برهان امکان و وجوب در معارف و سیره علوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث برهان امکان و وجوب است. برهان امکان و وجوب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: برهان امکان و وجوب در قرآن - برهان امکان و وجوب در کلام اسلامی - برهان امکان و وجوب در معارف و سیره علوی - برهان امکان و وجوب در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
یکی از راه‌های اثبات وجود خدا، برهان وجوب و امکان یا حدوث ذاتی است که براساس آن، حدوث مخلوقات دلالت بر وجود خدا می‌کند. امام علی(ع) در تعابیر خود به این برهان اشاره فرموده‌اند:
- «الدَّالِّ عَلَى قِدَمِهِ بِحُدُوثِ خَلْقِهِ وَ بِحُدُوثِ خَلْقِهِ عَلَى وُجُودِهِ»[۱]؛ «خدایی که با آفریدگانش و با حدوث خلقش بر وجود خویش و نیز بر ازلیتش دلالت و هدایت فرموده است».
- «مُسْتَشْهِدٌ بِحُدُوثِ الْأَشْيَاءِ عَلَى أَزَلِيَّتِهِ»[۲] «خدا حدوث اشیا را بر ازلیت خویش گواه و شاهد گرفته است».
- «الْحَمْدُ لِلَّهِ الدَّالِّ عَلَى وُجُودِهِ بِخَلْقِهِ وَ بِمُحْدَثِ خَلْقِهِ عَلَى أَزَلِيَّتِهِ»[۳]؛ «سپاس خدای را که با خلق خویش بر وجود خود دلالت نمود و با حدوث آن به ازلیت خود راهنمایی فرمود».
امام علی(ع) در این تعابیر به حدوث که یکی از صفات مخلوقات است، اشاره می‌کند و آن را دلیل و شاهدی بر وجود و ازلیت خداوند می‌شمارد، و خداوند را به گونه‌ای می‌شناساند که یک از ویژگی‌های حدوث را ندارد؛ زیرا خداوند که علت حدوث اشیا است خود نباید حادث باشد؛ چنانکه می‌فرماید: «الَّذِي لَا يَحُولُ وَ لَا يَزُولُ وَ لَا يَجُوزُ عَلَيْهِ الْأُفُولُ لَمْ يَلِدْ فَيَكُونَ مَوْلُوداً وَ لَمْ يُولَدْ فَيَصِيرَ مَحْدُوداً»[۴]؛ «خداوند کسی است که دگرگونی و تحول و زوال و فنا نمی‌پذیرد؛ تولیدمثل ندارد تا خود هم متولد شده باشد و مولود نیست تا محدود گردد».
برهان حدوث را می‌توان به اجمال چنین طرح کرد: اشیا در جهان حادثند؛ هر حادثی به محدث نیازمند است؛ پس جهان نیازمند محدث است، و چون دور و تسلسل در علل فاعلی محال است، محدث نمی‌تواند خود حادث باشد. بنابراین محدث نهایی خدا است[۵]. گفتنی است که در آثار فلسفی، حدوث را به «ذاتی» و «زمانی» تقسیم می‌کنند. با توجه به کاستی‌ها و سستی‌هایی که در دلایل حدوث زمانی است، کلام امام را نباید بر آن نوع حدوث، حمل کرد[۶].[۷].
منابع
پانویس
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۸۵؛ الاحتجاج، ج۱، ص۴۸۰، ح۱۱۷؛ التوحید، ص۶۹، ح۲۶.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۸۵.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۵۲.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۸۶؛ بحار الانوار، ج۷۷، ص۳۱۰، ح۱۴.
- ↑ ر.ک: سبزواری، ملا هادی، شرح منظومه، ص۸۰-۷۹؛ علامه طباطبایی، نهایه الحکمه، ص۲۰۵-۲۰۴.
- ↑ ر.ک: سبزواری، شرح منظومه، ص۸۰-۷۹؛ علامه طباطبایی، نهایه الحکمه، ص۱۳۸ و ۲۰۵-۲۰۴؛ ابن سینا، الإشارات والتنبیهات، ج۳، ص۱۸؛ علامه حلی، کشف المراد، ص۲۱۷. یادآور می‌شود که در منابع بالا، برهان حدوث بررسی و ارزیابی شده است و از میان آنها می‌توان استواری اعتقاد به حدوث ذاتی را دریافت و نقایص برهان حدوث زمانی را نیز فهمید. بدین روی نمی‌توان کلام امام علی(ع) و مشابه آن را بر غیر حدوث ذاتی حمل کرد.
- ↑ محمدرضایی، محمد، مقاله «برهان‌های اثبات وجود خدا»، دانشنامه امام علی ج۲ ص ۳۷.