آثار رفق و ملایمت در زندگی خانوادگی چیست؟ (پرسش)
آثار رفق و ملایمت در زندگی خانوادگی چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث سیره خانوادگی معصومان است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی سیره خانوادگی معصومان مراجعه شود.
| آثار رفق و ملایمت در زندگی خانوادگی چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ سیره خانوادگی معصومان |
| مدخل اصلی | رفق و مدارا در خانواده |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
پاسخ نخست
آقای دکتر م‍ص‍طف‍ی دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی در کتاب «سیره نبوی» در این‌باره گفته است:
«چون رفق و ملایمت بر زندگی حاکم شود، جلوه‌های زیبای آن چهره گشاید و زندگی را معنای واقعی بخشد. در آموزه‌های پیشوایان دین درباره جلوه‌های رفق و ملایمت در زندگی نکات بسیار وارد شده است که به مواردی اشاره می‌شود.
- زیادت و برکت: رفق و ملایمت در زندگی، موجب زیادت و برکت در زندگی می‌شود، چنان‌که در حدیث نبوی آمده است: «إِنَّ فِي الرِّفْقِ الزِّيَادَةَ وَ الْبَرَكَةَ وَ مَنْ يُحْرَمِ الرِّفْقَ يُحْرَمِ الْخَيْرَ»[۱]. رفق و ملایمت در زندگی خانوادگی تندروی و افراطگری در عرصه‌های مختلف را مهار می‌کند و موجب زیادت و برکت در روابط لطیف خانوادگی و اقتصاد خانواده می‌گردد. امام صادق(ع) فرموده است: «أَيُّمَا أَهْلِ بَيْتٍ أُعْطُوا حَظَّهُمْ مِنَ الرِّفْقِ فَقَدْ وَسَّعَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ فِي الرِّزْقِ وَ الرِّفْقُ فِي تَقْدِيرِ الْمَعِيشَةِ خَيْرٌ مِنَ السَّعَةِ فِي الْمَالِ وَ الرِّفْقُ لَا يَعْجِزُ عَنْهُ شَيْءٌ وَ التَّبْذِيرُ لَا يَبْقَى مَعَهُ شَيْءٌ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رَفِيقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ»[۲].
استفاده صحیح از امکانات زندگی جز به میمنت رفق و ملایمت حاصل نمی‌شود و هرجا رفق و ملایمت نباشد، تندی و تیزی، و اسراف و تبذیر و زیاده‌روی رخ می‌نماید[۳]. از بیانات پیشوایان دین چنین استفاده می‌شود که آبادانی زندگی و گسترش روزی به رفق و ملایمت بستگی دارد، چنان‌که در حدیث امام کاظم(ع) به هشام بن حکم آمده است: «يَا هِشَامُ عَلَيْكَ بِالرِّفْقِ فَإِنَّ الرِّفْقَ خَيْرٌ وَ الْخُرْقَ شُؤْمٌ إِنَّ الرِّفْقَ وَ الْبِرَّ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ يَعْمُرُ الدِّيَارَ وَ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ»[۴]. خانواده‌ای که در پرتو رفق و ملایمت حرکت کند و از تندروی در هر عرصه‌ای بپرهیزد، راه زیادت و برکت را از هر طرف بر خود هموار می‌نماید؛ به تعبیر امیر مؤمنان علی(ع): «مَنِ اسْتَعْمَلَ الرِّفْقَ اسْتَدَرَّ الرِّزْقَ»[۵]. روانی و افزونی برکت در زندگی در بستر رفق و ملایمت حاصل می‌شود؛ و روابط اعضای خانواده در این بستر رو به رشد می‌گذارد: «الْيُمْنُ مَعَ الرِّفْقِ»[۶].
- سلامت و عافیت: زندگی آکنده از سلامت و عافیت در پرتو رفق و ملایمت به دست می‌آید، و این امر نیاز به پاسداشت و مراقبت دارد تا سلامت خانواده برقرار بماند. در بیان امیر مؤمنان علی(ع) آمده است: «سَلَامَةُ الْعَيْشِ فِي الْمُدَارَاةِ»[۷]. اگر رفق و ملایمت به سبب عوامل درونی، همچون بدگمانی، تنگ‌نظری، خودخواهی و... یا به سبب عوامل بیرونی، همچون تنگناهای زندگی، دخالت‌های خویشاوندی، رفتارهای غیر عقلانی و... آسیب ببیند، سلامت و عافیت از زندگی رخت برمی‌بندد و زندگی معنای حقیقی خود را از دست می‌دهد. ازاین‌روست که نباید اجازه داد عوامل درونی و بیرونی رفق و ملایمت را تحت الشعاع قرار دهد و سلامت زندگی را مختل سازد. از امام جواد(ع) روایت شده است: «مَنْ هَجَرَ الْمُدَارَاةَ قَارَنَهُ الْمَكْرُوهُ»[۸].
بنابراین عقل اقتضا می‌کند که با حفظ رفق و ملایمت، سلامت و عافیت زندگی حفظ شود، و پیوسته صلح و آشتی برقرار بماند. «الرِّفْقُ يُؤَدِّي إِلَى السِّلْمِ»[۹].
- آسودگی و راحت: رفق و ملایمت زندگی خانوادگی را پرخیر و مالامال از آسودگی و راحت می‌سازد، و به اعضای خانواده احساس آرامش می‌بخشد، و این‌گونه است که آنان توان لازم برای دوستی و پیوند، و کار و تلاش را می‌یابند و از خطرهای بسیار در امان می‌مانند. امام باقر(ع) دراین‌باره فرموده است: «مَنْ أُعْطِيَ الْخُلُقَ وَ الرِّفْقَ فَقَدْ أُعْطِيَ الْخَيْرَ وَ الرَّاحَةَ وَ حَسُنَ حَالُهُ فِي دُنْيَاهُ وَ آخِرَتِهِ وَ مَنْ حُرِمَ الْخُلُقَ وَ الرِّفْقَ كَانَ ذَلِكَ سَبِيلًا إِلَى كُلِّ شَرٍّ وَ بَلِيَّةٍ إِلَّا مَنْ عَصَمَهُ اللَّهُ»[۱۰].
- آسان شدن امور سخت: جلوه دیگر رفق و ملایمت در زندگی این است که سختی‌های زندگی بدان آسان و قابل تحمل می‌شود. به بیان علی(ع): «الرِّفْقُ يُيَسِّرُ الصِّعَابَ وَ يُسَهِّلُ شَدِيدَ الْأَسْبَابِ»[۱۱]. زندگی خالی از دشواری نیست، و این انتظار که در روند زندگی مشترک، کسی با مشکلی روبه‌رو نشود و اختلافی پیش نیاید، انتظاری دور از واقع و دست‌نیافتنی است، ولی آنچه مهم است شیوه رویارویی با دشواری‌ها و مشکلات و اختلافات زندگی مشترک است، که رفق و ملایمت بنیانی اساسی و راه‌حلی کاری در رویارویی با این امور است.
«كَمْ مِنْ صَعْبٍ تَسَهَّلَ بِالرِّفْقِ»[۱۲]. واقعیت همین است که برترین تربیت‌شده مدرسه نبوی، علی(ع) یادآور شده است؛ و تجربه زندگی گویای آن است. «مَنِ اسْتَعْمَلَ الرِّفْقَ لَانَ لَهُ الشَّدِيدُ»[۱۳]. «بِالرِّفْقِ تَهُونُ الصِّعَابُ»[۱۴].
- کاهش مخالفت: با رفق و ملایمت تندی‌ها و تیزی‌ها، و رودررویی‌ها و مخالفت‌ها بهتر کاهش می‌یابد، چنان‌که در پندهای علوی آمده است: «الرِّفْقُ يَفُلُّ حَدَّ الْمُخَالَفَةِ»[۱۵]. مخالفت را با مخالفت، و تندی را با تندی به‌طور اساسی نمی‌توان اصلاح نمود، و آنچه راه اصلاح این امور را هموار می‌کند، رفق و ملایمت است. «الرِّفْقُ لَقَاحُ الصَّلَاحِ»[۱۶]. در رویارویی با تندی و درشتی از سوی همسر، آنچه کارساز است، رفق و ملایمت است، چنان‌که امیر مؤمنان علی(ع) در پند خویش به حضرت مجتبی(ع) فرموده است: «وَ لِنْ لِمَنْ غَالَظَكَ فَإِنَّهُ يُوشِكُ أَنْ يَلِينَ لَكَ»[۱۷].
- رسیدن به مطالبات: رفق و ملایمت بستر رسیدن به خواسته‌ها و مطالبات و چیزی چون آن زمینه‌ساز دستیابی به اهداف نیست. امام صادق(ع) فرموده است: «مَنْ كَانَ رَفِيقاً فِي أَمْرِهِ نَالَ مَا يُرِيدُ مِنَ النَّاسِ»[۱۸]. در مناسبات خانوادگی و در روابط میان زن و مرد هیچ‌چیز مانند رفق و ملایمت مددکار آنان نیست و زمینه دستیابی به خواسته‌هایشان را فراهم نمی‌کند. در آموزه‌های علوی آمده است: «عَلَيْكَ بِالرِّفْقِ فَمَنْ رَفَقَ فِي أَفْعَالِهِ تَمَّ أَمْرُهُ»[۱۹]. کسی که رفق و ملایمت پیش می‌گیرد می‌تواند مقاصد خود را در زندگی به درستی دنبال کند و به آنها دست یابد. «بِالرِّفْقِ تُدْرَكُ الْمَقَاصِدُ»[۲۰]. و در پرتو این اصل است که راحت‌تر می‌توان به خواسته‌ها رسید: «الرِّفْقُ فِي الْمَطَالِبِ يُسَهِّلُ الْأَسْبَابَ»[۲۱].
- تداوم‌بخشی دوستی و دلبستگی و تحکیم تعلقات: روابط انسانی و دوستی و دلبستگی خانوادگی، و تعلقات مثبت جز در سایه رفق و ملایمت پایداری نمی‌یابد، بلکه این امور با رفق و ملایمت تحکیم می‌شود، و هرجا خللی در آنها پیش آید باز با رفق و ملایمت ترمیم می‌گردد. به بیان علی(ع): «بِالرِّفْقِ تَدُومُ الصُّحْبَةُ»[۲۲]. آن‌که خواهان جلب دوستی و تحکیم دلبستگی است، باید بداند که راه آن تندی و تیزی نیست که خلاف فطرت آدمی است، بلکه آدمی به فطرتش متمایل به نرمی و ملایمت است و هیچ‌چیز چون آن انسان را جلب و جذب نمی‌کند، و همراه و همنوا نمی‌سازد. «مَا اسْتُجْلِبَتِ الْمَحَبَّةُ بِمِثْلِ السَّخَاءِ وَ الرِّفْقِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ»[۲۳].
با مخالف، او مدارایی کند در دل او، خویش را جایی کند[۲۴] با توجه به چنین آثار و جلوه‌هایی است که رفق و ملایمت در زندگی خانوادگی نقشی اساسی دارد و بدون آن زندگی از روال انسانی و روابط لطیف خانوادگی و توفیق‌های در زندگی خارج می‌شود؛ و باید دانست: «مَنْ عَامَلَ بِالرِّفْقِ وُفِّقَ»[۲۵].»[۲۶]
منبع‌شناسی جامع سیره خانوادگی معصومان
پانویس
- ↑ «بی‌گمان در رفق و ملایمت فزونی و برکت نهفته است، و هرکه از رفق و ملایمت محروم باشد از خیر و خوبی محروم باشد». الکافی، ج۲، ص۱۱۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۱۴؛ بحار الانوار، ج۷۵، ص۶۰.
- ↑ «هر خانواده‌ای که از رفق و ملایمت بهره‌مند باشند خداوند در روزی بر آنان گشادگی فراهم نماید، که رفق و ملایمت در اندازه زدن روزی از گشادگی در مال بهتر است؛ و رفق و ملایمت ناتوانایی نیاورد و با تبذیر چیزی [به سلامت]برقرار نماند که بی‌گمان خداوند اهل رفق و ملایمت است و رفق و ملایمت را دوست دارد». الکافی، ج۲، ص۱۱۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۱۳؛ بحارالانوار، ج۷۵، ص۶۰.
- ↑ نک: شرح اصول الکافی للمازندرانی، ج۸، ص۳۳۵.
- ↑ «ای هشام، بر تو باد به رفق و ملایمت، که رفق و ملایمت خیر و خوبی است، و تندی و خشونت نکبت است. بی‌گمان رفق و ملایمت و نیکی و خوش‌اخلاقی، سرزمین را آباد می‌سازد و روزی را فزون می‌نماید». تحف العقول، ص۳۹۵؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۹۴.
- ↑ «هرکه رفق و ملایمت را به کار گیرد، رزق و روزی را روان سازد». شرح غررالحکم، ج۵، ص۳۳۸؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۴۰.
- ↑ «میمنت و فرخندگی و برکت با رفق و ملایمت است». عبدالواحد التمیمی الآمدی، غررالحکم و دررالکلم، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۷ ق. ج۱، ص۳۹۵؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۲.
- ↑ «سلامت زندگی در مدارا و ملایمت است». غررالحکم، ج۱، ص۳۹۵؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۲.
- ↑ «هر که نرمش را وانهد، سختی همراهش شود». أبوعبدالله الحسین بن محمد بن الحسن الحلوانی، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، تحقیق و ترجمه عبدالهادی مسعودی، چاپ اول، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۸۳ ش. ص۲۰۸-۲۰۹؛ أعلام الدین، ص۳۰۹.
- ↑ «رفق و ملایمت به سوی آشتی می‌کشاند». شرح غررالحکم، ج۱، ص۲۲۷؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۳۱.
- ↑ «به هر که اخلاق و رفق و ملایمت بهره داده شود، خیر و راحت و نیک‌احوالی در دنیا و آخرت به او داده شود؛ و هرکه از اخلاق و رفق و ملایمت بی‌بهره باشد، راه به سوی هر بدی و گرفتاری بر او هموار گردد». کشف الغمة، ج۲، ص۱۳۳؛ البدایة و النهایة، ج۹، ص۳۴۱؛ بحارالانوار، ج۷۸، ص۱۸۶.
- ↑ «رفق و ملایمت دشواری‌ها را آسان می‌سازد و چاره‌جویی‌های سخت را ساده می‌گرداند». شرح غررالحکم، ج۲، ص۴۵؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۹۵.
- ↑ «بسا سختی که با رفق و ملایمت آسان شده باشد». شرح غررالحکم، ج۴، ص۵۵۱؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۳۸۰ [«سَهَّلَ» آمده است].
- ↑ «هرکه رفق و ملایمت را به کار گیرد سختی و دشواری برای او هموار گردد». شرح غررالحکم، ج۵، ص۲۸۷؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۵۵ [«الشَّدَایِدُ» آمده است].
- ↑ «به رفق و ملایمت کارهای سخت و دشوار آسان می‌شود». شرح غررالحکم، ج۳، ص۲۳۱؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۱۸۹.
- ↑ «رفق و ملایمت تندی و تیزی مخالفت را می‌کاهد». شرح غررالحکم، ج۱، ص۱۵۰؛ شرح ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۳۱۷.
- ↑ «رفق و ملایمت بارورکننده اصلاح [امور]است». شرح غررالحکم، ج۲، ص۱۶۰؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۶۷.
- ↑ «نرمی کن بدانکه با تو درشتی کن، باشد که به زودی نرم شود.» نهج البلاغه، نامه ۳۱.
- ↑ «هر که در کار خویش اهل رفق و ملایمت باشد، بدانچه از مردمان می‌خواهد می‌رسد». الکافی، ج۲، ص۱۲۰؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۱۵؛ بحار الانوار، ج۷۵، ص۶۴.
- ↑ «بر تو باد به رفق و ملایمت که هرکه در کارهایش رفق و ملایمت ورزد کارش و خواسته‌اش به انجام رسد». عیون الحکم و المواعظ، ص۳۳۳.
- ↑ «به رفق و ملایمت می‌توان به مقاصد دست یافت». شرح غررالحکم، ج۳، ص۲۱۱ و ۲۳۷؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۱۸۶.
- ↑ «رفق و ملایمت در خواسته‌ها، زمینه و اسباب رسیدن به آنها را آسان می‌سازد». شرح غررالحکم، ج۶، ص۱۴۹.
- ↑ «به رفق و ملایمت، مصاحبت تداوم می‌یابد». شرح غررالحکم، ج۳، ص۲۳۷؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۱۸۶.
- ↑ «هیچ‌چیز مانند بخشندگی و رفق و ملایمت و نیک‌اخلاقی دوستی را جلب نکند». شرح غررالحکم، ج۶، ص۷۲.
- ↑ مثنوی معنوی، دفتر دوم، بیت ۳۴۷۰.
- ↑ «هر که به رفق و ملایمت عمل کند توفیق یابد» شرح غررالحکم، ج۵، ص۱۷۵؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۲۹.
- ↑ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی، سیره نبوی، ج۴ ص ۹۵-۱۱۲.