نسخهای که میبینید نسخهای قدیمی از صفحهاست که توسط Msadeq(بحث | مشارکتها) در تاریخ ۲۲ ژانویهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۸:۳۹ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوتهای عمدهای با نسخهٔ فعلی بدارد.
نسخهٔ ویرایششده در تاریخ ۲۲ ژانویهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۸:۳۹ توسط Msadeq(بحث | مشارکتها)
فقیه جامع الشرائط چه ویژگیهایی باید داشته باشد؟ یکی از پرسشهای مرتبط به بحث مهدویت است که میتوان با عبارتهای متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤالهای مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
۱. اجتهاد و آگاهی کافی از اسلام: چون جامعۀ اسلامی باید براساس این قوانین اداره شود، حاکم جامعه باید از این محتوا آگاهی کافی داشته باشد؛ به همین دلیل باید در همه فروع اسلامی و احکام فردی و اجتماعی، صاحبنظر باشد؛ یعنی به وسیله علوم مختلف اسلامی توانایی استخراج احکام خدا را از منابع آن که قرآن و سنت معصومان است داشته باشد. به چنین کسی "مجتهد" و "فقیه" میگویند.
۲. تقوا و عدالت: از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است: «لاَ تَصْلُحُ إِلاَّ لِرَجُلٍ فِيهِ ثَلاَثُ خِصَالٍ وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنِ اَلْمَحَارِمِ وَ حِلْمٌ يَمْلِكُ بِهِ غَضَبَهُ وَ حُسْنُ اَلْخِلاَفَةِ عَلَى مَنْ وُلِّيَ عَلَيْهِ حَتَّى يَكُونَ لَهُ كَالْوَالِدِ اَلرَّحِيمِ»[۱]؛ امامت (و رهبری) شایسته نیست جز برای کسی که سه خصلت در او باشد؛ ورعی که او از نافرمانی خدا باز دارد، حلمی که با داشتن آن بر خشم و غضب خویش غالب شود، و مدیریت خوب در قلمرو ولایت و سرپرستی خویش، تا جایی که مردم همچون پدری مهربان باشد.
در حدیث دیگری، امام حسین (ع) این دو شرط را چنین بیان فرموده است: «مَا اَلْإِمَامُ إِلاَّ اَلْحَاكِمُ بِالْكِتَابِ اَلْقَائِمُ بِالْقِسْطِ اَلدَّائِنُ بِدِينِ اَلْحَقِّ اَلْحَابِسُ نَفْسَهُ عَلَى ذَاتِ اَللَّهِ»[۲]؛ تنها کسی میتواند امام و حاکم مسلمانان باشد که از روی قرآن حکم کند، مجری کامل عدالت باشد، متدین به دین حق بوده و جلو همه هواهای نفس خویش را گرفته باشد.
۳. تدبیر و مدیریت: به حکم عقل و منطق صحیح، حاکم جامعه اسلامی باید توانایی مدیریت و رهبری را دارا باشد و در روایات اسلامی نیز به این اصل عقلی تصریح شده است. امیر المؤمنینامام علی(ع) فرمود: «أَيُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ أَحَقَّ اَلنَّاسِ بِهَذَا اَلْأَمْرِ أَقْوَاهُمْ عَلَيْهِ وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اَللَّهِ فِيهِ »[۳]؛ ای مردم! شایستهترین افراد برای اینکار امامت و حکومت کسی است که بر آن تواناتر و از حکم خدا دربارۀ آن آگاهتر است.
بنابراین فقیه جامع الشرایط باید از هنر مدیریت و لوازم آن برخوردار باشد؛ به گونهای که بین قوای سهگانه و سایر بخشهای حکومتی، هماهنگی ایجاد کرده، نیز از بازوهای مشورتی قوی در مدیریت کلان جامعه بهره گیرد»[۴].
نویسندگان کتاب «نگین آفرینش» در این باره گفتهاند:
« با توجّه به اهمیّت و بزرگی وظیفه حاکم در جامعه اسلامی، حکومت و رهبری به عهده معصوم است؛ ولی در عصر غیبت، چون مردم دسترسی مستقیم به معصوم ندارند، باید کسی عهدهدار این مسئولیت مهم شود که نزدیکترین مردم به معصوم و شرایط او باشد. ویژگیهای فقیه عبارتند از:
اجتهاد و آگاهی کافی از اسلام:اسلام، مجموعهای از قوانین و مقررات الهی است که خداوند به عنوان برنامه زندگی انسانها بیان فرموده است و چون جامعه اسلامی باید براساس این قوانین اداره شود، حاکم جامعه باید از این محتوا آگاهی کافی داشته باشد؛ به همین دلیل باید در همه فروع اسلامی و احکام فردی و اجتماعی، صاحبنظر باشد؛ یعنی به وسیله علوم مختلف اسلامی توانایی استخراج احکام خدا را از منابع آن که قرآن و سنت و معصومان است داشته باشد. به چنین کسی "مجتهد" و "فقیه" میگویند.
تقوا و عدالت: اگر مدیر یک مجموعه، اسیر هوا و هوس خود یا دیگران باشد، مصالح عمومی را فدای تمایلات شخصی یا جناحی خود خواهد کرد و این از بزرگترین آفات مدیریت است؛ به همین دلیل در جامعه دینی، حکومت درر اصل از آنِ معصوم است که از همه هوسهای غیر الهی و نیز هر خطا و اشتباهی مصون و محفوظ است؛ امّا در عصر غیبت، باید کسی که در تقوا و پرهیزکاری شبیهترین افراد امت به معصوم است، عهدهدار حکومت شود وگرنه جامعه به تباهی و فساد کشیده خواهد شد. به روایت نبوی زیر توجه کنید:" لَا تَصْلُحُ الْإِمَامَةُ إِلَّا لِرَجُلٍ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِي اللَّهِ وَ حِلْمٌ يَمْلِكُ بِهِ غَضَبَهُ وَ حُسْنُ الْوِلَايَةِ عَلَى مَنْ يَلِي حَتَّى يَكُونَ لَهُمْ كَالْوَالِدِ الرَّحِيمِ "[۵]. بنابراین حاکم بر جامعه اسلامی، هم از نظر علمی و هم از نظر عملی باید در اوج باشد؛ یعنی علاوه بر تسلّط بر محتوای دین، لازم است از عدالت و تقوای فوق العاده برخوردار باشد. در حدیث دیگری، امام حسین(ع) این دو شرط را چنین بیان فرموده است: " مَا الْإِمَامُ إِلَّا الْحَاكِمُ بِالْكِتَابِ الْقَائِمُ بِالْقِسْطِ الدَّائِنُ بِدِينِ الْحَقِ الْحَابِسُ نَفْسَهُ عَلَى ذَاتِ اللَّهِ "[۶]. روشن است که این کلام نورانی، امامت و حاکمیت هر عنصر پلید و هواپرستی را نفی میکند و مؤمنان را تا قیامت از قبول هر حاکم ظالم و ستمگری –گرچه کمترین درجه ظلم و گناه را دارا باشد- پرهیز میدهد.
تدبیر و مدیریت: به حکم عقل و منطق صحیح، حاکم جامعه اسلامی باید توانایی مدیریت و رهبری را دارا باشد و در روایات اسلامی نیز به این اصل عقلی تصریح شده است. امیر المؤمنین(ع) فرمود:" أَيُّهَا النَّاسُ إِنَ أَحَقَ النَّاسِ بِهَذَا الْأَمْرِ أَقْوَاهُمْ عَلَيْهِ وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ فِيهِ "[۷].
بنابراین فقیه جامع الشرایط باید علاوه بر اجتهاد و عدالت مطلق، اولاً، بینش درست و صحیحی از امور سیاسی و اجتماعی داخل و خارج داشته باشد و ترفندهای دشمنان را به خوبی بشناسد و ثانیاً، از هنر مدیریت و لوازم ان برخوردار باشد؛ به گونهای که بین قوای سهگانه و سایر بخشهای حکومتی، هماهنگی ایجاد کرده، نیز از بازوهای مشورتی قوی در مدیریت کلان جامعه بهره گیرد»[۸].
↑امامت و رهبری شایسته نیست جز برای کسی که سه خصلت در او باشد: ورعی که و را از نافرمانی خدا باز دارد، حلمی که با داشتن آن بر خشم و غضب خویش غالب شود، و مدیریت خوب در قلمرو ولایت و سرپرستی خویش، تا جایی که برای مردم همچون پدری مهربان باشد؛ کافی، ج ۱، باب ما یجب من حق الامام...، ح ۸، ص ۴۰۷.
↑تنها کسی میتواند امام و حاکم مسلمانان باشد که از روی قرآن حکم کند، مجری کامل عدالت باشد، متدین به دین حق بوده و جلو همه هواهای نفس خویش را گرفته باشد؛ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ۲، ص ۳۹.
↑ای مردم! شایستهترین افراد برای این کار [امامت و حکومت] کسی است که بر آن تواناتر و از حکم خدا دربارۀ آن آگاهتر است؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۳.