اصول مذهب
اصول مذهب شیعه عدل و امامت است غیر از "اصول دین" که همۀ مسلمانان در آن اتفاق نظر دارند، یعنی توحید، نبوت و معاد، علمای شیعه اعتقاد به امامت و عدل را هم از اصول مذهب شیعه می‌‌دانند. به اعتقاد اندیشمندان اسلامی تقلید در اصول دین و اصول مذهب جایز نیست و هر فرد باید باور یقینی به آنها پیدا کند.
مفهوم‌شناسی
غیر از "اصول دین" که همۀ مسلمانان در آن مشترک‌اند، یعنی توحید، نبوت و معاد، عقیدۀ به امامت و عدل از اصول مذهب شیعه به شمار می‌رود، یعنی عقیده به امامت و خلافت بلافصل امیر المؤمنین(ع) و یازده امام دیگر به نصب الهی و عقیده به عدل خداوند[۱]. هر فردی با پذیرش سه اصل اول، مسلمان می‌‌شود و با عدم اعتقاد به آنها موجب کفر و خروج او از اسلام می‌‌شود در حالی که اعتقاد نداشتن به دو اصل آخر فقط موجب خروج از مذهب تشیع می‌گردد و اعتقاد به آنها، وجه تمایز مذهب شیعه با سایر مذاهب اسلامی است[۲].
بر اساس نظر اندیشمندان و متکلمین شیعه معرفت به اصول مذهب واجب و باور قلبی داشتن به آنها لازم است و قائل‌اند که در اصول مذهب تقلید جایز نیست[۳].[۴] چون آنها معتقداند باور داشتن به اصول مذهب باید از روی یقین باشد و تقلید یقین آور نیست[۵].[۶] گرچه برخی از علما بر این باورند که اگر تقلید موجب یقین و باور قلبی بشود اشکالی ندارد و یا حتی اگر یقین هم حاصل نشود و فقط ظن و گمان بدان پیدا بکند کافیست[۷].
پیشینه
این پنج اصل به صورت مجزا با عنوان اصول دین یا اصول مذهب در آیات و روایات وارد نشده بلکه به صورت پراکنده در بعض از روایات آمده[۸]؛ البته به غیر از اینها موارد دیگری هم هست که اعتقاد به آنها الزامی است ولی به خاطر اهمیت این پنج اصل، علما و متکلمین اینطور نام‌گذاری کردند تا پایه‌ها و اساس دین را مشخص کنند[۹].
علت تاکید علمای شیعه بر دو آموزه عدل و امامت بدین سبب است که باور داشتن به آموزه عدل، سبب جدایی اشاعره و عدلیهالگو:یادداشت می‌‌شود و با اعتقاد به آموزه امامت که از شاخصه‌های شیعه دوازده‌امامی است، سبب مفارقت و جدایی اهل سنت از اهل تشیع می‌‌شود[۱۰].
مصادیق
متکلمین شیعه مصادیق اصول مذهب شیعه را اعتقاد به توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت دانسته‌اند.
توحید
توحید یعنی اعتقاد داشتن به اینکه تنها آفریدگار جهان هستی خداست و شریکی برای او نیست.
عدل
عدل در مقابل ظلم است، به معنای اینکه افعال خداوند متعال عادلانه و حکیمانه و از سر دادگری و شایستگی است و به هیچ کس ستم نمی‌کند و هر چیز را در جای خویش نگاه می‌دارد و با هر موجودی، چنان که شایسته است، رفتار می‌کند.
نبوت
این آموزه یعنی باور داشتن به همه پیامبران و پیامبری حضرت محمد(ص) و اینکه ایشان آخرین فرستاده الهی برای هدایت انسان‌هاست.
امامت
"امامت" اصل دیگر از اصول مذهب است بدین معنا که پس از پیامبر اسلام(ص) دوازده امام معصوم(ع) منصب خلافت و امامت را بر عهده دارند و آنان منصوب خداوند متعال‌اند.
معاد
در اصطلاح اندیشمندان کلام به معنای باور داشتن به روز جزا (قیامت) و حاضر شدن تمام انسان‌ها در پیشگاه خدا برای رسیدگی به اعمال نیک و بدشان[۱۱].[۱۲].[۱۳]
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۸۱.
- ↑ میرزای قمی، اصول دین، ۵
- ↑ آیت‌اللهی، مهدی، آموزش دین، ص ۱۸
- ↑ علامه حلی، باب حادی عشر، ص۱
- ↑ شاهرودی،محمود، فرهنگ فقه، ج١، ص۵٣۶
- ↑ شهید ثانی، حقائق الأیمان، ۱۴۰۹ق، ص۵۹، ۶۰
- ↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ج۱، ص۵۷۴
- ↑ کافی، کلینی، ۲/۱۹-۲۰/ - ۲/۱۸
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۹۶و۹۷، گذشته«اصول دین»، ص۲۸۲
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۳، ص ۶۹-۷۰
- ↑ سید مرتضی، انقاذ البشر من الجبر و القدر، ۱۹۳۵م، ص۳۹
- ↑ آموزش عقاید،مصباح،ص١٣۵-١۶٢
- ↑ فرهنگ شیعه، ص٨٣ـ٨۴