توحید در عبادت در کلام اسلامی

مقدمه

"توحید عبادی" جزء اصول اولیه اعتقادی اسلامی است، یعنی اگر در اعتقاد کسی به این اصل، خللی باشد، جزء مسلمین محسوب نمی‌گردد. احدی از مسلمین با این اصل مخالف نیست.

توحید در عبادت به آن معناست که جز ذات پروردگار، هیچ موجودی شایسته عبادت و پرستش نیست. پرستش غیر خداوند، با شرک و خروج از دائره توحید اسلامی مساوات است. ذات حق، ذات یگانه‌ای است که تنها معبود بشر و یگانه موجود لایق پرستش بشر است. توحید در عبادت، توحید عملی و از نوع "بودن" و "شدن" است.

توحید در عبادت، از نظری با سایر اقسام توحید فرق دارد؛ زیرا آن سه قسم توحید دیگر، یعنی توحید ذاتی، توحید صفاتی و توحید افعالی به خدا مربوط است و این قسم توحید (توحید عبادی) به بندگان مربوط است؛ زیرا توحید در عبادت یعنی لزوم یگانه‌پرستی.

پس توحید در عبادت، از شئون بندگان است، نه از شئون خداوند، ولی حقیقت این است که توحید در عبادت نیز از شئون خداوند است؛ زیرا توحید در عبادت، یعنی یگانگی خداوند در شایستگی برای معبودیت. پس او یگانه معبود به حق است. کلمه «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ»، همه مراتب توحید را شامل است، و البته مفهوم ابتدایی آن، توحید در عبادت است.

از نظر اسلام، پرستش به این مرتبه منحصر نیست، بلکه هر نوع دلدادگی جهت‌دار و قبله معنوی قرار دادن هر پدیده، پرستش است. کسی که هواهای نفسانی خود را قبله معنوی خود قرار بدهد، آنها را پرستش کرده است: أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ ^[۱].

کسی که امر و فرمان شخص دیگر را که خدا به اطاعت او فرمان نداده است، اطاعت کند و در برابر وی تسلیم محض باشد، او را عبادت کرده است: اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ^[۲]. و وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ^[۳]. بنابراین، توحید در عبادت به معنای آن است که تنها خدا را مطاع و قبله روح و جهت حرکت و ایده‌آل قرار دادن و طرد هر مطاع و قبله و ایده‌آل دیگر؛ آنچنان‌که حضرت ابراهیم (ع) گفت: وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ ^[۴] و إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ * لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ ^[۵].^[۶]

نکته قابل توجه اینکه توحید در الوهیت نیز به توحید در عبادت باز می‌‌گردد. توحید در الوهیت، یعنی اعتقاد به اینکه خداوند تنها معبود لایق پرستش است. نقطه مقابل توحید عبادی "شرک" است. به اصطلاح "شرک" رجوع شود^[۷].

منابع

محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام

پانویس

↑ «آیا آن کس را دیدی که هوای (نفس) خود را خدای خویش گرفته است؟» سوره فرقان، آیه ۴۳.
↑ «آنان دانشوران دینی و راهبان خود را به جای خداوند پروردگاران خویش برگزیده‌اند» سوره توبه، آیه ۳۱.
↑ «و یکی از ما، دیگری را به جای خداوند، به خدایی نگیرد» سوره آل عمران، آیه ۶۴.
↑ «من با درستی آیین روی خویش به سوی کسی آورده‌ام که آسمان‌ها و زمین را آفریده است و من از مشرکان نیستم» سوره انعام، آیه ۷۹.
↑ «بگو: بی‌گمان نمازم و نیایشم و زندگیم و مرگم از آن خداوند پروردگار جهانیان است * که او را شریکی نیست و به این فرمان یافته‌ام و من نخستین مسلمانم» سوره انعام، آیه ۱۶۲-۱۶۳.
↑ مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ج۲، ص۴۵ - ۴۲، همو، آشنایی با علوم اسلامی، ج۲، ص۳۴، همو، تکامل اجتماعی انسان (هدف زندگی)، ص۱۱۸.
↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۸۶-۸۷.

[1] «آیا آن کس را دیدی که هوای (نفس) خود را خدای خویش گرفته است؟» سوره فرقان، آیه ۴۳.

[2] «آنان دانشوران دینی و راهبان خود را به جای خداوند پروردگاران خویش برگزیده‌اند» سوره توبه، آیه ۳۱.

[3] «و یکی از ما، دیگری را به جای خداوند، به خدایی نگیرد» سوره آل عمران، آیه ۶۴.

[4] «من با درستی آیین روی خویش به سوی کسی آورده‌ام که آسمان‌ها و زمین را آفریده است و من از مشرکان نیستم» سوره انعام، آیه ۷۹.

[5] «بگو: بی‌گمان نمازم و نیایشم و زندگیم و مرگم از آن خداوند پروردگار جهانیان است * که او را شریکی نیست و به این فرمان یافته‌ام و من نخستین مسلمانم» سوره انعام، آیه ۱۶۲-۱۶۳.

[6] مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ج۲، ص۴۵ - ۴۲، همو، آشنایی با علوم اسلامی، ج۲، ص۳۴، همو، تکامل اجتماعی انسان (هدف زندگی)، ص۱۱۸.

[7] محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۸۶-۸۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]