موعظه در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث موعظه است. موعظه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: موعظه در قرآن - موعظه در حدیث - موعظه در نهج البلاغه - موعظه در کلام اسلامی - موعظه در فلسفه اسلامی - موعظه در عرفان اسلامی - موعظه در معارف دعا و زیارات - موعظه در معارف و سیره سجادی - موعظه در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از آنجا که عمده مباحث موعظه در مدخل تبلیغ آمده است؛ تنها به آیاتی که در آن این واژه آمده، اشاره شده و نتیجه‌گیری می‌شود:
- ﴿...وَعِظْهُمْ وَقُلْ لَهُمْ فِي أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِيغًا﴾[۱].
- ﴿ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ﴾[۲].
- ﴿قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى﴾[۳].
- ﴿وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ﴾[۴]
نکات
در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
- موعظه و نصیحت به مردم با زبانی رسا وظیفه پیامبر: ﴿...وَعِظْهُمْ وَقُلْ لَهُمْ فِي أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِيغًا﴾؛
- پیامبر مأمور دعوت مردم به توحید و راه خداوند با موعظه حسنه؛
- موعظه پیامبر به زیدبن‌حارثه برای نگهداری همسرش و توصیه به تقوای الهی: ﴿وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ﴾[۵].
نصیحت در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲
نصحیت در فرهنگ قرآن که بار تربیتی و اصلاحی و درجه‌ای بالاتر از نقد و انتقاد دارد و در آن معنای مشفقانه و خالصانه در آن نهفته و این کلمه با هیئت‌های مختلف فعلی و اسمی در قرآن ۱۲ بار به کار رفته است، و البته دو جنبه دارد، یکی نصحیت پیامبران به مؤمنین و دیگری نصحیت مؤمنین به پیامبران. مثل: ﴿أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنَا لَكُمْ نَاصِحٌ أَمِينٌ﴾[۶]. یا مثل نصحیت آن اسرائیلی به موسی: ﴿وَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعَى قَالَ يَا مُوسَى إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ﴾[۷] چنان‌که گاهی جنبه فریبکارانه آن در قرآن در حق شیطان نقل شده که مدعی نصحیت بنی‌آدم بود و بر این مطلب هم سوگند یاد کرد: ﴿فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ... وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ﴾[۸]. اما درباره پیامبر اسلام یک بار به کار رفته و آن هم در جایی است که برای خدا و پیامبرش قصد و نیت خیرخواهی دارند: ﴿نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ﴾[۹] یعنی شرکت نکردن آنان به خاطر عذر و مشکلات بوده و قصد فرار نداشته‌اند و خیرخواهی خدا و رسول می‌کنند. دل‌ها و نیاتشان از خیانت و غش دور بوده، و نخواسته‌اند در امر جهاد تقاعد و کارشکنی کنند. مثل توبه واقعی و نصوح که نوعی خلوص در نیت را می‌طلبد: ﴿تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا﴾[۱۰] این معنا اندکی از معنای متعارف نصحیت به دور است.
- ﴿لَيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضَى وَلَا عَلَى الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ مَا يُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۱۱].
نتیجه: در آیه فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
- معذوران و معاف‌شدگان از جهاد مصون از هرگونه تعرض آحاد جامعه اسلامی در صورت نصیحت و خیرخواهی برای خدا، دین و پیامبر رهبر جامعه اسلامی ﴿لَيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضَى وَلَا عَلَى الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ مَا يُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ﴾؛
- نصیحت و خیرخواهی در راه خدا و رضای پیامبر خدا موجب قرار گرفتن در زمره محسنان ﴿مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ﴾؛
- معذوران و ناتوانان از جهاد، در صورت نصیحت و خیرخواهی در راه خدا و پیامبر مشمول مغفرت، لطف و رحمت الهی ﴿وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ «... و پندشان ده و به آنان سخنی رسا که در دلشان جایگیر شود، بگوی» سوره نساء، آیه ۶۳.
- ↑ «(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز!» سوره نحل، آیه ۱۲۵.
- ↑ «بگو: تنها شما را به (سخن) یگانه‌ای اندرز می‌دهم و آن اینکه: دو تن دو تن و تک تک برای خداوند قیام کنید» سوره سبأ، آیه ۴۶.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که به کسی که خداوند و خود تو بدو نعمت رسانده بودید گفتی که: همسرت را برای خویش نگه دار (و طلاق مده) و از خداوند پروا کن» سوره احزاب، آیه ۳۷.
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۸۵۰.
- ↑ «پیام‌های پروردگارم را به شما می‌رسانم و من برای شما خیرخواهی امینم» سوره اعراف، آیه ۶۸.
- ↑ «و مردی از دورترین جای شهر شتابان آمد؛ گفت: ای موسی! سرکردگان (شهر) در کار تو همدل شده‌اند تا تو را بکشند پس (از شهر) بیرون رو که من از خیرخواهان توام» سوره قصص، آیه ۲۰.
- ↑ «پس شیطان آن دو را به وسوسه افکند... و برای آن دو سوگند خورد که من از خیرخواهان شمایم» سوره اعراف، آیه ۲۰-۲۱.
- ↑ «چون خیرخواه خداوند و پیامبرش باشند گناهی نیست» سوره توبه، آیه ۹۱.
- ↑ «ای مؤمنان! به سوی خداوند توبه‌ای راستین کنید» سوره تحریم، آیه ۸.
- ↑ «بر ناتوانان و بیماران و آنان که چیزی برای بخشیدن (به راه و راهیان جهاد) نمی‌یابند چون خیرخواه خداوند و پیامبرش باشند گناهی نیست؛ (آری) بر نیکوکاران ایرادی نیست و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۹۱.
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۸۸۵.