زمین در قرآن
مقدمه
- ﴿ِ يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾[۱]
- ﴿وَأَنْزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا * وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَمْ تَطَؤُهٰا وَ کٰانَ اللٰهُ عَلیٰ کل شَیءٍ قَدِیراً﴾[۲]
- ﴿وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ * مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾[۳]
- ﴿أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا مَا بِصَاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ * أَوَلَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ وَأَنْ عَسَى أَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ﴾[۴]
نکات
در آیات فوق این موضوعات در رابطه با پیامبر و زمین مطرح گردیده است:
- زمینهای بهدست آمده در جهاد مسلمانان، از غنائم و انفال، و مالکیت آنها از آن پیامبر و حکومت اسلامی: «﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ﴾[۵].
- مالکیت اراضی به دست آمده از راه تسلیم و مصالحه کافران و اهل کتاب با مسلمانان - بدون جهاد سپاه اسلام - مخصوص پیامبر و حاکم اسلامی: «﴿وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَ أَرْضاً لَمْ تَطَؤُهٰا﴾[۶]... ؛ ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ﴾[۷].
- مطالعه در ملکوت زمین، از راههای شناخت حقانیت سخنان پیامبر و قرآن: ﴿أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا مَا بِصَاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ * أَوَلَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ وَأَنْ عَسَى أَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ﴾[۸][۹].
جغرافیای ارض، در قرآن
با مراجعه به کتاب شریف المعجم و المفهرس الالفاظ القرآن الکریم متوجه میشویم، که واژه ارض ۴۶۳ بار به صورت ارضُ، ارضِ، ارضَ ارضاً، ارضکم، ارضنا، ارضهم و ارضی به مناسبتهای مختلف در آیات قرآن بیان شده است. موردهای مذکور، درباره مجموعه کره زمین نیست، بلکه اشاره به وقوع حادثهای است، که در زمین رخ داده و قرآن، بدون ذکر نام محل، از واژه ارض استفاده نموده است. اتفاقاً در تمام موارد یاد شده، کلمه ارض به طور مفرد بیان گردیده و ما در این گفتار در مورد آن قطعه زمین ارض به شناخت محل جغرافیایی آن و در صورت لزوم، به حادثهای که در آن رخ داده به اجمال اشاره خواهیم نمود. به منظور رعایت سلسله مراتب سور قرآن، ابتدا واژه ارض را به ترتیب سورهها شناسایی میکنیم و به توضیح جغرافیایی آنها میپردازیم؛ لذا ابتدا آیاتی از سوره مبارکه مائده را که این واژه، در آن آمده مورد بحث قرار میدهیم.[۱۰] �===جغرافیای ارض، در سوره مبارکه مائده===
- ﴿يَا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِي كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ...﴾[۱۱].
- ﴿قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الْأَرْضِ...﴾[۱۲].
طبق بیان کتاب نمونه بینات در شأن نزول آیات آیه ۲۱ سوره مائده هنگامی نازل شد، که قوم موسی، به او گفته بودند: ﴿لَنْ نَصْبِرَ عَلَى طَعَامٍ وَاحِدٍ﴾[۱۳] سپس موسی به آنها گفته بود: ﴿اهْبِطُوا مِصْرًا فَإِنَّ لَكُمْ مَا سَأَلْتُمْ﴾[۱۴] یعنی اکنون، که این تقاضا را دارید، به شهر معروف مصر فرود آیید، که در آنجا، هر چه بخواهید آماده است.
سپس آنان گفتند: ﴿إِنَّ فِيهَا قَوْمًا جَبَّارِينَ وَإِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا حَتَّى يَخْرُجُوا﴾[۱۵][۱۶]. با توجه به شأن نزول آیه، روشن میشود، که بحث و گفتگویی بین حضرت موسی(ع) و قوم بنی اسرائیل، بر سر تنوع غذا بوده و لذا حضرت موسی(ع) به منظور تأمین خواسته آن قوم، از آنان خواست تا وارد ارض مقدسه شوند، تا به خواسته خویش دست یابند، اکنون میبایست ما در این بحث، ابتدا به معرفی ارض مقدسه و سپس به توضیح جغرافیایی آن بپردازیم.
به چه محلی، ارض مقدسه گفته میشود؟ در تفسیر نمونه[۱۷]، زیر آیه ۲۱ سوره مبارکه مائده، این واژه را مورد بحث و تفسیر قرار داده و چنین نقل میکند: «در این که ارض مقدسه، که در آیه فوق، به آن اشاره شده، چه نقطهای است؟ مفسران گفتگوی بسیار کردهاند، بعضی آن را سرزمین بیت المقدس و بعضی شام و بعضی دیگر، اردن، یا فلسطین، یا سرزمین طور میدانند، اما بعید نیست، که منظور از سرزمین مقدس، تمام منطقه «شامات» باشد، که با همه این احتمالات سازگار است؛ زیرا این منطقه، به گواهی تاریخ، مهد پیامبران الهی و سرزمین ظهور ادیان بزرگ و در طول تاریخ، مدتها مرکز توحید و خداپرستی و نشر تعلیمات انبیاء بوده، و به همین جهت، نام «سرزمین مقدس» برای آن انتخاب شده است، اگرچه گاهی، به خصوص به منطقه «بیت المقدس» نیز، این نام اطلاق میشود. قاموس قرآن مینویسد: «ارض مقدسه در آیه ۲۱ مائده، سرزمین فلسطین است». و در بخش اعلام مبهمه، کتاب اعلام قرآن[۱۸]، که نام دو مرد، که بنی اسرائیل را، به ورود ارض مقدسه، معرفی میکند؛ محل سرزمین مقدسه را، کنعان یاد کرده است.[۱۹]
کنعان کجاست؟
برخی از پژوهشگران درباره یهود ضمن توضیح چهار دوره تاریخ ملت یهود، در دوران اول مینویسند: «چون ابراهیم(ع)، از مصر بازگشت، در سرزمین کنعان یا فلسطین[۲۰] اقامت گزید»[۲۱]. فرهنگ معین زیر واژه کنعان چنین نقل نموده: «کنعان، نام قدیمی فلسطین، یا ارض موعود [است]. الأب لویس معلوف، در فرهنگ المنجد، مینویسد: کنعان (بلاد): منطقه فی آسیا الغربیه (فلسطین و فنیقیه) سکانها، هم الکنعانیون، اسسوا حضاره خاصه و زاولوا التجارة و الصناعة. هی ارض المیعاد التی تحدث عنها الکتاب المقدس. کنعان کشوری است، در منطقه آسیای غربی، که شامل - فلسطین و فنیقیه - میشود و ساکنین آن، کنعانیان هستند، که تمدنی در آنجا بنا نهادند و بازرگانی و صنعت را رونق بخشیدند و آن ارض موعودی است، که کتاب مقدس، از آن خبر داده است.[۲۲]
منابع
پانویس
- ↑ «از تو از انفال میپرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.
- ↑ «و کسانی از اهل کتاب را که پشتیبان ایشان بودند از دژهای آنان فرود آورد و در دلهاشان هراس افکند، (چنانکه) دستهای را میکشتید و دستهای (دیگر) را اسیر میگرفتید * و زمین و خانهها و داراییهایشان را و سرزمینی را که بر آن گام ننهاده بودید به شما وانهاد و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره احزاب، آیه ۲۶-۲۷.
- ↑ «و آنچه خداوند به پیامبرش از (دارایی) آنان (به غنیمت) بازگرداند چیزی نبود که شما برای (به دست آوردن) آن، اسبان و شترانی دوانده باشید ولی خداوند پیامبرانش را بر هر کس بخواهد چیره میگرداند و خداوند بر هر کاری تواناست * آنچه خداوند از (داراییهای) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه پیامبر به شما میدهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز میدارد» سوره حشر، آیه ۶-۷.
- ↑ «آیا نیندیشیدهاند (تا بدانند) که همنشین آنان به هیچ روی دیوانگی ندارد او جز بیمدهندهای آشکار نیست * آیا در گستره آسمانها و زمین و هر چیزی که خداوند آفریده است ننگریستهاند و در اینکه بسا اجلشان نزدیک شده باشد؛ بنابراین بعد از آن (قرآن) به کدام گفتار ایمان میآورند؟» سوره اعراف، آیه ۱۸۴-۱۸۵.
- ↑ «از تو از انفال میپرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.
- ↑ «و زمین و خانهها و داراییهایشان را و سرزمینی را که بر آن گام ننهاده بودید به شما وانهاد و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره احزاب، آیه ۲۷.
- ↑ «آنچه خداوند از (داراییهای) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه پیامبر به شما میدهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز میدار» سوره حشر، آیه ۷.
- ↑ «آیا نیندیشیدهاند (تا بدانند) که همنشین آنان به هیچ روی دیوانگی ندارد او جز بیمدهندهای آشکار نیست * آیا در گستره آسمانها و زمین و هر چیزی که خداوند آفریده است ننگریستهاند و در اینکه بسا اجلشان نزدیک شده باشد؛ بنابراین بعد از آن (قرآن) به کدام گفتار ایمان میآورند؟» سوره اعراف، آیه ۱۸۴-۱۸۵.
- ↑ سعیدیانفر و ایازی، فرهنگنامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۶۶۳.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص ۳۶.
- ↑ «ای قوم من! به سرزمین مقدّسی که خداوند برای شما مقرّر فرموده است وارد شوید و واپس مگرایید که زیانکار گردید» سوره مائده، آیه ۲۱.
- ↑ «(خداوند) فرمود: که (آمدن به) این سرزمین چهل سال بر آنان حرام است؛ روی زمین سرگردان میشوند، پس بر گروه نافرمانان دریغ مخور» سوره مائده، آیه ۲۶.
- ↑ «هرگز یک (رنگ) خوراک را برنمیتابیم» سوره بقره، آیه ۶۱.
- ↑ «به شهری فرود آیید که (آنجا) آنچه خواستید در اختیار شماست» سوره بقره، آیه ۶۱.
- ↑ «گفتند: ای موسی! در آنجا گروهی گردنکش جای دارند و تا آنان از آن بیرون نیایند ما درون آن نخواهیم رفت اما اگر از آنجا بیرون آیند ما درون میرویم» سوره مائده، آیه ۲۲.
- ↑ محمد باقر، محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات، ص۲۸۰.
- ↑ تفسیر نمونه، جد ۴، ص۲۳۷.
- ↑ اعلام قرآن، ص۷۱۲.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص ۳۶.
- ↑ فلسطین در زبان عبری به معنی کشور غریبان است.
- ↑ محمد، خزائلی، اعلام قرآن، ص۶۱۹.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص ۳۷.