هویت دینی
مقدمه
هویّت مذهبی" یا "هویّت دینی" (Religious Identity)، یکی از مهمترین ابعاد هویّت است که نقش تعیین کنندهای در هویّت‌یابی افراد ایفا می‌کند و تقویت این بُعد از هویّت میتواند موجبات قوام سایر ابعاد هویّت شود و چالش در این حوزه میتواند زمینهساز بحران در سایر ابعاد هویّت گردد. این ادعا مخصوصاً در جوامعی که دین، رکن اساسی آن جامعه را تشکیل میدهد موضوعیت بیش‌تری دارد. پژوهشهای صورت گرفته در حوزه هویّت، به طور گسترده از نقش مذهب در شکلدهی به هویّت افراد و گروهها غفلت ورزیدهاند. این در حالی است که با تأمّل در رابطه دین و هویّت درمییابیم که میان این دو نسبت وثیقی برقرار است. مذهب اساساً منابع شناختی، ایدئولوژیکی، جامعه شناختی و معنوی را برای هویّت به دست میدهد.[۱]
پیروزی انقلاب و استقرار حکومت اسلامی در کشور ایران، موجب احیای هویت اسلامی در جهان اسلام، به‌ویژه در کشور ایران شده است. مولّفه‌های هویت اسلامی در اندیشه آیت الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، عبارت از اعتقادات، ارزش‌های اسلامی، اعیاد اسلامی و مراسم و مناسک اسلامی است و مولّفه‌های هویت ایرانی نیز شامل زبان فارسی، سرزمین، تاریخ، عید نوروز، پوشش و معماری ایرانی است. از دیدگاه ایشان، این مولّفه‌ها در کنار هم و آمیخته و هم‌ساز با هم قرار دارند و هر دو بخش، در ایجاد انسجام در بین اقوام، اقتدار ملی و تشکیل تمدّن نوین اسلامی، تأثیرگذارند.[۲]
هویّت دینی متضمّن سطحی از هویّت اجتماعی است که متناظر با "مای جمعی"، یا همان اجتماع دینی می‌باشد و نشاندهنده احساس تعلّق و تعهّد به دین و جامعه دینی است. هویّت دینی در واقع همان آثار و عوارض ناشی از حمل دین بر فرد دین‌دار است. به تعبیر دیگر، با پذیرش دین به عنوان اصل اعتقادی و احساس تعهّد و تعلّق به آن، در زندگی و وجوه مختلف حیات فرد مؤمن، تغییرات و نتایج مهمّی حاصل میشود که همان هویّت دینی است.[۳] پس هویّت دینی، همان داشتن اهتمام دینی است، به نحوی که نگرش، گرایش و کنشهای فرد را متأثر سازد.[۴]
مذهب از گذشته تاکنون عامل به وجود آورنده هویّت مشخص برای معتقدان خود و تمایز میان آنها و کسانی بوده که اعتقادی به آن نداشتهاند. یعنی هویّت انسانها با مذهب و دین آنها شناخته میشد. یهودی، مسیحی و مسلمان بودن، هویّت فرهنگی انسانهای مختلف را به نمایش میگذاشت. به این ترتیب دین و مذهب کارکردهای اجتماعی مختلفی از قبیل اجتماعی کردن اعضای جامعه، کاهش کشمکش، تحکیم ارزش‌های مشترک، یکپارچهسازی جامعه و حفظ ثبات اجتماعی، تنظیم منابع و تقویت نظارت اجتماعی را برعهده داشتهاند.[۵]
براساس همین ویژگی و ارزش‌ها، امت اسلام به عنوان یک هویّت مستقل، دارای صفاتی است که او را از نظر فرهنگی از دیگر امت‌ها از جمله یهودی و مسیحی و بودایی و هندو جدا می‌کند و در شبکه‌ای فراجغرافیایی به آنان هویّت متمایز و نقشی ممتاز در روابط و تعاملات جهان می‌بخشد.
- ↑ [Furrow, J.L., King, P.E. & White, K. (2004) "Religion and Positive Youth Development: Identity, Meaning, and Prosocial Concerns". Applied Developmental Science, No. 8, P 17–26]
- ↑ مرشدی زاد، علی و احمدلو، کاووس، مؤلفه‌های هویت اسلامی و ایرانی در اندیشه آیت اله خامنه‌ای، نشریه مطالعات ملی: ۱۳۹۶، دوره ۱۸، شماره ۲ (۷۰)، ص۶۳: [۱]
- ↑ محمد جواد چیتساز قمی، گسست نسلی در ایران: افسانه یا واقعیت، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۳۸۳، ص۲۱-۴۳.
- ↑ علی رضا شجاعیزند، مدلی برای سنجش دینداری در ایران، جامعهشناسی ایران، ۱۳۸۴، دوره ۶، ش ۱، ص۳۶.
- ↑ ابوالفضل اشرفی، بیهویتی اجتماعی و گرایش به غرب. بررسی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر گرایش نوجوانان به الگوهای فرهنگ غربی (رپ و هوی متال) در تهران، پایانامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، 1377، ص9.