روح القدس در کلام اسلامی
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
روح القدس به معنای: نیرویی الهی است که جایگاهی بلندتر از ملائکه دارد و تسدید کننده انبیا و اولیای الهی است.
چیستی روح القدس
- روح القدس عنوانی است که چهار مرتبه در قرآن مجید آمده است، گاهی دربارۀ حضرت عیسی(ع) و گاهی دربارۀ پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله). در مورد حضرت عیسی می فرماید: «وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»[۱] و در مورد سخن گفتن ایشان در گهواره می فرماید: «إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً»[۲] دربارۀ پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) نیز آمده است: «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ[۳]»[۴]
- برای روح القدس دو تفسیر بیان شده، یکی فرشتۀ وحی، جبرییل و دیگری نیروی مرموز غیبی خاصّی که همراه با انبیا بوده است.[۵] آیۀ مربوط به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) با معنای اول تناسب دارد و آیات مربوط به حضرت عیسی(ع) با معنای دوم و همان بود که مسیح را تأیید میکرد تا در گهواره سخن بگوید و یا مردگان را زنده نماید. این روح مقدّس و پاک منبع الهام بخش بزرگی برای انبیا بوده است.[۶]
روح القدس منبعی برای علم امامان
- یکی از منابع علم امامان(علیهم السلام)، تاییدات و القای روح القدس است،[۷] روح القدس نیروی غیبی است که با همۀ پیامبران و معصومان همراه بوده و در موراد مختلفی امدادهای الهی را به آنها منتقل ساخته است.[۸] روح القدس، امامان را همراهی کرده، حقایق و معارفی را به ایشان القاء میکند[۹] و لازمهاش پرده برداشتن از حقایق غیبی برای آنهاست.[۱۰] امامان(علیهم السلام) به سبب داشتن ملکۀ عصمت در بالاترین مرتبه، از این نیروی غیبی برخوردار بودند؛ به طوری که از آن در هدایت مردم کمک میگرفتند.[۱۱]
- روح القدس عنوانی است که بر کل مسئله علم و سرچشمهٔ علم امام سایه میافکند و به تعبیری روح القدس لازمه و شرط شئِ برای تحقق و تبلور آگاهی و ایجاد مجاری علم، برای امام میباشد. روح القدس نیروی غیبی و مرموز الهی است که نشانگر مرتبهای بلند و والا از مقام علمی و معنوی و دلیل بر قرب فراوان به پروردگار متعال میباشد[۱۲] ثمره تسدید، توفیق و تأییدی که روح القدس به همراه خود دارد، نلغزیدن، به خطا نرفتن و مؤدب شدن به آداب الهی است که همه اینها ریشه در معرفت، علم و رؤیت حقایق و جایگاه آن یعنی روح دارد.[۱۳] براساس آنچه در منابع دینی آمده، بندگان برگزیدۀ خداوند که دارای ضمیری صاف و پیراسته از آلایشهای مادّیاند، گاهی به لطف الهی و از طریق "القاء روح" بر یک رشته حقایق و امور پنهان از حسّ، آگاه میگردند.[۱۴]
روایاتی دربارۀ روح القدس
- روایات گوناگونی بیانگر آن است که روح القدس حقیقتی همراه اهل بیت(علیهم السلام) بوده است که با آن حقایق بسیاری را درک میکردهاند[۱۵] محمد بن حسن الصفار در کتاب بصائرالدرجات در ضمن شش باب و بیش از ۵۰ حدیث به این موضوع پرداخته است.[۱۶] در کتاب شریف کافی، باب دیگری وجود دارد با عنوان «ذِکرُ الْأَرْوَاحِ الَّتِی فِی الْأَئِمَّةِ»،[۱۷] روایات آن بیان میکنند در پیامبران و اوصیای آنان روحی به نام روح القدس قرار داده شده است که گرفتار خواب و غفلت و سرگرمی نمیشود و آنان از این طریق، علوم الهی را دریافت میکنند.[۱۸] برخی از این روایات عبارتند:
- یکی از اصحاب امام صادق(علیه السلام) از ایشان سؤال کرد:[۱۹] "آیا شده است که از چیزی سؤال کنند، و علم آن نزد شما نباشد؟" حضرت فرمودند: «گاه چنین بوده است!» راوی عرض کرد: "در این هنگام چه میکنید؟" امام فرمودند «روح القدس به ما تلقین میکند.»[۲۰]
- در روایت دیگری امام باقر(علیه السلام) دربارۀ آیۀ «كَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِّنْ أَمْرِنَا مَا كُنتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلا الإِيمَانُ وَلَكِن جَعَلْنَاهُ نُورًا نَّهْدِي بِهِ مَنْ نَّشَاء...»[۲۱] می فرماید: «از آن زمان که خداوند آن روح را بر پیامبرش نازل کرد به آسمان بازنگشت، و او در ما است.» این تعبیر نشان میدهد این روح که یکی از منابع اصلی علم و دانش پیامبر و ائمه معصومین(علیهم السلام) بوده غیر از جبرییل بوده، و حقیقتی است در درون وجود آنها که از پیامبر به امام و از هر امام به امام بعد منتقل شده است.[۲۲]
- مفضل بن عمر می گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمودند:[۲۳] «روح القدس نمیخوابد و غفلت نمیکند و لهو و سهو و خطا ندارد و روح القدس ثابت است و امام به واسطه آن شرق و غرب و خشکی و دریای زمین را میبیند.» عرض کردم: "فدایت شوم امام میتواند آنچه را که در بغداد است با دست بگیرد؟" حضرت فرمودند: «بله تا آنچه را که زیر عرش است میتواند.»[۲۴]
- امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیۀ «وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ»[۲۵] فرمودند:[۲۶] «آنها پیشگامان رسولان الهی و بندگان خاص خدایند که خداوند در آنها پنج روح قرار داده و یکی از آنها روح القدس است که به وسیلۀ آن مطالب را درک میکنند.»[۲۷]
- همچنین ابابصیر از امام صادق(علیه السلام) دربارۀ آیۀ «وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِّنْ أَمْرِنَا»[۲۸] سؤال کرد، امام فرمودند:[۲۹] «روح آفریدهای است که به خدا قسم از جبرئیل و میکائیل بزرگتر است. او همراه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بوده و به او از عوالم مختلف خبر میداده و او را تأیید و تصدیق میکرده است. اکنون همان روح با ائمۀ اطهار است و به آنها خبر میدهد و آنها را تأیید و تصدیق میکند.»[۳۰]
- امام باقر(علیه السلام) در روایتی فرمودند:[۳۱] «إِنَ اللَّهَ خَلَقَ الْأَنْبِيَاءَ وَ الْأَئِمَّةَ عَلَى خَمْسَةِ أَرْوَاحٍ رُوحِ الْقُوَّةِ وَ رُوحِ الْإِيمَانِ وَ رُوحِ الْحَيَاةِ وَ رُوحِ الشَّهْوَةِ وَ رُوحِ الْقُدُسِ فَرُوحُ الْقُدُسِ مِنَ اللَّهِ وَ سَائِرُ هَذِهِ الْأَرْوَاحِ يُصِيبُهَا الْحَدَثَانِ فَرُوحُ الْقُدُسِ لَا يَلْهُو وَ لَا يَتَغَيَّرُ وَ لَا يَلْعَبُ وَ بِرُوحِ الْقُدُسِ عَلِمُوا يَا جَابِرُ مَا دُونَ الْعَرْشِ إِلَى مَا تَحْتَ الثَّرَى»[۳۲]
- امام صادق(علیه السلام) فرمودند:[۳۳] «فِي الْأَنْبِيَاءِ وَ الْأَوْصِيَاءِ خَمْسَةُ أَرْوَاحٍ رُوحُ الْبَدَنِ وَ رُوحُ الْقُدُسِ وَ رُوحُ الْقُوَّةِ وَ رُوحُ الشَّهْوَةِ وَ رُوحُ الْإِيمَانِ وَ فِي الْمُؤْمِنِينَ أَرْبَعَةُ أَرْوَاحٍ أَفْقَدُهَا رُوحُ الْقُدُسِ وَ رُوحُ الْبَدَنِ وَ رُوحُ الشَّهْوَةِ وَ رُوحُ الْإِيمَانِ وَ فِي الْكُفَّارِ ثَلَاثَةُ أَرْوَاحٍ رُوحُ الْبَدَنِ وَ رُوحُ الْقُوَّةِ وَ رُوحُ الشَّهْوَةِ ثُمَّ قَالَ رُوحُ الْإِيمَانِ يُلَازِمُ الْجَسَدَ مَا لَمْ يَعْمَلْ بِكَبِيرَةٍ فَإِذَا عَمِلَ بِكَبِيرَةٍ فَارَقَهُ الرُّوحُ وَ رُوحُ الْقُدُسِ مَنْ سَكَنَ فِيهِ فَإِنَّهُ لَا يَعْمَلُ بِكَبِيرَةٍ أَبَداً.»[۳۴]
- ابوحمزه نقل میکند[۳۵] از امام صادق(علیه السلام) درباره علمشان پرسیدم که آیا آن را همچون علوم دیگر افراد از دهان مردم فرا میگیرند یا در کتابی است که در نزد آنان است و آن را میخوانند و علومی را میآموزند؟ امام فرمودند: «مسأله از آنچه میپنداری بالاتر و مهمتر است! آیا آیه قرآن را نشنیدهای که میفرماید: «ای پیامبر ما بودیم که "روح" را که از امر ماست به سویت فرستادیم و تو پیش از آن نسبت به کتاب و ایمان چیزی نمیدانستی؟»[۳۶] (...) پس آن هنگام که خداوند روح را به سوی پیامبر فرستاد، از طریق آن آگاهی و فهم کسب نمود، و این روح امری است که خداوند به هرکس که مشیتاش تعلق گیرد اعطا مینماید و هرگاه به بندهای اعطا نفرماید، او را فهم و آگاهی تعلیم دهد.»[۳۷]
ویژگی روح القدس در روایات
- ویژگی های روح القدس و برخی از نکاتی که می توان از این روایات برداشت کرد عبارتند از:
- اهل بیت(علیهم السلام) به سبب زندگی عادی نمیخواهند همواره از روح القدس و بُعد عالی روحشان استفاده کنند بلکه هنگامی که لازم باشد به آن اشراف پیدا کنند، آن را به کار گرفته و از آن استفاده میکنند و این حقیقت مشترک است بین ایشان و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) است.[۳۸]
- در تفاوت روح الایمان و روح القدس که در روایات بدان اشاره شده بود گفته شده است: روح ایمان تا هنگامی که گناه کبیره انجام ندهد با بدن ملازم است و زمانی که گناه کبیرهای انجام داد، از بدن مفارقت "غيبت" میکند، اما کسی که روح القدس در او قرار گیرد هرگز گناه کبیره انجام نمیدهد.[۳۹]
- برخى از روايات دلالت دارد امام وقتى به امامت مىرسد حامل روح القدس مىشود ولى از برخى ديگر استفاده مىشود پيش از امامت هم داراى چنين "روحى" است مانند روایت[۴۰] فرستاده شدن امیرالمؤمنین(علیه السلام) به یمن.[۴۱]
- این روح همواره همراه امام هست و از او غایب نمیشود، زيرا تعبير به عدم غفلت و عدم سهو و نسيان که در روایات ذکر شده بود را امام به واسطۀ آن پيدا مىكند.[۴۲]
- در برخی از روایات آمده بود روح القدس بزرگتر از جبرئیل و میکائیل بوده و از جنس فرشتگان نیست زیرا با توجه به سوره قدر که روح به ملائکه عطف شده ثابت میگردد، روح القدس از ملائکه نیست زیرا عطف مقتضی مغایرات است.[۴۳]
- امامان(علیهم السلام) بسیاری از علوم شگفتانگیز خود را از طریق روح القدس بهدست میآوردهاند.[۴۴]
نتیجه گیری
- با پذیرفتن این مطلب که نتیجۀ روح قدسی، علم و معرفت است و روایاتی نیز بر آن دلالت دارد، باید گفت دو اثر بر این روح قدسی و پاک مترتب است:
- علم و معرفتی که روح القدس بدون واسطه، آنها را کسب و مزین به آگاهی از آن میشود؛ به تعبیر دیگر، به همراه بهرهمندی از روح القدس این آگاهیها هم برای دریافت کننده روح وجود یافته است.
- علم و معرفتی که ممکن است واسطههایی الهی در رسیدن و بهرهمندی روح القدس به آنها نقش داشته باشند؛ مانند وحی و جبرییل یا آگاهی و دانش کامل از حلال و حرام و نقش پیامبر(صلی الله علیه و آله) در آن[۴۵].[۴۶]
منابع
پرسشهای وابسته
- رابطه روح یا روح القدس با علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- رابطه روح یا روح القدس با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)
جستارهای وابسته
- علم معصوم
- علم غیب معصوم
- روحالقدس در قرآن؛
- روحالقدس در حدیث؛
- روحالقدس در کلام اسلامی؛
- روحالقدس در حکمت اسلامی؛
- روحالقدس در عرفان اسلامی.
منبعشناسی جامع روح و روحالقدس
پانویس
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ 87
- ↑ سورۀ مائده، آیۀ 110
- ↑ سورۀ نحل، آیۀ 102
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده؛ هاشمی، سید علی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده؛ بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده
- ↑ ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43؛ بنی سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص 96 ـ 101؛ نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص 328؛ حسینی، سیدجواد، خبرهای غیبی در نهج البلاغه، ماهنامه مبلغان، ش 95، ص 37 ـ 38
- ↑ ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص 171
- ↑ ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص 192؛ بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ اقوام کرباسی، اکبر، مؤمن الطاق، ص 204؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. خمینی، سید روح الله، شرح چهل حدیث، ص 545؛ تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ وکیلی، محمد حسن، علم غیب امام (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)، وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن؛ ایمانی، احد، وبگاه بهترین سخن ها؛ آشتیانی، سید جعفر، روح در قرآن و عهدین، ص 88 و 90
- ↑ ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144
- ↑ ر.ک. شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و روایات، ص 19
- ↑ ر.ک. شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و روایات، ص 19
- ↑ ر.ک. میرترابی حسینی، زهرة السادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، ص 74
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 272
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه، صفحه؟؟؟
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج 1، ص 451
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده؛ تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ شیخ زاده، قاسم، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص 64 ـ 65؛ نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
- ↑ سورۀ شوری، آیۀ 52
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، وبگاه پاسخ دهنده
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 20، ص 57
- ↑ ر.ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص 171
- ↑ سورۀ واقعه، آیۀ 10 و 11
- ↑ بصائر الدرجات، جزء ۹، ص ۵۸۱ ـ ۵۸۶؛ کافی، ج ۱، ص ۲۷۱
- ↑ ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص 171
- ↑ سورۀ شوری، آیۀ 52
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 273
- ↑ ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 141 ـ 144؛ حسینی، سید مجتبی، مقامات اولیاء، ص 36؛ رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟؟؟؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص 171
- ↑ بصائر الدرجات، ج 1، ص ۴۵۴، ح ۱۲: جابر از امام باقر(علیه السلام) از مبدأ علم پیامبر(صلی الله علیه و آله) پرسید و امام فرمود: «ای جابر در انبیا و اوصیا پنج روح است: روح القدس، روح ایمان، روح حیات، روح قوت و روح شهوت. ای جابر به وسیلۀ روح القدس است که زیر عرش تا درون فرش را میدانند، سپس فرمود: ای جابر به این چهار روح اخیر آفت میرسد، ولی روح القدس سرگرمی و بازی ندارد.»
- ↑ ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟؟؟؛ وکیلی، محمد حسن، علم غیب امام (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)، وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن؛ بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ اقوام کرباسی، اکبر، مؤمن الطاق، ص 204؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، صفحه؟؟؟؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص 171
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج 1، ص 447
- ↑ ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و روایات، ص 19
- ↑ اصول کافی، ج ١، ص ٢٧٣، ح ۵
- ↑ سورۀ شوری، آیۀ 52
- ↑ ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43؛ شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و روایات، ص 19؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص 192؛ رستمی، محمدزمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟؟؟؛ میرترابی حسینی، زهرة السادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، ص 74
- ↑ ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210
- ↑ ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه های لاهوتی، ص 210
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج 1، ص 453
- ↑ ر.ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. بیابانی اسکویی، محمد، امامت، ص 137 ـ 140؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. شیخ زاده، قاسم، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص 64 ـ 65
- ↑ ر.ک. شیخ زاده، قاسم، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص 64 ـ 65
- ↑ ر.ک. قیوم زاده، چیستی روح القدس و آثار آن، فصلنامه اندیشه نوین دینی، ش۳۰
- ↑ ر.ک. شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن، فصلنامۀ امامت پژوهی، ش 6، ص 168