عذر در معارف دعا و زیارات

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عذر است. عذر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عذر در قرآن - عذر در معارف دعا و زیارات - عذر در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

عذر، عبارت است از تقاضا و درخواست انسان از چیزی که به وسیله آن گناهانش را محو کند، و نیز حجتی که با آن پوزش خواسته می‌شود. قرآن در مورد عذرهای ناروا می‌فرماید: ﴿يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُلْ لَا تَعْتَذِرُوا...﴾. سخنان امام سجاد (ع) در صحیفه درباره عذر را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: نخست، اموری که آن حضرت از آنها در نزد خدای متعال عذرخواهی می‌کند: «اللَّهُمَّ إِنِّي‏ أَعْتَذِرُ إِلَيْكَ‏ مِنْ‏ جَهْلِي»؛ خداوندا از نادانی خود، از حضرتت عذر می‌خواهم.

همچنین می‌فرماید: بار خدایا از پیشگاهت عذر می‌خواهم در حق ستمدیده‌ای که در حضور من بر او ستم رفته و من یاریش ننمودم، و از احسانی که در حقم شده شکرش را به جا نیاوردم و از بدکننده‌ای که از من پوزش خواسته و عذرش را نپذیرفته‌ام و از فقیری که از من حاجت خواسته و من خواست او را بر خواست خود ترجیح نداده‌ام، و از حق مؤمن حق‌داری که بر عهده‌ام مانده و آن را ادا ننموده‌ام و از عیب مؤمنی که بر من آشکار گشته و آن را نپوشانده‌ام و از هر مصیبتی که برای من پیش آمده و از آن دوری نجستم. بارالها به خاطر همه آنها و آنچه مانند آنهاست از حضرتت عذر می‌خواهم.

چنان‌که ملاحظه می‌شود عذرخواهی حضرت دامنه وسیعی از فعالیت‌های شخصی و مسئولیت‌های اجتماعی را فرا می‌گیرد. دوم، چگونگی اوصاف عذرخواهی است: عذرخواهی از روی صدق و راستی؛ و عذرخواهی از روی ندامت و پشیمانی؛ و عذرخواهی که فرد را از گناه دوباره باز دارد. سوم، بیان این حقیقت است که خدای متعال با دادن نیروی عقل و فرستادن پیامبران و آنگاه قرار دادن توبه و سهولت آن در اسلام راه هرگونه عذر را بسته و به بنده خویش اتمام حجت فرموده است: «پس عذر کسی که از ورود به آن خانه غفلت کند پس از گشوده شدن در و به پا داشتن راهنما چه خواهد بود؟». بدون شک آنچه را که در توانایی ما نبوده از ما برداشته و جز در خور امکان ما به ما تکلیف نفرموده و ما را به غیر از کار آسان وا نداشته و در این زمینه برای هیچ یک از ما حجت و بهانه‌ای باقی نگذاشته است..

منابع

1. شیرزاد، امیر، مقاله «عذر»، دانشنامه صحیفه سجادیه