شبهه در لغت

مقدمه

«شبهه» در لغت در معانی مختلفی چون ایراد و اشکال، ابهام و پیچیدگی، مشابهت و پوشیدگی و امری که در آن حکم به صواب یا خطا نتوان کرد، استعمال شده است^[۱]. صاحب مقائیس اللغة، اصل ماده «ش، ب، ه» را در تشابه و مشاکلت میان دو شیء از لحاظ رنگ و وصف معنا می‌کند^[۲].

﴿وَلَكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ﴾^[۳]. ﴿وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا﴾^[۴] برخی از آنها به بعضی دیگر، از جهت رنگ و مزه و حقیقت شبیه است، که این همانندی در کمال و خوبی است و ﴿تَشَابَهَتْ قُلُوبُهُمْ﴾^[۵] در کفر و فسوق دل‌هایشان یکی است^[۶].

صاحب التحقیق می‌نویسد: در واقع معنای این واژه، مناسبت و مشاکلت میان دو چیز در صورت شیء است و این بر خلافِ مماثلت است که همسانی در ماده و ذات وجود دارد^[۷]. تعریف «شبهه» در کلام مولای متقیان(ع) این‌گونه است: «إِنَّمَا سُمِّيَتِ الشُّبْهَةُ شُبْهَةً لِأَنَّهَا تُشْبِهُ الْحَقَّ‌»^[۸]؛ شبهه را از این جهت شبهه نامند که خود را شبیه به حق می‌گرداند. جمع واژه شبهه، «شُبَه» و «شبهات» است^[۹].^[۱۰]

منابع

ابوالحسنی، نفیسه، خاتمیت در قرآن

پانویس

↑ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۳، ص۴۰۴؛ اسماعیل بن عباد صاحب، المحیط فی اللغة، ج۳، ص۳۹۶؛ اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح، ج۶، ص۲۲۳۶؛ محمود بن زمخشری، اساس البلاغه، ج۱، ص۳۲۰؛ نشوان حمیری، شمس العلوم، ج۱، ص۳۳۵۸؛ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۳، ص۵۰۴؛ محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس، ج۱۹، ص۵۰؛ محمد حیدری، معجم الأفعال المتداوله، ج۱، ص۳۷۱؛ ابی البقاء الکفوی، الکلیات، ص۴۵۲؛ جعفر شریعتمداری، شرح و تفسیر لغات بر اساس تفسیر نمونه، ج۴، ص۱۳۹۳.
↑ ابن فارس، معجم مقائیس اللغة، ج۳، ص۲۴۳.
↑ «و (این) گفتارشان که «ما مسیح عیسی فرزند مریم، پیامبر خداوند را کشتیم» در حالی که او را نکشتند و به صلیب نکشیدند، بلکه بر آنان مشتبه شد و آنان که در این (کار) اختلاف کردند نسبت بدان در تردیدند، هیچ دانشی بدان ندارند، جز پیروی از گمان و به یقین او را نکشت» سوره نساء، آیه ۱۵۷.
↑ «و به کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند نوید ده که بوستان‌هایی خواهند داشت که جویبارهایی از بن آنها روان است. هرگاه میوه‌ای از آن بوستان‌ها روزی آنان گردد، می‌گویند این همان است که از پیش روزی ما شده بود و همانند آن برای آنان آورده می‌شود و آنها در آن همسرانی پاکیزه دارند و در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۲۵.
↑ «و نادانان گفتند: چرا خداوند با ما سخن نمی‌گوید یا برای ما نشانه ای نمی‌آید؟ کسانی که پیش از اینان بودند نیز همانند گفتار آنان را گفتند، دل‌هاشان همگون است؛ ما نشانه‌های (خود) را برای گروهی که یقین دارند روشن گردانده‌ایم» سوره بقره، آیه ۱۱۸.
↑ فخر الدین طریحی، مجمع البحرین، ج۶، ص۳۴۹؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ج۱، ص۴۲۳.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۱۲.
↑ سید، رضی، نهج‌البلاغه، ص۹۱ (خطبه ۳۸)؛ عبدالمجید معادی‌خواه، فرهنگ آفتاب ج۶، ص۳۳۲۸.
↑ محمد بن محمد ازهری، المحکم و المحیط الأعظم، ج۴، ص۱۹۳؛ محمد بن یعقوب فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۴، ص۲۹۹؛ نشوان حمیری، شمس العلوم، ج۶، ص۸.
↑ ابوالحسنی، نفیسه، خاتمیت در قرآن، ص ۲۷.

[1] خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۳، ص۴۰۴؛ اسماعیل بن عباد صاحب، المحیط فی اللغة، ج۳، ص۳۹۶؛ اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح، ج۶، ص۲۲۳۶؛ محمود بن زمخشری، اساس البلاغه، ج۱، ص۳۲۰؛ نشوان حمیری، شمس العلوم، ج۱، ص۳۳۵۸؛ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۳، ص۵۰۴؛ محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس، ج۱۹، ص۵۰؛ محمد حیدری، معجم الأفعال المتداوله، ج۱، ص۳۷۱؛ ابی البقاء الکفوی، الکلیات، ص۴۵۲؛ جعفر شریعتمداری، شرح و تفسیر لغات بر اساس تفسیر نمونه، ج۴، ص۱۳۹۳.

[2] ابن فارس، معجم مقائیس اللغة، ج۳، ص۲۴۳.

[3] «و (این) گفتارشان که «ما مسیح عیسی فرزند مریم، پیامبر خداوند را کشتیم» در حالی که او را نکشتند و به صلیب نکشیدند، بلکه بر آنان مشتبه شد و آنان که در این (کار) اختلاف کردند نسبت بدان در تردیدند، هیچ دانشی بدان ندارند، جز پیروی از گمان و به یقین او را نکشت» سوره نساء، آیه ۱۵۷.

[4] «و به کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند نوید ده که بوستان‌هایی خواهند داشت که جویبارهایی از بن آنها روان است. هرگاه میوه‌ای از آن بوستان‌ها روزی آنان گردد، می‌گویند این همان است که از پیش روزی ما شده بود و همانند آن برای آنان آورده می‌شود و آنها در آن همسرانی پاکیزه دارند و در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۲۵.

[5] «و نادانان گفتند: چرا خداوند با ما سخن نمی‌گوید یا برای ما نشانه ای نمی‌آید؟ کسانی که پیش از اینان بودند نیز همانند گفتار آنان را گفتند، دل‌هاشان همگون است؛ ما نشانه‌های (خود) را برای گروهی که یقین دارند روشن گردانده‌ایم» سوره بقره، آیه ۱۱۸.

[6] فخر الدین طریحی، مجمع البحرین، ج۶، ص۳۴۹؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ج۱، ص۴۲۳.

[7] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۱۲.

[8] سید، رضی، نهج‌البلاغه، ص۹۱ (خطبه ۳۸)؛ عبدالمجید معادی‌خواه، فرهنگ آفتاب ج۶، ص۳۳۲۸.

[9] محمد بن محمد ازهری، المحکم و المحیط الأعظم، ج۴، ص۱۹۳؛ محمد بن یعقوب فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۴، ص۲۹۹؛ نشوان حمیری، شمس العلوم، ج۶، ص۸.

[10] ابوالحسنی، نفیسه، خاتمیت در قرآن، ص ۲۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]