اقسام نشانه‌های ظهور امام مهدی
علائم ظهور به نشانه‌هایی گفته می‌شود که براساس روایات معصومین، قبل از ظهور واقع خواهد شد و نوید ظهور را می‌دهد و به دو دسته تقسیم شده‌اند: حتمی و غیر حتمی. «نشانه‌های حتمی ظهور» به علائمی گفته می‌شود که باید واقع شوند؛ مثل: «قیام یمانی»، «خروج سفیانی»، «قتل نفس زکیه»، «خسف بیدا» (فرو رفتن در زمین) و «ندای آسمانی». «نشانه‌های غیر حتمی ظهور» به علائمی گفته می‌شود که بسته به شرایط ممکن است واقع هم نشوند؛ مثل: «مردن حق و طرفداران آن»، «پیروزی اهل باطل بر اهل حق»، یا رخ دادن «زلزله‌ها»، «سیل‌ها» و «جنگ‌های بسیار».
مقدمه
علائم به معنای نشانه‌ها، به اموری گفته می‌شود که نمایانگر مقصود و مطلوب هستند. و مراد از علائم ظهور آن دسته از حوادثی است که براساس بیان پیشوایان معصوم (ع)، قبل و یا در آستانۀ ظهور واقع خواهد شد و تحقق هر کدام نوید نزدیک شدن یا وقوع قیام امام مهدی (ع) را می‌دهد. البته باید دانست وقتی میتوانیم حوادث را علامت ظهور بدانیم که در روایات اسمی از آنها برده شده باشد و آنها را به عنوان نشانه و علامت ذکر کرده باشند؛ و الا نمیتوان گفت ارتباطی با ظهور دارند[۱].
در جوامع روایی شیعه و سنی، از امور متعددی به عنوان "علائم ظهور" یاد شده است. نشانه‌های ظهور را از زوایای مختلفی می‌توان نگریست؛ مثلاً از لحاظ پیوستگی و گسستگی نسبت به ظهور، علائم منفصل و علائم متصل ـ و به تعبیر دیگر علائم پیش از ظهور و علائم مقارن با ظهور ـ را تشکیل می‌دهند و از نظر میزان قطعیت، به علائم محتوم (قطعی و حتمی) و علائم مشروط (غیر حتمی) انقسام می‌یابند و ...[۲].
برخی از این تقسیم‌ها عبارت‌اند از: تقسیم اول: با در نظر گرفتن ارتباط این علائم با برنامهریزی الهی، به دو قسم تقسیم می‌شود:
- رویدادهایی که در برنامهریزی الهی دخالت دارند، همچون انحرافات که نشانهای از ظهور نیز هستند.
- حوادثی که در این برنامهریزی دخالتی ندارند، بلکه به خودی خود بدون ارتباط با وجود انسان وجودی مستقل دارند، مانند گرفتن ماه در شب‌های آخر ماه، و گرفتن خورشید در وسط ماه و دیگر رویدادهایی نظیر اینها که به عنوان علائم ظهور ذکر شده‌اند[۳].
تقسیم دوم: علائم از جهت نزدیکی و دوری از زمان ظهور، به دو قسم متصل و منفصل تقسیم می‌شوند:
- علائم متصل: رویدادهائی که نزدیک به زمان ظهور است، به طوری‌که از آخرین مقدمات ظهور شمرده می‌شود؛ همچون قتل نفس زکیه.
- علائم منفصل: علائمی که گویای وقوع حادثهای پیش از ظهور هستند و لو اینکه با فاصله زمانی دور باشد و تحقق و پیدایش آنها باعث اطمینان قلبی بیشتر مؤمنان شده و روحیه امید را در آنان زنده نگه می‌دارد. مانند اختلاف بنی عباس با اهل بیت (ع)، هنگامی که آنان در اوج قدرت بودند و شیعیان زیر فشارشان قرار داشتند، از اختلاف و نابودی آنان سخن می‌گفتند و آن را جزء علامت‌های قیام حضرت مهدی (ع) می‌شمردند[۴]، اما اکنون صدها سال از زوال بنی عباس می‌گذرد.
بنابراین مجموعه علائم را می‌توان به چهار گروه تقسیم کرد:
- آنهائی که در برنامهریزی الهی داخل و نزدیک زمان ظهور هستند، مانند قتل نفس زکیه.
- آنها که در برنامهریزی داخل و دور از زمان ظهورند، همچون وجود دولت بنی عباس و جنگ‌های صلیبی.
- امور تکوینی نزدیک به زمان ظهور، همچون کسوف و خسوف.
- امور تکوینی دور از زمان ظهور، همچون پیدایش آب‌های جاری و سیلاب‌ها، و هجوم گروه‌های ملخ و قحطی و خشکسالی در دوران غیبت کبری[۵].
تقسیم سوم: بر اساس روایات علائم ظهور در تقسیمی دیگر به حتمی و غیرحتمی تقسیم می شوند (باید توجه داشت در روایات تنها تقسیم علائم به حتمی (محتوم). غیر حتمی (موقوف) وجود دارد:
- علائم غیر حتمی: مقصود حوادثی است که به طور مطلق و حتم از نشانه‌های ظهور نیست، بلکه مشروط به شرطی است که اگر آن شرط تحقق یابد مشروط نیز متحقق می‌شود و اگر شرط مفقود شود مشروط نیز تحقق نمی‌یابد. برخی از این علائم در روایتی از امام صادق (ع) که به یکی از یاران خود فرمودند عبارت‌اند از: «هرگاه دیدی که حق بمیرد و طرفدارانش نابود شوند؛ و مشاهده کردی که ظلم و ستم فراگیر شده است؛ و دیدی که: کارهای بد آشکار شده و از آن نهی نمی‌شود و بدکاران بازخواست نمی‌شوند و ...»[۶].
- علائم حتمی: منظور از علائم حتمی آن است که به هیچ قید و شرطی مشروط نیست و قبل از ظهور باید واقع شود. باید توجه داشت معمول علایم حتمی از گروه علامت‌های متصّل می‌باشند که نزدیک ظهور محقق می‌شوند. در روایات مختلفی برخی از موارد جزء علائم حتمی ظهور معرفی شده اند، مثلاً امام صادق (ع) فرمودند: «پیش از ظهور قائم (ع) پنج نشانه حتمی است؛ یمانی، سفیانی، صیحه آسمانی، فرو رفتن در بیابان و قتل نفس زکیه»[۷].[۸]
تقسیم چهارم: تقسیم علائم به خاصه و عامه:
- علائم خاصه: علاماتی که خاص و مختص به وجود امام زمان (ع) است و کسی در این علامات با آن حضرت شریک نیست و حضرت به این وسیله می‌داند خداوند او را اذن و اجازه ظهور داده است.
- علائم عامه: علاماتی که این علامات برای عامه عوام و خاصه خواص ظاهر خواهد شد و دانستن آن اختصاص به حضرت ندارد[۹].
تقسیمات دیگری نیز بیان شده است مانند تقسیم به نشانه‌های آسمانی و زمینی؛ تقسیم به نشانه‌های عادی و غیر عادی و ...[۱۰]، اما همان‌گونه که اشاره شد در روایات تنها به تقسیم علائم به حتمی و غیر حتمی اشاره شده است و بیشتر تقسیمات دیگر ذوقی به نظر می‌رسند.
پرسش‌های وابسته
منابع
صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری
محمدی ری‌ش‍ه‍ری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی
محمدی منفرد، بهروز، مهدویت
کاظم قزوینی، سید محمد، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور
کارگر، رحیم، مهدویت دوران ظهور
رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت
سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت
رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
صادقی، مصطفی، تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور
علی‌پور، مهدی، ظهور
اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور
هاشمی شهیدی، سید اسدالله، زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی
زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید
علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار
باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم
زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی
پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها
پانویس
- ↑ ر.ک: صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۵۴۹ -۵۵۲؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص۲۵۱ ـ ۲۵۲؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار، ص۱۸ ـ۲۰؛ محمدی، بهروز، مهدویت، ج ۱۰، ص۴۸.
- ↑ ر.ک: علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار، ص ۲۱ ـ ۲۸.
- ↑ ر.ک: صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۵۴۹ -۵۵۲.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۸، ص ۲۵۸، ح ۴۸۴.
- ↑ ر.ک: صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۵۴۹ -۵۵۲؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص۲۶۲؛ زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص۱۰ -۱۲.
- ↑ «فَإِذَا رَأَيْتَ الْحَقَّ قَدْ مَاتَ وَ ذَهَبَ أَهْلُهُ وَ رَأَيْتَ الْجَوْرَ قَدْ شَمِلَ الْبِلَادَ وَ رَأَيْتَ الْقُرْآنَ قَدْ خَلُقَ وَ أُحْدِثَ فِيهِ مَا لَيْسَ فِيهِ وَ وُجِّهَ عَلَى الْأَهْوَاءِ وَ رَأَيْتَ الدِّينَ قَدِ انْكَفَأَ كَمَا يَنْكَفِئُ الْإِنَاءُ وَ رَأَيْتَ أَهْلَ الْبَاطِلِ قَدِ اسْتَعْلَوْا عَلَى أَهْلِ الْحَقِّ وَ رَأَيْتَ الشَّرَّ ظَاهِراً لَا يُنْهَى عَنْهُ وَ يُعْذَرُ أَصْحَابُهُ وَ رَأَيْتَ الْفِسْقَ قَدْ ظَهَرَ ...»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۲، ص۲۶۰ -۲۵۶.
- ↑ «خَمْسٌ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ: خُرُوجُ الْيَمَانِيِ، وَ السُّفْيَانِيِ، وَ الْمُنَادِي يُنَادِي مِنَ السَّمَاءِ، وَ خَسْفٌ بِالْبَيْدَاءِ، وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ»؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۴۹.
- ↑ ر.ک: موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۲، ص۳۳ -۴۳؛ هاشمی شهیدی، سید اسدالله، زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۲۵ -۲۶؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص۲۶۲؛ باقری زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۷۱ -۷۲؛ زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص۱۰ -۱۲؛ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۲۸۲ و ۲۸۳.
- ↑ ر.ک: هاشمی شهیدی، سید اسدالله، زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۲۵ -۲۶
- ↑ ر.ک: علی‌پور، مهدی، ظهور، ص ۲۴۲ ـ ۲۴۶؛ زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص ۱۰ ـ ۱۲؛ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۲۸۲ و ۲۸۳.