جمیع بن عمار
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
جمیع بن عمار؛ در سند یک روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب علل الشرائع شیخ صدوق آمده است: «وفي كتاب علل الشرائع، بإسناده[۱] إِلَی جُمَيْعِ بْنِ عُمَيْرٍ قَالَ: صَلَّيْتُ فِي الْمَسْجِدِ الْجَامِعِ فَرَأَيْتُ ابْنَ عُمَرَ جَالِساً فَجَلَسْتُ إِلَيْهِ فَقُلْتُ حَدِّثْنِي عَنْ عَلِيٍّ فَقَالَ بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صأَبَا بَكْرٍ بِبَرَاءَةَ فَلَمَّا أَتَى ذَا الْحُلَيْفَةِ أَتْبَعَهُ عَلِيّاً(ع)فَأَخَذَهَا مِنْهُ قَالَ أَبُو بَكْرٍ يَا عَلِيُّ مَا لِي أَ نَزَلَ فِيَّ شَيْءٌ قَالَ لَا وَ لَكِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) قَالَ لَا يُؤَدِّي عَنِّي إِلَّا أَنَا أَوْ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي قَالَ فَرَجَعَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ نَزَلَ فِيَّ شَيْءٌ قَالَ لَا وَ لَكِنْ لَا يُؤَدِّي عَنِّي إِلَّا أَنَا أَوْ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي قَالَ كَثِيرٌ قُلْتُ لِجُمَيْعٍ أَ تَشْهَدُ عَلَى ابْنِ عُمَرَ بِهَذَا قَالَ نَعَمْ ثَلَاثاً»[۲].[۳]
شرح حال راوی
نام راوی در سند روایت تفسیر کنز الدقائق، مصحّف است و عنوان صحیح، جمیع بن عمیر[۴] است، به سه دلیل:
- نام راوی در منبع اصلی[۵] و منابع دیگر[۶] جمیع بن عمیر ثبت شده است.
- جمیع بن عمار نه در کتب رجالی عنوان؛ نه در اسناد روایات دیگر واقع گردیده؛ ولی جمیع بن عمیر هم در کتب رجالی عنوان؛ هم در اسناد روایات متعددی واقع شده است.
- به قرینه اتحاد راوی و مرویّ عنه؛ زیرا در اسناد روایات اهل سنت، کثیر ابو اسماعیل از شاگردان جمیع بن عمیر و عبدالله بن عمر از استادان وی شمرده شده است[۷] و در سند روایت مورد بحث، کثیر ابو اسماعیل از جمیع و او از ابن عمر روایت کرده است، بنابراین مراد از عنوان یاد شده، "جميع بن عمير بن عفاق التيمي، أبوالأسود الكوفي من بني تيم الله بن ثعلبة"[۸] است که در کتب رجالی شیعه عنوان نشده؛ ولی در کتب رجال سنّی ذکر شده است.
بخاری: "جمیع بن عمیر التیمی من تیم الله یعد فی الکوفیین..."[۹].
ابن حبان: "جمیع بن عمیر الحنفی الکوفی أحد بنی تیم الله بن ثعلبة..."[۱۰].
مزّی:"جمیع بن عمیر بن عفاق التیمی أبو الأسود الکوفی من بنی تیم الله بن ثعلبة"[۱۱].
وی در اسناد شماری از روایات شیعه و سنّی نیز قرار گرفته و با عناوین مختلفی مانند جمیع بن عمیر[۱۲]، جمیع بن عمیر التیمی [۱۳]، جمیع بن عمیر اللیثی[۱۴] و "جميع بن عمير أحد بني تيم بن ثعلبه"[۱۵] روایت کرده است.[۱۶]
تمییز راوی
- در بعضی اسناد، عنوان جمیع بن عمیر العجلی[۱۷] و جمیع بن عمیر بن عبدالرحمن العجلی[۱۸] در زنجیره نقل حدیث واقع شده است؛ ولی او غیر از راوی مورد بحث است[۱۹]. یکی "جميع بن عمير بن عبدالرحمن العجلي ثم الضبعي أبوبكر الكوفي" است و دیگری "جميع بن عمير بن عفاق التيمي أبو الأسود الكوفي من بني تيم الله بن ثعلبة".
- در یکی از اسناد الکافی جمیع بن عمیر از امام صادق(ع) روایت کرده[۲۰] و بعضی از نویسندگان به اشتباه او را با راوی مورد بحث یکی دانسته‌اند[۲۱]، در حالی که از جهت طبقه سازگاری ندارند. راوی مورد بحث از عبدالله بن عمر و عایشه روایت می‌کند و جمیع بن عمیر در سند الکافی از امام صادق که در سال ۱۴۸ هجری قمری به شهادت رسیده است، از این رو بعضی احتمال دادند که جمیع بن عمیر در سند الکافی، مصحّف عمرو بن جمیع باشد[۲۲].[۲۳]
طبقه راوی
از تاریخ ولادت و وفات جمیع بن عمیر التیمی اطلاعی در دست نیست. ابن حجر او را از طبقه سوم راویان برشمرده است[۲۴].[۲۵]
استادان و شاگردان راوی
برخی استادان جمیع بن عمیر التیمی در اسناد روایات را می‌‌توان عائشه، یزید بن عمر، عبدالله بن عمر بن الخطاب و أبی بردة بن نیار الأنصاری[۲۶]؛ و از جمله شاگردان حدیثی وی العلاء بن صالح، صدقة بن المثنی، سلیمان الأعمش، العوام بن حوشب، کثیر النواء، حکیم بن جبیر، صدقة بن یسار، صدقة بن سعید الحنفی، سالم بن أبی حفصه، أبو اسحاق سلیمان الشیبانی، حرملة الضبی، أبو الجحاف داوود بن أبی عوف، الصلت بن بهرام، محمد بن جمیع بن عمیر و وائل بن داوود[۲۷] نام برد.[۲۸]
مذهب راوی
از تعابیر رجالیان سنّی و مضامین روایاتش فهمیده می‌شود که وی اعتقادات شیعی داشته، از این رو از راویان شیعی به شمار می‌آید.
ابن حبان: رافضی یضع الحدیث[۲۹].
أبو حاتم رازی: من عتق الشیعة[۳۱].[۳۲]
جایگاه حدیثی راوی
رجالیان سنّی، درباره جایگاه حدیثی راوی اختلاف دارند؛ بعضی توثیق و برخی تضعیف کردند:
عجلی: جميع بن عمير التيمي تابعي ثقة[۳۴].
ابن أبی حاتم رازی: حدثنا عبدالرحمن قال: سألت أبي عنه فقال:... محله الصدق [صالح الحديث] كوفي من التابعين[۳۵].
ابن نمیر: من أكذب الناس و كان يقول: الكراكي تفرخ في السماء و لا تقع فراخها[۳۶].
عجلی: كوفي لا بأس به يكتب حديثه و ليس بالقوي[۳۷].
ذهبی: جميع بن عمير التيمي الكوفي عن الصحابة روي الناس حديثه و أحسبه صادقا و قد رماه بعضهم بالكذب فالله - تعالي – أعلم[۳۹]؛ کوفی جلیل[۴۰].
ابن حبان نام او را یک بار در کتاب الثّقات خویش ذکر کرده[۴۱] و بار دیگر در کتاب المجروحین[۴۲].
یادآوری: متهم ساختن راوی، به وضع و دروغگویی و رافضی خواندن او بر اثر روایاتی است که در فضائل امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) هستند چنانکه ابن عدی نوشته است:
قال البخاري:... فيه نظر. قال الشيخ: و هذا الذي قاله البخاري كما قال في أحاديثه نظر... عنه عن ابن عمر أحاديث في فضائل علي بن أبي طالب(ع).... جميع بن عمير عن ابن عمر أن رسول الله(ص) قال لعلي(ع): [أنت أخي في الدنيا و الآخرة].... عن جميع بن عمير، عن ابن عمر قال: آخي رسول الله(ص) بين أصحابه فجاء علي(ع) و عيناه تدمع قال: يا رسول الله! ما لي آخيت بين أصحابك و لم تؤاخ بيني و بين أحد؟ فقال له رسول الله(ص): [أنت أخي في الدنيا و الآخرة]... كثير النواء، عن جميع ابن عمير، عن ابن عمر قال: آخي رسول الله(ص) بين أصحابه حتي بقي علي ابن أبي طالب(ع) و كان رجلا شجاعا ماضيا علي أمر الله - تعالي ذكره - إذا أراد شيئا فقال: يا رسول الله! بقيت قال: فأنت أخي في الدنيا و الآخرة. قال كثير لجميع: تشهد بهذا علي ابن عمر ثلاث مرّات؟ قال: نعم أشهد به عليه.... عن كثير النواء، عن جميع بن عمير، عن ابن عمر قال: أحدثك عن علي؟ قلت: نعم قال: آخي رسول الله(ص) بين أصحابه حتي بقي عليهم أجمعين فذكر نحوه سواء... و لجميع بن عمير غير ما ذكرته عن ابن عمر و عائشة و عن غيرهما أحاديث، و عامة ما يرويه أحاديث لا يتابعه غيره عليه علي أنه قد روي عنه جماعة[۴۳].[۴۴]
روایات دیگر جمیع بن عمیر
- عن جميع بن عمير قال: دخلت مع عمتي علي عائشة، فقال عمتي لعائشة: من كان أحب الناس إلي رسول الله(ص)؟ قالت: فاطمة، قالت: من الرجال؟ قالت زوجها[۴۵].
- ... جميع بن عمير، عن عائشة قال: دخلت عليها مع أمي و أنا غلام قال: فذكرت عليّا فقالت عائشة: ما رأيت رجلا قط كان أحب إلي رسول الله(ص) منه و لا امرأة أحب إلي رسول الله(ص) من امرأته[۴۶].
- «عن كثير النواء، عن جميع بن عمير عن ابن عمر قال: يسرك أن أحدثك عن علي؟ قلت: نعم قال: إنا جلوس عند رسول الله(ص) إذ قال: لأعطين الراية اليوم رجلا يحب الله و رسوله و يحبه الله و رسوله ادعوا لي عليا فقال بعض القوم: يا رسول الله! إنه أرمد ما يبصر شيئا فجاء به غلام يقوده حتي أقامه بين يديه فتفل في عينيه و أعطاه الراية فسرنا مع علي و بيعة رسول الله(ص) قال: فوالذي نفسي بيده! ما صعد آخرنا حتي فتح الله علي أولنا»[۴۷].
- «عن صدقة بن سعيد، عن جميع بن عمير أن أمه و خالته دخلتا علي عائشة فقالتا: يا أم المؤمنين! أخبرينا عن علي قالت: أي شيء تسألن عن رجل وضع يده من رسول الله(ص) موضعا فسألت نفسه في يده فمسح بها وجهه و اختلفوا في دفنه فقال: إن أحب البقاع إلي الله مكان قبض فيه نبيه قالت: فلم خرجت عليه قالت: أمر قضي لوددت أن أفديه بما علی الأرض»[۴۸].[۴۹]
منابع
پانویس
- ↑ اسناد صدوق این است: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زُهَيْرٍ قَالَ حَدَّثَنَا يُوسُفُ بْنُ مُوسَى قَالَ حَدَّثَنَا مَالِكُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ قَالَ حَدَّثَنَا مَنْصُورُ بْنُ أَبِي الْأَسْوَدِ قَالَ حَدَّثَنَا كَثِيرٌ أَبُو إِسْمَاعِيلَ....
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۳۹۴ به گزارش از کتاب علل الشرائع، ج۱، ص۱۸۹، ح۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 605.
- ↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: تنقیح المقال، ج۱۶، ص۱۷۵، ش۴۱۸۲؛ أعیان الشیعه، ج۴، ص۲۲۰؛ الإفصاح عن أحوال رواة الصحاح، ج۱، ص۲۷۳، ش۲۴۰؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۲۳۶، ش۲۹۲۲؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۷۱۲، ش۱۵۷۹. ب. منابع سنّی: التاریخ الکبیر، ج۲، ص۲۴۲، ش۲۳۲۸؛ معرفة الثقات، ج۱، ص۱۶۵، (ش ۹۷۰) و ص۲۷۲، (ش ۲۲۹)؛ الجرح والتعدیل، ج۲، ص۵۳۲، ش۲۲۰۸؛ الثقات (ابن حبان)، ج۴، ص۱۱۵؛ المجروحین، ج۱، ص۲۱۸؛ الکامل (ابن عدی)، ج۲، ص۱۶۶، ش۳۵۴؛ علل الدار قطنی، ج۶، ص۲۴، ش۹۵۴؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۱۲۴، ش۹۶۶؛ الکاشف، ج۱، ص۲۹۶، ش۸۱۰؛ المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۲۱۵، ش۱۱۷۸؛ میزان الإعتدال، ج۱، ص۴۲۱، ش۱۵۵۲؛ الکشف الحثیث، ص۸۷، ش۲۰۱؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۶۵، ش۹۷۰؛ تهذیب التهذیب، ج۲، ص۹۶، ش۱۷۷؛ لسان المیزان، ج۷، ص۱۹۰، ش۲۵۳۳؛ تنزیه الشریعة المرفوعه، ج۱، ص۴۶، ش۳۷؛ تاریخ الإسلام، ج۷، ص۴۳.
- ↑ علل الشرائع، ج۱، ص۱۸۹، ح۱.
- ↑ شرح الأخبار، ج۲، ص۱۷۸ - ۱۷۹، ح۵۱۸: ... عن جمیع بن عمیر التمیمی.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۳۰، ص۸۹: ... عن منصور بن أبی الأسود، حدثنی کثیر أبو إسماعیل، عن جمیع بن عمیر التیمی، عن ابن عمر.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۵، ص۱۲۴، ش۹۶۶.
- ↑ التاریخ الکبیر، ج۲، ص۲۴۲، ش۲۳۲۸.
- ↑ الثقات (ابن حبان)، ج۴، ص۱۱۵.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۵، ص۱۲۴، ش۹۶۶.
- ↑ علل الشرائع، ج۱، ص۱۸۹، ح۱؛ معانی الأخبار، ص۱۱، ح۱؛ مسند أحمد، ج۳، ص۴۶۶؛ ج۶، ص۱۲۳.
- ↑ مناقب الإمام أمیر المؤمنین(ع)، ج۱، ص۳۰۶، ح(۲۲۵) و ص۳۱۹، (ح۲۴۱)؛ سنن ابن ماجه، ج۱، ص۱۹۰، ح۵۷۴؛ ج۲، ص۷۵۳، ح۲۲۴۰.
- ↑ شرح الأخبار (قاضی نعمان)، ج۱، ص۴۲۹، ش۷۰؛ المستدرک (حاکم نیشابوری)، ج۳، ص۵۱.
- ↑ سنن أبی داود، ج۱، ص۶۱، ش۲۴۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 606-608.
- ↑ معانی الأخبار، ص۸۰، ح۱ و ص۸۴.
- ↑ الشمائل المحمدیّه، ص۱۸۹، ح۳۴۵.
- ↑ ر.ک: خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ص۶۴ معرفة الثقات، ص۲۷۲: (۲۲۸) جمیع بن عمیر العجلی کوفی لا بأس به یکتب حدیثه و لیس بالقوی (٢٢٩) جمیع بن عمیر التیمی تابعی ثقة.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۱۱۸، ح۹: «وَ رَوَاهُ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مَرْوَكِ بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ جُمَيْعِ بْنِ عُمَيْرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع)أَيُّ شَيْءٍ اللَّهُ أَكْبَرُ فَقُلْتُ اللَّهُ أَكْبَرُ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ فَقَالَ وَ كَانَ ثَمَّ شَيْءٌ فَيَكُونُ أَكْبَرَ مِنْهُ فَقُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ مِنْ أَنْ يُوصَفَ».
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۲۳۶، ش۲۹۲۲.
- ↑ ر.ک: قاموس الرجال، ج۲، ص۷۱۲، ش۱۵۷۹؛ تنقیح المقال، ج۱۶، پانوشت ص۱۷۴؛ الکافی (ط - دارالحدیث)، ج۱، پانوشت ص۲۸۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 608.
- ↑ ر.ک: تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۶۵، ش۹۷۰.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 609.
- ↑ التاریخ الکبیر، ج۲، ص۲۴۲، ش۲۳۲۸؛ ج۸، ص۳۵۰، ش۳۲۹۰؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۱۲۵، ش۹۶۶.
- ↑ التاریخ الکبیر، ج۲، ص۲۴۲، ش۲۳۲۸؛ الجرح والتعدیل، ج۲، ص۵۳۲، ش۲۲۰۸؛ الثقات (ابن حبان)، ج۶، ص۴۶۶؛ الکامل (ابن عدی)، ج۲، ص۱۶۶، ش۳۵۴؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۲۶۱؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۱۲۵، ش۹۶۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 609.
- ↑ میزان الإعتدال، ج۱، ص۴۲۱، ش۱۵۵۲؛ تاریخ الإسلام، ج۷، ص۴۴.
- ↑ تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۶۵، ش۹۷۰.
- ↑ الجرح و التعدیل، ج۲، ص۵۳۲، ش۲۲۰۸. یادآوری می‌شود تعبیر من عتق الشیعة را ابو حاتم رازی درباره شماری از راویان به کار برده است. ذهبی آن را با تعبیر جلد یکی دانسته و به معنای رفض و شیعه تندرو. (الکاشف، ج۱، ص۷۲: و أما جلد: فیستعملها غالباً مع الرافضی الشیعی، و هی للدلالة علی تمکنه و تشدده فی مذهبه و فی القاموس: الجلد: الشدة و القوة، و هو جلد، و جلید من أجلاد و جلداء، و جلاد، و جلد. و یستعمل المصنف (یعنی ابو حاتم رازی) بهذا المعنی و السیاق کلمة أخری، لا سیما فی کتاب المیزان فیقول مثلا: فلان من عتق الشیعة، یرید من المتشددین فیهم، لأنّ العتیق هو القدیم، و من قدم فی أمر تمکن فیه و قوی.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 609-610.
- ↑ التاریخ الکبیر، ج۲، ص۲۴۲، ش۲۳۲۸.
- ↑ معرفة الثقات، ج۱، ص۲۷۲، ش۲۲۹.
- ↑ الجرح و التعدیل، ج۲، ص۵۳۲، ش۲۲۰۸.
- ↑ میزان الاعتدال، ج۱، ص۴۲۱، ش۱۵۵۲؛ تاریخ الإسلام، ج۷، ص۴۴.
- ↑ معرفة الثقات، ج۱، ص۲۷۲، ش۲۲۸.
- ↑ تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۶۵، ش۹۷۰.
- ↑ المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۲۱۵، ش۱۱۷۸.
- ↑ تاریخ الإسلام، ج۷، ص۴۳.
- ↑ الثقات (ابن حبان)، ج۴، ص۱۱۵.
- ↑ المجروحین، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ الکامل (ابن عدی)، ج۲، ص۱۶۶ - ۱۶۷، ش۳۵۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 610-612.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۲۸.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۲۶۱.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۹۶.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۹۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 612-613.