روح القدس در کلام اسلامی

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Amini (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۱۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۲۲:۲۶ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

روح القدس به معنای: نیرویی الهی است که جایگاهی بلندتر از ملائکه دارد و تسدید کننده انبیا و اولیای الهی است.

چیستی روح القدس

  • روح القدس عنوانی است که چهار مرتبه در قرآن مجید آمده است، گاهی دربارۀ حضرت عیسی(ع) و گاهی دربارۀ پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله). در مورد حضرت عیسی می فرماید: «وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»[۱] و در مورد سخن گفتن ایشان در گهواره می فرماید: «إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً»[۲] دربارۀ پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) نیز آمده است: «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ[۳]»[۴]
  • برای روح القدس دو تفسیر بیان شده، یکی فرشتۀ وحی، جبرییل و دیگری نیروی مرموز غیبی خاصّی که همراه با انبیا بوده است.[۵] آیۀ مربوط به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) با معنای اول تناسب دارد و آیات مربوط به حضرت عیسی(ع) با معنای دوم و همان بود که مسیح را تأیید می‌کرد تا در گهواره سخن بگوید و یا مردگان را زنده نماید. این روح مقدّس و پاک منبع الهام بخش بزرگی برای انبیا بوده است.[۶]

روح القدس منبعی برای علم امامان

  • یکی از منابع علم امامان(علیهم السلام)، تاییدات و القای روح القدس است،[۷] روح القدس نیروی غیبی است که با همۀ پیامبران و معصومان همراه بوده و در موراد مختلفی امدادهای الهی را به آنها منتقل ساخته است.[۸] روح القدس، امامان را همراهی کرده، حقایق و معارفی را به ایشان القاء می‌کند[۹] و لازمه‌اش پرده برداشتن از حقایق غیبی برای آنهاست.[۱۰] امامان(علیهم السلام) به سبب داشتن ملکۀ عصمت در بالاترین مرتبه، از این نیروی غیبی برخوردار بودند؛ به طوری که از آن در هدایت مردم کمک می‌گرفتند.[۱۱]
  • روح القدس عنوانی است که بر کل مسئله علم و سرچشمهٔ علم امام سایه می‌افکند و به تعبیری روح القدس لازمه و شرط شئِ برای تحقق و تبلور آگاهی و ایجاد مجاری علم، برای امام می‌باشد. روح القدس نیروی غیبی و مرموز الهی است که نشان‌گر مرتبه‌ای بلند و والا از مقام علمی و معنوی و دلیل بر قرب فراوان به پروردگار متعال می‌باشد[۱۲] ثمره تسدید، توفیق و تأییدی که روح القدس به همراه خود دارد، نلغزیدن، به خطا نرفتن و مؤدب شدن به آداب الهی است که همه اینها ریشه در معرفت، علم و رؤیت حقایق و جایگاه آن یعنی روح دارد.[۱۳] براساس آنچه در منابع دینی آمده، بندگان برگزیدۀ خداوند که دارای ضمیری صاف و پیراسته از آلایش‌های مادّی‌اند، گاهی به لطف الهی و از طریق "القاء روح" بر یک رشته حقایق و امور پنهان از حسّ، آگاه می‌گردند.[۱۴]

روایاتی دربارۀ روح القدس

  • روایات گوناگونی بیانگر آن است که روح القدس حقیقتی همراه اهل بیت(علیهم السلام) بوده است که با آن حقایق بسیاری را درک می‌کرده‌اند[۱۵] محمد بن حسن الصفار در کتاب بصائرالدرجات در ضمن شش باب و بیش از ۵۰ حدیث به این موضوع پرداخته است.[۱۶] در کتاب شریف کافی، باب دیگری وجود دارد با عنوان «ذِکرُ الْأَرْوَاحِ الَّتِی فِی الْأَئِمَّةِ»،[۱۷] روایات آن بیان می‌کنند در پیامبران و اوصیای آنان روحی به نام روح القدس قرار داده شده است که گرفتار خواب و غفلت و سرگرمی نمی‌شود و آنان از این طریق، علوم الهی را دریافت می‌کنند.[۱۸] برخی از این روایات عبارتند:
  1. یکی از اصحاب امام صادق(علیه السلام) از ایشان سؤال کرد:[۱۹] "آیا شده است که از چیزی سؤال کنند، و علم آن نزد شما نباشد؟" حضرت فرمودند: «گاه چنین بوده است!» راوی عرض کرد: "در این هنگام چه می‌کنید؟" امام فرمودند «روح القدس به ما تلقین می‌کند.»[۲۰]
  2. در روایت دیگری امام باقر(علیه السلام) دربارۀ آیۀ «كَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِّنْ أَمْرِنَا مَا كُنتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلا الإِيمَانُ وَلَكِن جَعَلْنَاهُ نُورًا نَّهْدِي بِهِ مَنْ نَّشَاء...»[۲۱] می فرماید: «از آن زمان که خداوند آن روح را بر پیامبرش نازل کرد به آسمان بازنگشت، و او در ما است.» این تعبیر نشان می‌دهد این روح که یکی از منابع اصلی علم و دانش پیامبر و ائمه معصومین(علیهم السلام) بوده غیر از جبرییل بوده، و حقیقتی است در درون وجود آنها که از پیامبر به امام و از هر امام به امام بعد منتقل شده است.[۲۲]
  3. مفضل بن عمر می گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمودند:[۲۳] «روح القدس نمی‌خوابد و غفلت نمی‌کند و لهو و سهو و خطا ندارد و روح القدس ثابت است و امام به واسطه آن شرق و غرب و خشکی و دریای زمین را می‌بیند.» عرض کردم: "فدایت شوم امام می‌تواند آنچه را که در بغداد است با دست بگیرد؟" حضرت فرمودند: «بله تا آنچه را که زیر عرش است می‌تواند.»[۲۴]
  4. امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیۀ «وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ»[۲۵] فرمودند:[۲۶] «آنها پیش‌گامان رسولان الهی و بندگان خاص خدایند که خداوند در آنها پنج روح قرار داده و یکی از آنها روح القدس است که به وسیلۀ آن مطالب را درک می‌کنند.»[۲۷]
  5. همچنین ابابصیر از امام صادق(علیه السلام) دربارۀ آیۀ «وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِّنْ أَمْرِنَا»[۲۸] سؤال کرد، امام فرمودند:[۲۹] «روح آفریده‌ای است که به خدا قسم از جبرئیل و میکائیل بزرگ‌تر است. او همراه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بوده و به او از عوالم مختلف خبر می‌داده و او را تأیید و تصدیق می‌کرده است. اکنون همان روح با ائمۀ اطهار است و به آنها خبر می‌دهد و آنها را تأیید و تصدیق می‌کند.»[۳۰]
  6. امام باقر(علیه السلام) در روایتی فرمودند:[۳۱] «إِنَ‏ اللَّهَ‏ خَلَقَ‏ الْأَنْبِيَاءَ وَ الْأَئِمَّةَ عَلَى‏ خَمْسَةِ أَرْوَاحٍ‏ رُوحِ الْقُوَّةِ وَ رُوحِ الْإِيمَانِ وَ رُوحِ الْحَيَاةِ وَ رُوحِ الشَّهْوَةِ وَ رُوحِ الْقُدُسِ فَرُوحُ الْقُدُسِ مِنَ اللَّهِ وَ سَائِرُ هَذِهِ الْأَرْوَاحِ يُصِيبُهَا الْحَدَثَانِ فَرُوحُ الْقُدُسِ لَا يَلْهُو وَ لَا يَتَغَيَّرُ وَ لَا يَلْعَبُ وَ بِرُوحِ الْقُدُسِ عَلِمُوا يَا جَابِرُ مَا دُونَ الْعَرْشِ إِلَى مَا تَحْتَ الثَّرَى»[۳۲]
  7. امام صادق(علیه السلام) فرمودند:[۳۳] «فِي الْأَنْبِيَاءِ وَ الْأَوْصِيَاءِ خَمْسَةُ أَرْوَاحٍ رُوحُ الْبَدَنِ وَ رُوحُ الْقُدُسِ وَ رُوحُ الْقُوَّةِ وَ رُوحُ الشَّهْوَةِ وَ رُوحُ الْإِيمَانِ‏ وَ فِي الْمُؤْمِنِينَ أَرْبَعَةُ أَرْوَاحٍ أَفْقَدُهَا رُوحُ الْقُدُسِ وَ رُوحُ الْبَدَنِ وَ رُوحُ الشَّهْوَةِ وَ رُوحُ الْإِيمَانِ وَ فِي الْكُفَّارِ ثَلَاثَةُ أَرْوَاحٍ رُوحُ الْبَدَنِ وَ رُوحُ الْقُوَّةِ وَ رُوحُ الشَّهْوَةِ ثُمَّ قَالَ رُوحُ‏ الْإِيمَانِ‏ يُلَازِمُ‏ الْجَسَدَ مَا لَمْ‏ يَعْمَلْ‏ بِكَبِيرَةٍ فَإِذَا عَمِلَ بِكَبِيرَةٍ فَارَقَهُ الرُّوحُ وَ رُوحُ الْقُدُسِ مَنْ سَكَنَ فِيهِ فَإِنَّهُ لَا يَعْمَلُ بِكَبِيرَةٍ أَبَداً.»[۳۴]
  8. ابوحمزه نقل می‌کند[۳۵] از امام صادق(علیه السلام) درباره علمشان پرسیدم که آیا آن را همچون علوم دیگر افراد از دهان مردم فرا می‌گیرند یا در کتابی است که در نزد آنان است و آن را می‌خوانند و علومی را می‌آموزند؟ امام فرمودند: «مسأله از آنچه می‌پنداری بالاتر و مهمتر است! آیا آیه قرآن را نشنیده‌ای که می‌فرماید: «ای پیامبر ما بودیم که "روح" را که از امر ماست به سویت فرستادیم و تو پیش از آن نسبت به کتاب و ایمان چیزی نمی‌دانستی؟»[۳۶] (...) پس آن هنگام که خداوند روح را به سوی پیامبر فرستاد، از طریق آن آگاهی و فهم کسب نمود، و این روح امری است که خداوند به هرکس که مشیت‌اش تعلق گیرد اعطا می‌نماید و هرگاه به بنده‌ای اعطا نفرماید، او را فهم و آگاهی تعلیم دهد.»[۳۷]

ویژگی روح القدس در روایات

  • ویژگی های روح القدس و برخی از نکاتی که می توان از این روایات برداشت کرد عبارتند از:
  1. اهل بیت(علیهم السلام) به سبب زندگی عادی نمی‌خواهند همواره از روح القدس و بُعد عالی روحشان استفاده کنند بلکه هنگامی که لازم باشد به آن اشراف پیدا کنند، آن را به کار گرفته و از آن استفاده می‌کنند و این حقیقت مشترک است بین ایشان و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) است.[۳۸]
  2. در تفاوت روح الایمان و روح القدس که در روایات بدان اشاره شده بود گفته شده است: روح ایمان تا هنگامی که گناه کبیره انجام ندهد با بدن ملازم است و زمانی که گناه کبیره‌ای انجام داد، از بدن مفارقت "غيبت" می‌کند، اما کسی که روح القدس در او قرار گیرد هرگز گناه کبیره انجام نمی‌دهد.[۳۹]
  3. برخى از روايات دلالت دارد امام وقتى به امامت مى‌رسد حامل روح القدس مى‌شود ولى از برخى ديگر استفاده مى‌شود پيش از امامت هم داراى چنين "روحى" است مانند روایت[۴۰] فرستاده شدن امیرالمؤمنین(علیه السلام) به یمن.[۴۱]
  4. این روح همواره همراه امام هست و از او غایب نمی‌شود، زيرا تعبير به عدم غفلت و عدم سهو و نسيان که در روایات ذکر شده بود را امام به واسطۀ آن پيدا مى‌كند.[۴۲]
  5. در برخی از روایات آمده بود روح القدس بزرگتر از جبرئیل و میکائیل بوده و از جنس فرشتگان نیست زیرا با توجه به سوره قدر که روح به ملائکه عطف شده ثابت می‌گردد، روح القدس از ملائکه نیست زیرا عطف مقتضی مغایرات است.[۴۳]
  6. امامان(علیهم السلام) بسیاری از علوم شگفت‌انگیز خود را از طریق روح القدس به‌دست می‌آورده‌اند.[۴۴]

نتیجه گیری

  • با پذیرفتن این مطلب که نتیجۀ روح قدسی، علم و معرفت است و روایاتی نیز بر آن دلالت دارد، باید گفت دو اثر بر این روح قدسی و پاک مترتب است:
  1. علم و معرفتی که روح القدس بدون واسطه، آنها را کسب و مزین به آگاهی از آن می‌شود؛ به تعبیر دیگر، به همراه بهره‌مندی از روح القدس این آگاهی‌ها هم برای دریافت کننده روح وجود یافته است.
  2. علم و معرفتی که ممکن است واسطه‌هایی الهی در رسیدن و بهره‌مندی روح القدس به آنها نقش داشته باشند؛ مانند وحی و جبرییل یا آگاهی و دانش کامل از حلال و حرام و نقش پیامبر(صلی الله علیه و آله) در آن[۴۵].[۴۶]

منابع

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع روح و روح‌القدس

پانویس

  1. سورۀ بقره، آیۀ 87
  2. سورۀ مائده، آیۀ 110
  3. سورۀ نحل، آیۀ 102
  4. ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده؛ هاشمی، سید علی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
  5. ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده؛ بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
  6. ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده
  7. ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43؛ بنی سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص 96 ـ 101؛ نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص 328؛ حسینی، سیدجواد، خبرهای غیبی در نهج البلاغه، ماهنامه مبلغان، ش 95، ص 37 ـ 38
  8. ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص 171
  9. ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص 192؛ بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ اقوام کرباسی، اکبر، مؤمن الطاق، ص 204؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، صفحه؟؟؟
  10. ر.ک. خمینی، سید روح الله، شرح چهل حدیث، ص 545؛ تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ وکیلی، محمد حسن، علم غیب امام (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)، وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن؛ ایمانی، احد، وبگاه بهترین سخن ها؛ آشتیانی، سید جعفر، روح در قرآن و عهدین، ص 88 و 90
  11. ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144
  12. ر.ک. شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و روایات، ص 19
  13. ر.ک. شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و روایات، ص 19
  14. ر.ک. میرترابی حسینی، زهرة السادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، ص 74
  15. ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده
  16. ر.ک. هاشمی، سید علی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
  17. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 272
  18. ر.ک. هاشمی، سید علی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
  19. صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج 1، ص 451
  20. ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده؛ تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ شیخ زاده، قاسم، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص 64 ـ 65؛ نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
  21. سورۀ شوری، آیۀ 52
  22. ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده
  23. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 20، ص 57
  24. ر.ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص 171
  25. سورۀ واقعه، آیۀ 10 و 11
  26. بصائر الدرجات، جزء ۹، ص ۵۸۱ ـ ۵۸۶؛ کافی، ج ۱، ص ۲۷۱
  27. ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص 171
  28. سورۀ شوری، آیۀ 52
  29. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 273
  30. ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ حسینی، سید مجتبی، مقامات اولیاء، ص 36؛ رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟؟؟؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص 171
  31. بصائر الدرجات، ج 1، ص ۴۵۴، ح ۱۲: جابر از امام باقر(علیه السلام) از مبدأ علم پیامبر(صلی الله علیه و آله) پرسید و امام فرمود: «ای جابر در انبیا و اوصیا پنج روح است: روح القدس، روح ایمان، روح حیات، روح قوت و روح شهوت. ای جابر به وسیلۀ روح القدس است که زیر عرش تا درون فرش را می‌دانند، سپس فرمود: ای جابر به این چهار روح اخیر آفت می‌رسد، ولی روح القدس سرگرمی و بازی ندارد.»
  32. ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟؟؟؛ وکیلی، محمد حسن، علم غیب امام (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)، وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن؛ بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ اقوام کرباسی، اکبر، مؤمن الطاق، ص 204؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، صفحه؟؟؟؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص 171
  33. صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج 1، ص 447
  34. ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و روایات، ص 19
  35. اصول کافی، ج ١، ص ٢٧٣، ح ۵
  36. سورۀ شوری، آیۀ 52
  37. ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و روایات، ص 19؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص 192؛ رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟؟؟؛ میرترابی حسینی، زهرة السادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، ص 74
  38. ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210
  39. ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210
  40. صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج 1، ص 453
  41. ر.ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
  42. ر.ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
  43. ر.ک. شیخ زاده، قاسم، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص 64 ـ 65
  44. ر.ک. شیخ زاده، قاسم، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص 64 ـ 65
  45. ر.ک. قیوم زاده، چیستی روح القدس و آثار آن، فصلنامه اندیشه نوین دینی، ش۳۰
  46. ر.ک. شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش 6، ص 168