضوع از زمان او شروع شده اضافه می‌کند، «نوح را نیز پیش از آن هدایت و رهبری کردیم»^[۱۷].

می‌دانیم نوح نخستین پیامبر اولواالعزم است که دارای آئین و شریعت بود و سرسلسله پیامبران اولوالعزم می‌باشد. در حقیقت با اشاره به موقعیت نوح که از اجداد ابراهیم است و موقعیت جمعی از پیامبران که از دودمان و فرزندان او هستند، موقعیت ممتاز ابراهیم را از نظر «وراثت و ریشه» و «ثمرۀ» وجودی مشخص می‌سازد. و در تعقیب آن نام جمع کثیری از پیامبران را که از دودمان ابراهیم بودند می‌برد، نخست می‌گوید: «از فرزندان ابراهیم، داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون هستند»^[۱۸]. و سپس نام «زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را می‌برد و اضافه می‌کند که همۀ اینها از صالحان بودند»^[۱۹].^[۲۰]

ذریه ابراهیم

دعاهای ابراهیم برای ذریه‌اش

فضایل آل ابراهیم

محل سکونت آل ابراهیم

گوناگونی ذریه ابراهیم

منابع

خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱

پانویس

↑ مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۷۳۵.
↑ عیّاشی، ج ۱، ص ۱۶۸؛ نورالثقلین، ج۲، ص ۵۴۸.
↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۴۴.
↑ «یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟ بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.
↑ المیزان، ج ۳، ص ۱۶۶.
↑ مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۳۵.
↑ «هر که از من پیروی کند از من است» سوره ابراهیم، آیه ۳۶.
↑ «بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند و نیز این پیامبر و مؤمنان؛ و خداوند سرپرست مؤمنان است» سوره آل عمران، آیه ۶۸.
↑ جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۴؛ قرطبی، ج ۴، ص ۴۱.
↑ «آنچه از خاندان موسی و هارون بر جای نهاده‌اند» سوره بقره، آیه ۲۴۸.
↑ قرطبی، ج ۴، ص ۴۱.
↑ خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱؛ >کدخدایی، مرضیه السادات، مقاله «آل ابراهیم»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۵۰.
↑ «یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟ بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.
↑ ترجمه المیزان، ج۴، ص۶۰۰.
↑ کدخدایی، مرضیه السادات، مقاله «آل ابراهیم»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۵۰-۵۲.
↑ ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ﴾ «و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را راهنمایی کردیم- نوح را پیش‌تر راهنمایی کرده بودیم- و داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را که از فرزندزادگان وی بودند (نیز راهنمایی کردیم)؛ و این چنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم» سوره انعام، آیه ۸۴.
↑ ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ﴾ «و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را راهنمایی کردیم- نوح را پیش‌تر راهنمایی کرده بودیم- و داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را که از فرزندزادگان وی بودند (نیز راهنمایی کردیم)؛ و این چنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم» سوره انعام، آیه ۸۴.
↑ ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ﴾ «و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را راهنمایی کردیم- نوح را پیش‌تر راهنمایی کرده بودیم- و داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را که از فرزندزادگان وی بودند (نیز راهنمایی کردیم)؛ و این چنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم» سوره انعام، آیه ۸۴.
↑ ﴿وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ﴾ «و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را (نیز)؛ آنان همه از شایستگان بودند» سوره انعام، آیه ۸۵.
↑ مکارم شیرازی، ناصر، قصه‌های قرآن ص ۸۶.

[1] مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۷۳۵.

[2] عیّاشی، ج ۱، ص ۱۶۸؛ نورالثقلین، ج۲، ص ۵۴۸.

[3] دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۴۴.

[4] «یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟ بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.

[5] المیزان، ج ۳، ص ۱۶۶.

[6] مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۳۵.

[7] «هر که از من پیروی کند از من است» سوره ابراهیم، آیه ۳۶.

[8] «بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند و نیز این پیامبر و مؤمنان؛ و خداوند سرپرست مؤمنان است» سوره آل عمران، آیه ۶۸.

[9] جامع البیان، مج ۴، ج ۵، ص ۱۹۴؛ قرطبی، ج ۴، ص ۴۱.

[10] «آنچه از خاندان موسی و هارون بر جای نهاده‌اند» سوره بقره، آیه ۲۴۸.

[11] قرطبی، ج ۴، ص ۴۱.

[12] خراسانی، محمد، مقاله «آل ابراهیم»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱؛ >کدخدایی، مرضیه السادات، مقاله «آل ابراهیم»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۵۰.

[13] «یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟ بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.

[14] ترجمه المیزان، ج۴، ص۶۰۰.

[15] کدخدایی، مرضیه السادات، مقاله «آل ابراهیم»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۵۰-۵۲.

[16] ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ﴾ «و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را راهنمایی کردیم- نوح را پیش‌تر راهنمایی کرده بودیم- و داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را که از فرزندزادگان وی بودند (نیز راهنمایی کردیم)؛ و این چنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم» سوره انعام، آیه ۸۴.

[17] ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ﴾ «و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را راهنمایی کردیم- نوح را پیش‌تر راهنمایی کرده بودیم- و داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را که از فرزندزادگان وی بودند (نیز راهنمایی کردیم)؛ و این چنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم» سوره انعام، آیه ۸۴.

[18] ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ﴾ «و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را راهنمایی کردیم- نوح را پیش‌تر راهنمایی کرده بودیم- و داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را که از فرزندزادگان وی بودند (نیز راهنمایی کردیم)؛ و این چنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم» سوره انعام، آیه ۸۴.

[19] ﴿وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ﴾ «و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را (نیز)؛ آنان همه از شایستگان بودند» سوره انعام، آیه ۸۵.

[20] مکارم شیرازی، ناصر، قصه‌های قرآن ص ۸۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]