شکرگزاری در معارف و سیره امام جواد

مقدمه

دعبل خزاعی شاعری زبردست و در سرودن شعر استاد بود. او در ستایش اهل بیت (ع) اشعاری زیبا گفته است. دعبل در زمان امام رضا (ع) زندگی می‌کرد. او روزی به منزل آن حضرت رفت. امام (ع) دستور داد تا به وی هدیه بدهند. او هدیه را گرفت؛ ولی تشکر نکرد. حضرت رضا (ع) فرمود: «لِمَ لَمْ تَحْمَدِ اللَّهَ؟!» چرا حمد و سپاس الهی را به جای نیاوردی؟ او می‌گوید: در عهد و زمان فرزندش امام جواد (ع) به دیدار آن حضرت رفتم. امام جواد (ع) دستور داد تا هدیه‌ای به من داده شود. پس از گرفتن هدیه، شکر خدا را به جای آورده، گفتم: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ﴾^[۱]. امام (ع) فرمود: «تَأَدَّبْتَ»، ادب را یاد گرفتی^[۲].
امام جواد (ع) فرمود: «کفران نعمت خشم صاحب نعمت را بر می‌انگیزد، و کسی که با شکرگزاری پاداش شکر را می‌دهد، بیشتر از آنچه که از تو گرفته شده به تو بخشیده است»^[۳].
شتربانی، که شترانش را کرایه می‌داد، امام جواد (ع) را از شهر مدینه به کوفه می‌برد. مقرر شد که کرایه شترها چهار صد دینار باشد. شاید او در بین راه مبلغ بیشتر درخواست کرده بود، امام (ع) فرمود: «پاک و منزه است خداوند! مگر نمی‌دانی برکات الهی قطع نمی‌شود؛ مگر وقتی که سپاس از بندگانش قطع شود. کنایه از این که زیاده طلب مباش، زبان شکر داشته باش تا خداوند نعمت‌هایش را بر تو افزون کند»^[۴].
فرمود: «هر کس شکر نعمت الهی را به جای آورد، پیش از آنکه به زبان آورد، مستوجب نعمت بیشتری خواهد شد»^[۵].
فرمود: «نعمتی که در پی آن شکر نباشد، مانند گناهی است که مغفرت در پی آن نیاید»^[۶].
فرمود: «هیچ‌گاه نعمت خداوند بر کسی فزونی نیافت مگر آنکه حاجات مردم نسبت به او نیز بیشتر گردید. پس هر کس حاجات مردم را برنیاورد، همانا نعمت خداوند را در معرض زوال و نابودی قرار داده است»^[۷].
فرمود: «خداوند برخی از بندگانش را، مادام که خوی بذل و بخشش در آنان باشد، از نعمت‌های ویژه‌اش بهره‌مند می‌سازد. چنان‌چه این خوی پسندیده را از دست بدهند، خدا نعمت را از آنان می‌گیرد و به دیگران که لایق باشند، عطا می‌کند»^[۸].
فرمود: «خیرخواهی بیشتر برای نیکان، در احترام نمودن آنان و برای بدان، به تربیت آنان است، و دوست داشتن سبب نزدیکی بیشتر و محافظت از مرگ زودرس می‌شود. عقل و نادانی همیشه در وجود انسان در حال ستیز هستند، تا وقتی که به سن هیجده سالگی برسد. پس از آن، هر کدام در او بیشتر بود، غالب و پیروز می‌شود. خداوند هر نعمتی که به بنده‌اش می‌دهد؛ اگر بداند که این نعمت از طرف خداست، پیش از آنکه او شکر نعمت را به جای آورد؛ خداوند شکر و سپاس او را می‌نویسد، و هر گناهی که می‌کند؛ اگر بداند خداوند از کارهای زشت او با خبر است، او را می‌آمرزد، پیش از آنکه او آمرزش طلب کند»^[۹].^[۱۰]

منابع

طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه

پانویس

↑ «سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.
↑ کافی، ج۱، ص۴۹۶، ح۸؛ اثبات الهداة، ج۳، ص۳۳۳، ح۱۴؛ مدینة المعاجز، ج۷، ص۳۰۸، ح۲۳۴۳.
↑ «قَالَ (ع): كُفْرُ النِّعْمَةِ دَاعِيَةُ الْمَقْتِ وَ مَنْ جَازَاكَ بِالشُّكْرِ فَقَدْ أَعْطَاكَ أَكْثَرَ مِمَّا أُخِذَ مِنْكَ»؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۴۹؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۸۲، ح۸۰؛ حلیة الأبرار، ج۴، ص۶۰۱؛ فصول المهمه ابن صباغ، ص۲۷۵؛ نور الأبصار، ص۳۳۲؛ احقاق الحق، ج۱۲، ص۴۳۷؛ ج۱۹، ص۶۰۴.
↑ «سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ لَا يَنْقَطِعُ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى يَنْقَطِعَ الشُّكْرُ مِنَ الْعِبَادِ»؛ تحف العقول، ص۴۵۷؛ بحارالأنوار، ج۶۸، ص۵۱، ح۷۶.
↑ «قَالَ (ع): مَا شَكَرَ اللَّهَ أَحَدٌ عَلَى نِعْمَةٍ أَنْعَمَهَا عَلَيْهِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ بِذَلِكَ الْمَزِيدَ قَبْلَ أَنْ يُظْهِرَ عَلَى لِسَانِهِ»؛ نزهة الناظر، ص۱۳۷، ح۲۲.
↑ «قَالَ (ع): نِعْمَةٌ لَا تُشْكَرُ كَسَيِّئَةٍ لَا تُغْفَرُ»؛ اعلام الدین، ص۳۰۹؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۵۳، ح۸۴؛ ج۷۵، ص۳۶۴، ح۴ و ص۳۶۵، ح۵؛ نزهة الناظر، ص۱۳۷، ح۱۸؛ اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۹.
↑ «قَالَ (ع): مَا عَظُمَتْ نِعْمَةُ اللَّهِ عَلَى عَبْدٍ إِلَّا عَظُمَتْ عَلَيْهِ مَئُونَةُ النَّاسِ فَمَنْ لَمْ يَحْتَمِلْ تِلْكَ الْمَئُونَةَ فَقَدْ عَرَّضَ النِّعْمَةَ لِلزَّوَالِ»؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۴۷؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۷۹، ح۵۹؛ حلیة الأبرار، ج۴، ص۵۹۷؛ فصول المهمة ابن صباغ، ص۲۷۳؛ نور الأبصار، ص۳۳۱؛ احقاق الحق، ج۱۲، ص۴۲۸؛ ج۱۹، ص۶۰۲، س ۱۸. یاد آور می‌شویم این حدیث در تاریخ بغداد: ج۵، ص۳۸۹، رقم ۲۹۴۲ از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است.
↑ «قَالَ (ع): إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً يَخُصُّهُمْ بِالنِّعَمِ وَ يُقِرُّهَا فِيهِمْ مَا بَذَلُوهَا فَإِذَا مَنَعُوهَا نَزَعَهَا عَنْهُمْ وَ حَوَّلَهَا إِلَى غَيْرِهِمْ»؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۴۶؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۷۹، ح۵۸؛ فصول المهمة ابن صباغ، ص۲۷۳؛ نور الأبصار، ص۳۳۰؛ احقاق الحق، ج۱۲، ص۴۳۶؛ ج۱۹، ص۶۰۲.
↑ «قَالَ (ع): اسْتِصْلَاحُ الْأَخْيَارِ بِإِكْرَامِهِمْ وَ الْأَشْرَارِ بِتَأْدِيبِهِمْ وَ الْمَوَدَّةُ قَرَابَةٌ مُسْتَفَادَةٌ وَ كَفَى بِالْأَجَلِ حِرْزاً. وَ لَا يَزَالُ الْعَقْلُ وَ الْحُمْقُ يَتَغَالَبَانِ عَلَى الرَّجُلِ إِلَى ثَمَانِيَ عَشْرَةَ سَنَةً فَإِذَا بَلَغَهَا غَلَبَ عَلَيْهِ أَكْثَرُهُمَا فِيهِ. وَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَعَلِمَ أَنَّهَا مِنَ اللَّهِ إِلَّا كَتَبَ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ لَهُ شُكْرَهَا قَبْلَ أَنْ يُحَمِّدَهُ عَلَيْهَا وَ لَا أَذْنَبَ ذَنْباً فَعَلِمَ أَنَّ اللَّهَ مُطَّلِعٌ عَلَيْهِ إِنْ شَاءَ عَذَّبَهُ وَ إِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ قَبْلَ أَنْ يَسْتَغْفِرَهُ»؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۵۰؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۸۲، ح۸۱؛ فصول المهمة ابن صباغ، ص۲۷۵؛ نور الأبصار، ص۳۳۲؛ احقاق الحق، ج۱۲، ص۴۳۲؛ ج۱۹، ص۶۴۰.
↑ طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۹۳.

[1] «سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.

[2] کافی، ج۱، ص۴۹۶، ح۸؛ اثبات الهداة، ج۳، ص۳۳۳، ح۱۴؛ مدینة المعاجز، ج۷، ص۳۰۸، ح۲۳۴۳.

[3] «قَالَ (ع): كُفْرُ النِّعْمَةِ دَاعِيَةُ الْمَقْتِ وَ مَنْ جَازَاكَ بِالشُّكْرِ فَقَدْ أَعْطَاكَ أَكْثَرَ مِمَّا أُخِذَ مِنْكَ»؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۴۹؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۸۲، ح۸۰؛ حلیة الأبرار، ج۴، ص۶۰۱؛ فصول المهمه ابن صباغ، ص۲۷۵؛ نور الأبصار، ص۳۳۲؛ احقاق الحق، ج۱۲، ص۴۳۷؛ ج۱۹، ص۶۰۴.

[4] «سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ لَا يَنْقَطِعُ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى يَنْقَطِعَ الشُّكْرُ مِنَ الْعِبَادِ»؛ تحف العقول، ص۴۵۷؛ بحارالأنوار، ج۶۸، ص۵۱، ح۷۶.

[5] «قَالَ (ع): مَا شَكَرَ اللَّهَ أَحَدٌ عَلَى نِعْمَةٍ أَنْعَمَهَا عَلَيْهِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ بِذَلِكَ الْمَزِيدَ قَبْلَ أَنْ يُظْهِرَ عَلَى لِسَانِهِ»؛ نزهة الناظر، ص۱۳۷، ح۲۲.

[6] «قَالَ (ع): نِعْمَةٌ لَا تُشْكَرُ كَسَيِّئَةٍ لَا تُغْفَرُ»؛ اعلام الدین، ص۳۰۹؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۵۳، ح۸۴؛ ج۷۵، ص۳۶۴، ح۴ و ص۳۶۵، ح۵؛ نزهة الناظر، ص۱۳۷، ح۱۸؛ اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۹.

[7] «قَالَ (ع): مَا عَظُمَتْ نِعْمَةُ اللَّهِ عَلَى عَبْدٍ إِلَّا عَظُمَتْ عَلَيْهِ مَئُونَةُ النَّاسِ فَمَنْ لَمْ يَحْتَمِلْ تِلْكَ الْمَئُونَةَ فَقَدْ عَرَّضَ النِّعْمَةَ لِلزَّوَالِ»؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۴۷؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۷۹، ح۵۹؛ حلیة الأبرار، ج۴، ص۵۹۷؛ فصول المهمة ابن صباغ، ص۲۷۳؛ نور الأبصار، ص۳۳۱؛ احقاق الحق، ج۱۲، ص۴۲۸؛ ج۱۹، ص۶۰۲، س ۱۸. یاد آور می‌شویم این حدیث در تاریخ بغداد: ج۵، ص۳۸۹، رقم ۲۹۴۲ از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است.

[8] «قَالَ (ع): إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً يَخُصُّهُمْ بِالنِّعَمِ وَ يُقِرُّهَا فِيهِمْ مَا بَذَلُوهَا فَإِذَا مَنَعُوهَا نَزَعَهَا عَنْهُمْ وَ حَوَّلَهَا إِلَى غَيْرِهِمْ»؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۴۶؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۷۹، ح۵۸؛ فصول المهمة ابن صباغ، ص۲۷۳؛ نور الأبصار، ص۳۳۰؛ احقاق الحق، ج۱۲، ص۴۳۶؛ ج۱۹، ص۶۰۲.

[9] «قَالَ (ع): اسْتِصْلَاحُ الْأَخْيَارِ بِإِكْرَامِهِمْ وَ الْأَشْرَارِ بِتَأْدِيبِهِمْ وَ الْمَوَدَّةُ قَرَابَةٌ مُسْتَفَادَةٌ وَ كَفَى بِالْأَجَلِ حِرْزاً. وَ لَا يَزَالُ الْعَقْلُ وَ الْحُمْقُ يَتَغَالَبَانِ عَلَى الرَّجُلِ إِلَى ثَمَانِيَ عَشْرَةَ سَنَةً فَإِذَا بَلَغَهَا غَلَبَ عَلَيْهِ أَكْثَرُهُمَا فِيهِ. وَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَعَلِمَ أَنَّهَا مِنَ اللَّهِ إِلَّا كَتَبَ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ لَهُ شُكْرَهَا قَبْلَ أَنْ يُحَمِّدَهُ عَلَيْهَا وَ لَا أَذْنَبَ ذَنْباً فَعَلِمَ أَنَّ اللَّهَ مُطَّلِعٌ عَلَيْهِ إِنْ شَاءَ عَذَّبَهُ وَ إِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ قَبْلَ أَنْ يَسْتَغْفِرَهُ»؛ کشف الغمة، ج۲، ص۳۵۰؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۸۲، ح۸۱؛ فصول المهمة ابن صباغ، ص۲۷۵؛ نور الأبصار، ص۳۳۲؛ احقاق الحق، ج۱۲، ص۴۳۲؛ ج۱۹، ص۶۴۰.

[10] طباطبایی اشکذری، سید ابوالفضل، دانشنامه جوادالائمه، ص ۲۹۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]