ربیع بن ابی الحقیق
ربیع بن ابی الحقیق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ربیع بن ابی الحقیق در قرآن - ربیع بن ابی الحقیق در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
اطلاعات چندانی از ربیع در اختیار نیست. وی از شاعران سرشناس یثرب[۱] و از بزرگان قبیله یهودی بنی‌نضیر بود.[۲] یک‌بار که او در بازار بنی‌قینقاع با نابغه ذُبیانی، شاعر سرشناس و برجسته جاهلی، روبه‌رو شد، بانگ بلند شتر ذبیانی مردم را ترساند و ذبیانی فی البداهه در این باره مصرعی سرود و از ربیع خواست مصرع دوم را بسراید، ربیع هم افزون بر تکمیل آن بیت، چند بیت دیگر سرود و در پایان، نابغه به مهارت و توانایی ربیع در فن شعر اعتراف کرد و با این جمله که "تو شاعرترین مردم هستی" وی را ستود.[۳] اشعار ربیع که در منابع ادبی آمده[۴]
در فرهنگ جامعه عربی رواج داشت، چنان‌که سال‌ها پس از او عبدالملک در نامه‌ای به حسن بن حسن (ع) با تمسک به یکی از اشعار ربیع از او خواست در اختلاف با عمر بن علی (ع) برای تولیت صدقات پیامبر (ص) به عدالت حکم کند.[۵] ابان بن عثمان نیز به اشعار او بسیار تمثل می‌جست.[۶] ربیع در جنگ بعاث، فرماندهی قبیله خود را به عنوان هم‌پیمان اوس در برابر خزرج بر عهده داشت.[۷] در پیکار فارع، از نبردهای دوران جاهلیت که میان بنی‌نجار و معاذ بن نعمان اوسی رخ داد، در حمایت از اوسی‌ها و در پاسخ عامر بن اطنابه که از بزرگان خزرج بود، شعری سرود.[۸] در منابع تاریخی درباره زندگانی او پس از هجرت نبوی اطلاعاتی در دست نیست. نخستین منبع تاریخی که از حضور ربیع بن ابی الحقیق در رخدادهای تاریخ اسلام سخن گفته، البدء و التاریخ (قرن چهارم هجری) است؛ مقدسی نام وی را در زمره یهودیانی برشمرده که پیمان خود را با پیامبر (ص) شکسته و با سؤالات معماگونه باعث آزار پیامبر (ص) می‌شدند.[۹] به روایت تفسیری ابن عباس، ربیع جزو یهودیان معترض به تغییر قبله و اسلام آوردن خود را وابسته به بازگرداندن قبله به حالت گذشته دانسته بود؛[۱۰] همچنین تحریک قریش، قبایل عرب شمال مدینه و یهودیان و راه‌اندازی نبرد احزاب در سال پنجم هجرت را به اشراف بنی‌نضیر از جمله ربیع نسبت داده‌اند،[۱۱] درحالی که برخی منابع تفسیری [۱۲] و تاریخی [۱۳] معترضان بنی‌نضیری در تغییر قبله را ربیع و کنانه فرزندان ربیع دانسته‌اند.
همچنین بیشتر تفاسیر، تدارک بینندگان نضیری در نبرد احزاب را سلاّم، برادر ربیع، و کنانه، فرزند ربیع،[۱۴] یا ربیع، دیگر فرزند او [۱۵] می‌دانند. منابع تاریخی نیز تدارک نبرد احزاب را به فرزندان ربیع نسبت داده‌اند،[۱۶] ازاین‌رو به نظر، ربیع پیش از هجرت پیامبر (ص) و پس از دوره‌ای که رهبر بنی‌نضیر بوده و رهبری نبردهای آنان را به عهده گرفته بود، از دنیا رفته باشد؛ به‌ویژه که در دوره زندگانی پیامبر (ص) در مدینه حیی بن اخطب در جامه رهبر بنی‌نضیر با رسول خدا (ص) دیدار کرده (حیی بن اخطب) و این‌گونه اخبار مرتبط با اینان، گاه در برخی منابع تفسیری به وی نسبت یافته است.[۱۷]
ربیع در شأن نزول
منابع
پانویس
- ↑ الاغانی، ج ۲۲، ص ۳۵۷.
- ↑ المغازی، ج ۲، ص ۵۳۰؛ السیرة النبویه، ج ۱، ص ۵۱۴؛ الانساب، ج ۵، ص ۵۰۲.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۱، ص ۵۱۴؛ تاریخ المدینه، ج ۱، ص ۲۸۹.
- ↑ الحیوان، ج ۱، ص ۱۶۲؛ الاغانی، ج ۲۲، ص ۳۵۷ـ۳۵۸؛ لباب الادب، ص ۳۵۸.
- ↑ تاریخ دمشق، ج ۴۵، ص ۳۰۵ـ۳۰۶.
- ↑ الاغانی، ج ۲۲، ص ۳۵۸؛ الطبقات، ج ۵، ص ۱۱۵ ـ ۱۱۶.
- ↑ ۴. Encyclopaedia Judaica / Rabi ibn Abi Al-Hoqayq
- ↑ الکامل، ج ۱، ص ۶۶۸.
- ↑ نک: البدء و التاریخ، ج ۴، ص ۱۷۹ـ۱۸۰.
- ↑ الدرالمنثور، ج ۱، ص ۱۴۲.
- ↑ جامع‌البیان، ج ۵، ص ۸۵ـ۸۶؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۵۵؛ الدرالمنثور، ج ۲، ص ۱۷۲.
- ↑ جامع‌البیان، ج ۲، ص ۳.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۱، ص ۵۱۴، ۵۵۰.
- ↑ جامع‌البیان، ج ۲۱، ص ۸۲؛ تفسیر ثعلبی، ج ۸، ص ۱۳؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۵۳۳.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج ۲، ص ۲۹۵.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۱، ص ۵۶۱.
- ↑ اخلاقی، سید معصومه، مقاله «ربیع بن ابی الحقیق»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۳.