عذر

عذر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عذر در قرآن - عذر در معارف دعا و زیارات - عذر در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

عذر، عبارت است از تقاضا و درخواست انسان از چیزی که به وسیله آن گناهانش را محو کند، و نیز حجتی که با آن پوزش خواسته می‌شود. قرآن در مورد عذرهای ناروا می‌فرماید: يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُلْ لَا تَعْتَذِرُوا.... سخنان امام سجاد (ع) در صحیفه درباره عذر را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

نخست، اموری که آن حضرت از آنها در نزد خدای متعال عذرخواهی می‌کند: «اللَّهُمَّ إِنِّي‏ أَعْتَذِرُ إِلَيْكَ‏ مِنْ‏ جَهْلِي»؛ خداوندا از نادانی خود، از حضرتت عذر می‌خواهم.

همچنین می‌فرماید: بار خدایا از پیشگاهت عذر می‌خواهم در حق ستمدیده‌ای که در حضور من بر او ستم رفته و من یاریش ننمودم، و از احسانی که در حقم شده شکرش را به جا نیاوردم و از بدکننده‌ای که از من پوزش خواسته و عذرش را نپذیرفته‌ام و از فقیری که از من حاجت خواسته و من خواست او را بر خواست خود ترجیح نداده‌ام، و از حق مؤمن حق‌داری که بر عهده‌ام مانده و آن را ادا ننموده‌ام و از عیب مؤمنی که بر من آشکار گشته و آن را نپوشانده‌ام و از هر مصیبتی که برای من پیش آمده و از آن دوری نجستم. بارالها به خاطر همه آنها و آنچه مانند آنهاست از حضرتت عذر می‌خواهم.

چنان‌که ملاحظه می‌شود عذرخواهی حضرت دامنه وسیعی از فعالیت‌های شخصی و مسئولیت‌های اجتماعی را فرا می‌گیرد.

دوم، چگونگی اوصاف عذرخواهی است: عذرخواهی از روی صدق و راستی؛ و عذرخواهی از روی ندامت و پشیمانی؛ و عذرخواهی که فرد را از گناه دوباره باز دارد.

سوم، بیان این حقیقت است که خدای متعال با دادن نیروی عقل و فرستادن پیامبران و آنگاه قرار دادن توبه و سهولت آن در اسلام راه هرگونه عذر را بسته و به بنده خویش اتمام حجت فرموده است: «پس عذر کسی که از ورود به آن خانه غفلت کند پس از گشوده شدن در و به پا داشتن راهنما چه خواهد بود؟».

بدون شک آنچه را که در توانایی ما نبوده از ما برداشته و جز در خور امکان ما به ما تکلیف نفرموده و ما را به غیر از کار آسان وا نداشته و در این زمینه برای هیچ یک از ما حجت و بهانه‌ای باقی نگذاشته است..

عذرپذیری

گاه در زندگی اجتماعی کسانی پیدا می‌شوند که به انسان بدی می‌کنند، اما بعد پشیمان شده، عذرخواهی می‌کنند، از نظر اسلام پذیرفتن عذر بسیار صفت پسندیده‌ای است. انسان نباید کینه کسی را در دل بگیرد و درصدد انتقام باشد که این روحیه بسیار بد است، بلکه باید بکوشد در زندگی اجتماعی سهل‌گیر و عذرپذیر باشد.

در حدیث نبوی آمده است: اگر برادر کسی برای عذرخواهی پیش وی آید، باید عذرش را چه درست باشد و چه نادرست، بپذیرد و گرنه با من بر حوض وارد نشود.

همچنین پیامبر اسلام فرمود: هر کس عذری را، راست باشد یا دروغ، نپذیرد از شفاعت من بهره‌مند نمی‌شود.

در سیره عملی پیامبر(ص) آمده است: هر کسی که خدمت پیامبر(ص) می‌آمد و عذر می‌طلبید، حضرت عذرش را می‌پذیرفت.

امام سجاد(ع) در نصیحت به فرزندش می‌فرماید: اگر مردی از سمت راست به تو بد کرد، سپس از سمت چپ آمد و از تو عذر خواست، عذرش را بپذیر.

اگر انسان عذرپذیر و در روابط اجتماعی آسان‌گیر باشد، بدون تردید در برقرار کردن روابط اجتماعی موفق خواهد بود و تجربه نشان داده که چنین افرادی در جامعه از محبوبیت بیشتری برخودارند.

معروف است که انسان‌های با شخصیت و بزرگوار عذرپذیراند: «ألْعُذْرُ عِنْدَ کِرامِ النّاسِ مَقْبولٌ».

منابع

1. شیرزاد، امیر، مقاله «عذر»، دانشنامه صحیفه سجادیه
2. برهانی، محمد جواد، سیره اجتماعی پیامبر اعظم