حسن بن بهرام

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

الحسن بن بهرام در یکی از اسناد تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از تأویل الآیات الظاهرة قرار گرفته است:

«وَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْكَاتِبُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ بَهْرَامَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَبِي شَيْبَةَ عَنْ وَكِيعٍ عَنِ الْمَسْعُودِيِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُرَّةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ الْمُكَتِّبِ عَنْ أَبِي كَثِيرٍ الزُّبَيْرِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: مَرِضَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ فَنَذَرَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ(ع) وَ الْجَارِيَةُ نَذْراً إِنْ بَرَءَا صَامُوا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ شُكْراً لِلَّهِ فَبَرَءَا فَوَافَوْا بِالنَّذْرِ وَ صَامُوا فَلَمَّا كَانَ أَوَّلُ يَوْمَ قَامَتِ الْجَارِيَةُ وَ جَرَشَتْ شَعِيراً لَهَا فَخَبَزَتْ مِنْهُ خَمْسَةَ أَقْرَاصٍ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ قُرْصٌ فَلَمَّا كَانَ وَقْتُ الْفُطُورِ جَاءَتِ الْجَارِيَةُ بِالْمَائِدَةِ فَوَضَعَتْهَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ فَلَمَّا مَدُّوا أَيْدِيَهُمْ لِيَأْكُلُوا وَ إِذَا مِسْكِينٌ بِالْبَابِ وَ هُوَ يَقُولُ يَا أَهْلَ بَيْتِ مُحَمَّدٍ مِسْكِينٌ مِنْ آلِ فُلَانٍ بِالْبَابِ فَقَالَ عَلِيٌّ(ع) لَا تَأْكُلُوا وَ آثَرُوا الْمِسْكِينَ. فَلَمَّا كَانَ الْيَوْمُ الثَّانِي فَعَلَتِ الْجَارِيَةُ كَمَا فَعَلَتْ فِي الْيَوْمِ الْأَوَّلِ فَلَمَّا وُضِعَتِ الْمَائِدَةُ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ لِيَأْكُلُوا فَإِذَا يَتِيمٌ بِالْبَابِ وَ هُوَ يَقُولُ يَا أَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنَ الرِّسَالَةِ يَتِيمُ آلِ فُلَانٍ بِالْبَابِ فَقَالَ عَلِيٌّ(ع) لَا تَأْكُلُوا شَيْئاً وَ أَطْعِمُوهُ الْيَتِيمَ قَالَ فَفَعَلُوا فَلَمَّا كَانَ الْيَوْمُ الثَّالِثُ وَ فَعَلَتِ الْجَارِيَةُ كَمَا فَعَلَتْ فِي الْيَوْمَيْنِ جَاءَتْ الْجَارِيَةُ بِالْمَائِدَةِ فَوَضَعَتْهَا فَلَمَّا مَدُّوا أَيْدِيَهُمْ لِيَأْكُلُوا وَ إِذَا شَيْخٌ كَبِيرٌ يَصِيحُ بِالْبَابِ يَا أَهْلَ بَيْتِ مُحَمَّدٍ تَأْسِرُونَّا وَ لَا تُطْعِمُونَّا قَالَ فَبَكَى عَلِيٌّ(ع) بُكَاءً شَدِيداً وَ قَالَ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ إِنِّي أُحِبُّ أَنْ يَرَاكِ اللَّهُ وَ قَدْ آثَرْتِ هَذَا الْأَسِيرَ عَلَى نَفْسِكِ وَ أَشْبَالِكِ فَقَالَتْ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَعْجَبَ مَا نَحْنُ فِيهِ مَعَكِ أَ لَا تَرْجِعُ إِلَى اللَّهِ فِي هَؤُلَاءِ الصِّبْيَةِ الَّذِينَ صَنَعْتَ بِهِمْ مَا صَنَعْتَ وَ هَؤُلَاءِ إِلَى مَتَى يَصْبِرُونَ صَبْرَنَا فَقَالَ لَهَا عَلِيٌّ(ع)فَاللَّهُ يُصَبِّرُكِ وَ يُصَبِّرُهُمْ وَ يَأْجُرُنَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ بِهِ نَسْتَعِينُ وَ عَلَيْهِ نَتَوَكَّلُ وَ هُوَ حَسْبُنَا وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ اللَّهُمَّ بَدِّلْنَا بِمَا فَاتَنَا مِنْ طَعَامِنَا هَذَا مَا هُوَ خَيْرٌ مِنْهُ وَ اشْكُرْ لَنَا صَبَرْنَا وَ لَا تُنْسِهِ لَنَا إِنَّكَ رَحِيمٌ كَرِيمٌ فَأَعْطَوْهُ الطَّعَامَ وَ بَكَّرَ إِلَيْهِمْ النَّبِيُّ(ص) فِي الْيَوْمِ الرَّابِعِ فَقَالَ مَا كَانَ مِنْ خَبَرِكُمْ فِي أَيَّامِكُمْ هَذِهِ فَأَخْبَرَتْهُ فَاطِمَةُ(س) بِمَا كَانَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ شَكَرَهُ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ ضَحِكَ إِلَيْهِمْ وَ قَالَ...».

شرح حال راوی

در بعضی اسناد، نام راوی الحسن بن مهران و الحسین بن بهرام ثبت شده است که در هر دو عنوان، تصحیف رخ داده و عنوان «الحسن بن بهرام» صحیح است و مراد از آن، الحسن بن محمد بن بهرام است که به جدّ نسبت داده شده، به قرینه روایت محمد بن احمد الکاتب معروف به ابن أبی الثلج از ایشان در اسناد دیگر و روایت ایشان از سوید بن سعید الحدثانی (الحدثی) که هم طبقه با عثمان بن أبی شیبة است که در روایت مورد بحث از وی روایت کرده است.

در کتب رجالی شیعه از حسن بن محمد بن بهرام یاد نشده؛ ولی در اسناد و کتب رجالی اهل سنت، از ایشان با این عناوین یاد شده است:

1. أبو علی الحسن بن محمد بن بهرام یعرف بابن محمی.
2. الحسن بن علی بن محمی...، عن علی بن المدینی.
3. الحسن بن علی بن محمی بن بهرام. أبو علی المخرمی البزاز سمع علی بن المدینی.
4. الحسن بن محمد بن بهرام الحزمی، عن ابن المدینی.
5. الحسن بن محمی بن بهرام، أبو علی البزاز المخرمی حدث...عن علی بن المدینی.

طبقه راوی

تاریخ ولادت و وفات راوی مشخص نیست؛ ولی شاگردش ابن أبی الثلج که از وی روایت کرده، در سال ۳۲۵ هجری قمری، نیز استادش علی بن المدینی که حسن بن بهرام از وی روایت کرده است، در سال ۲۳۴ هجری قمری وفات کرده‌اند. براین اساس، ذهبی وفات او را پس از سال ۳۰۰ هجری قمری دانسته است.

استادان و شاگردان راوی

حسن بن محمد ابن بهرام از افرادی مانند الحسن بن یحیی، یوسف بن موسی القطان، سوید بن سعید، عبدالأعلی بن حماد النرسی، علی بن المدینی، عبیدالله بن عمر القواریری، ابراهیم بن عبدالله الهروی و اسحاق بن ابی اسرائیل روایت کرده که از استادانش شمرده می‌شوند؛ و اشخاصی همچون محمد بن احمد بن ابی الثلج، ابو الحسن محمد بن یحیی التمیمی، محمد بن حمید المخرمی، محمد بن جعفر المعروف بزوج الحرة، عمر بن محمد بن سبنک، أبو الفتح محمد بن الحسین الأزدی، عبدالله ابن موسی الهاشمی و محمد بن عبیدالله بن الشخیر از ایشان روایت کرده‌اند که از شاگردانش شمرده می‌شوند.

مذهب راوی

ذکر نام راوی در رجال اهل سنت و سکوت رجالیان سنی از مذهب ایشان، بر سنی بودن او دلالت دارد

جایگاه حدیثی راوی

رجالیان سنی، در تضعیف راوی، یکسان نظر دارند، چنانکه ذهبی می‌نویسد: "واه مجمع علی ضعفه"، "واه بمرة. قال ابن عدي: رأيتهم مجمعين علی ضعفه، ذكروا أنه كان له ابن يلقنه ما ليس من حديثه".

یادآوری: علت اجماع رجالیان سنی بر تضعیف راوی، نقل حدیثی نبوی لو أن الغیاض أقلام و البحر مداد و الجن حساب و الإنس کتاب ما أحصوا فضائل علی(ع) است.

ذهبی و ابن حجر پس از نقل این حدیث که در سندش حسن بن محمد بن بهرام قرار گرفته، نوشته‌اند: هذا کذب.

ذهبی ناصبی به این مقدار هم بسنده نکرده، بلکه احادیث دیگری را نیز که در فضائل امام مظلوم، علی بن ابی طالب(ع) نقل گردیده، ساختگی دانسته است و از جمله چنین نوشته است: ...حدثنا الحسن بن أحمد المخلدي، عن حسين بن إسحاق، عن محمد بن زكريا، عن جعفر بن محمد بن عمار، عن أبيه، عن جعفر بن محمد، عن أبيه، عن جده، عن أبيه، عن علي مرفوعا: إن الله جعل لأخي علي فضائل لا تحصي، فمن أقر بفضيلة له غفر الله له ما تقدم من ذنبه، و من كتب فضيلة له لم تزل الملائكة تستغفر له ما بقي الكتاب. و من استمع إلي فضيلة من فضائله غفر الله له الذنوب التي اكتسبها بالنظر، النظر إلي علي عبادة، و لا يقبل الله إيمان عبد إلا بولائه و البراءة من أعدائه. هذا من أفظع ما وضع. و لقد ساق أخطب خوارزم من طريق هذا الدجال ابن شاذان أحاديث كثيرة باطلة سمجة ركيكة في مناقب السيد علي.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۶