فرهنگ عرب جاهلی در حوزه اقتصادی چه بود؟ (پرسش)

فرهنگ عرب جاهلی در حوزه اقتصادی چه بود؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ پیامبر خاتم
مدخل اصلی	پیامبر خاتم

فرهنگ عرب جاهلی در حوزه اقتصادی چه بود؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث پیامبر خاتم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی پیامبر خاتم مراجعه شود.

پاسخ به این پرسش

میرحسینی

خانم میرحسینی و آقای فلاح در کتاب «شیوه‌های مبارزه پیامبر با فرهنگ جاهلی» در این باره گفته‌اند:

«رحلة الشتاء و الصیف: قصی بن کلاب علاوه بر این که قریشیان را جمع کرد، با ایجاد رفادت، سقایت، قیادت، حجابت و تأسیس دارالندوه سبب شد که مکه حیات اقتصادی و اجتماعی فعالی به خود گیرد و پس از او فرزندان قصی به همراه بزرگان سایر بطون، در اندیشه گسترش تجارت افتادند و گام‌هایی نیز برای شکوفایی اقتصادی تجاری مکه برداشتند، ولی همان طور که در سوره قریش آمده این کار دارای دو مشکل اساسی بود: اولین مشکل این بود که عامه مردم فاقد سرمایه برای شرکت در تجارت بودند و از فقر و تهیدستی‌های مقطعی رنج برده و گاه دچار گرسنگی‌های دردناک می‌شدند: ﴿أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ﴾ و دومین مشکل نیز مربوط به بدویانی بود که در مسیر کاروانی قرار داشتند و بازرگانان همواره در بیم و نگرانی و حتی ترس و وحشت از هجوم مکرر بدویان به کاروان‌های تجاری به سر می‌بردند: ﴿وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ﴾.

در این گیر و دار که فقر و گرسنگی و ناامنی راه‌های تجاری بیداد می‌کرد، هاشم در گام اول دست به انعقاد پیمان با قبایلی که در مسیر کاروان‌های تجاری بودند زد و با پرداخت مبالغی معین به رئیس قبایل، راه‌های تجاری را در داخل عربستان امنیت بخشید.

در نتیجه، تجارت قریش در زمان هاشم و برادرانش گسترش یافت و چهار برادر، یعنی هاشم، عبد شمس، مطلّب و نوفل این پیمان‌‎ها را بستند. هاشم با پادشاه شام پیمان بست؛ یعنی پیمانی که به واسطه آن تجارت در مسیر شام در امنیت بود و عبد شمس با حبشه و مطلب با یمن و نوفل با فارس و کسی متعرض آنان نمی‌شد و این برادران را نمی‌کشت و به اموال آنان تعرض نمی‌کرد و سفر تابستان به شام و زمستان به یمن بود و بین فقیر و غنی از نظر سود در تجارت تفاوتی نبود و سوره قریش به واسطه کار هاشم نازل شده است.

ربا: رباخواری از قدیمی‌ترین و زیان‎بارترین شیوه‌های افزایش ثروت‎مندان و اشراف عرب در عصر جاهلیت بود. مردم مکه و طائف و حتی بیشتر یهودیان که رباخواری در میان آنان تحریم شده بود، علاقه زیادی به ربا داشتند و آن را یکی از اصلی‌ترین منابع ثروت و غارت مال محرومان قرار داده بودند. به گفته واقدی در عصر جاهلی، چون وقت پرداخت بدهی می‌رسید و بدهکار پولی نداشت که بپردازد، رباخواران سود را چند برابر کرده و دوباره ربا می‎کردند.

کم‌فروشی: خیانت در معاملات یکی دیگر از روش‌های کسب ثروت در زمان جاهلیت بود. ﴿وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ * الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ * وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ﴾.

در شأن نزول این آیات آمده است: هنگامی که پیامبر گرامی اسلام (ص) وارد مدینه شدند بسیاری از مردم به شدت آلوده کم‎فروشی بودند. نقل شده است در آن زمان، بسیاری از فروشندگان دو نوع ترازو و پیمانه داشتند که با یکی از مردم جنس می‌گرفتند و با آن دیگری جنس می‌دادند. با پیمانه‌ای که جنس می‌دادند کمتر می‌دادند و با پیمانه‌ای که جنس می‌گرفتند افزون‌تر می‌گرفتند.»