آیات سجده
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آیات سجده (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- در اصطلاح فقه اسلامی به آیات قرآنی که خواندن یا گوش دادن آنها سبب وجوب یا استحباب سجده است، آیات سجده گفته می‌شود. صاحب جواهر نوشته است: سجدات القرآن عندنا خمس عشرة، أربع منها واجبة، إجماعاَ محصلاَ و منقولاَ و نصوصاَ و هي سجدة (ألم) عند قوله تعالی: ﴿وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ﴾[۱] (حْمَ السجده) عند قوله تعالی: ﴿إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ﴾[۲]، ﴿وَالنَّجْمِ﴾[۳] عند قوله تعالی: ﴿وَاعْبُدُوا﴾[۴]، ﴿اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ﴾[۵] عند قوله تعالی: ﴿وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ﴾[۶].
- آیات سجده پانزده آیه است که سجده در چهار آیه، به لحاظ اجماع محصل و منقول و نیز، به لحاظ متن روایات واجب و در یازده آیه، مستحب است.
- آیات دارای سجده واجب، عبارتند از:
- ﴿إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ﴾[۷]؛
- ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ﴾[۸]؛
- ﴿فَاسْجُدُوا لِلَّهِ وَاعْبُدُوا﴾[۹]؛
- ﴿كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ﴾[۱۰].[۱۱].
- ﴿إِنَّ الَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ يَسْجُدُونَ﴾[۱۲]؛
- ﴿وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَظِلَالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ﴾[۱۳]؛
- ﴿وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مِنْ دَابَّةٍ وَالْمَلَائِكَةُ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ﴾[۱۴]، ﴿يَخَافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ﴾[۱۵]؛
- ﴿وَيَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا﴾[۱۶]؛
- ﴿أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا﴾[۱۷]؛
- ﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَكَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ وَمَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ﴾[۱۸]، ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[۱۹]؛
- ﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمَنِ قَالُوا وَمَا الرَّحْمَنُ أَنَسْجُدُ لِمَا تَأْمُرُنَا وَزَادَهُمْ نُفُورًا﴾[۲۰]؛
- ﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ﴾[۲۱]؛
- ﴿قَالَ لَقَدْ ظَلَمَكَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِكَ إِلَى نِعَاجِهِ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْخُلَطَاءِ لَيَبْغِي بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَقَلِيلٌ مَا هُمْ وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ﴾[۲۲]؛
- ﴿وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ لَا يَسْجُدُونَ﴾[۲۳].
- در دانش فقه اسلامی بحث پیرامون آیات سجده در باب‌های طهارت و صلات صورت گرفته است.
- سجده کردن در صورت تلاوت آیات دارای سجده واجب، واجب و در صورت تلاوت آیات دارای سجده مستحب، مستحب است. در این که در صورت تکرار تلاوت آیات سجده و پیش از سجده برای تلاوت اول، سجده تکرار می‌شود یا یک سجده برای تمامی تلاوت‌ها کافی است، اختلاف است[۲۴].
- حکم گوش فرا دادن به آیات سجده از شخص یا رسانه‌ای - مانند رادیو و تلویزیون - به طور زنده و مستقیم، حکم تلاوت آنها است[۲۵]. اما در وجوب سجده در صورت گوش دادن به تلاوتی که به طور غیرمستقیم از رسانه‌ها پخش می‌شود یا تلاوت کودک غیر ممیز یا تلاوت کسی که قصد تلاوت قرآن را ندارد، اختلاف است[۲۶].
- در وجوب یا استحباب سجده برای به گوش رسیدن آیه دارای سجده واجب، بدون قصد شنیدن آن، اختلاف است[۲۷]. حکم شنیدن آیات دارای سجده مستحب، حکم تلاوت آنها است[۲۸].
- زمان انجام سجده واجب یا مستحب، پس از پایان یافتن آیه سجده است. نیز وجوب یا استحباب سجده در این زمان، فوری است و در صورت ترک عمدی یا سهوی، سجده بعداً باید انجام شود.
- سجده آیه واجب یا مستحب تکبیر، تشهد و سلام ندارد. اما خواندن ذکر سجود به‌ویژه اذکار وارد شده در سجده، مستحب است. تکبیر برای سربرداشتن از سجده مستحب است و از برخی قول به وجوب آن نقل شده است. طهارت، رو به قبله بودن و پوشاندن عورت در درستی این نوع سجده شرط نیست. لیکن از برخی قول به وجوب ستر عورت نقل شده است. در اعتبار مباح بودن مکان و لباس و نیز قرار دادن پیشانی و دیگر مواضع هفت‌گانه بر چیزی که سجده بر آن صحیح است و بالا نبودن محل سجده از سایر مواضع سجده بیش از چهار انگشت، اختلاف است[۲۹].[۳۰]
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «و آنان سرکشی نمی‌ورزند» سوره نحل، آیه ۴۹.
- ↑ «اگر تنها او را می‌پرستید» سوره بقره، آیه ۱۷۲.
- ↑ «سوگند به ستاره چون فرو افتد؛» سوره نجم، آیه ۱.
- ↑ «خداوند را بپرستید» سوره نساء، آیه ۳۶.
- ↑ «بخوان به نام پروردگار خویش که آفرید» سوره علق، آیه ۱.
- ↑ «و سجده بگزار و (به خداوند) نزدیکی بجوی!» سوره علق، آیه ۱۹.
- ↑ «به آیات ما تنها کسانی ایمان دارند که چون آنها را بدیشان گوشزد کنند به سجده درمی‌افتند و پروردگارشان را با سپاس، پاک می‌خوانند و گردنکشی نمی‌ورزند» سوره سجده، آیه ۱۵.
- ↑ «و از نشانه‌های او شب و روز و خورشید و ماه است، به خورشید و ماه سجده نبرید و به خداوندی که آنها را آفریده است سجده برید اگر او را می‌پرستید» سوره فصلت، آیه ۳۷.
- ↑ «بنابراین به خداوند سجده برید و (او را) بپرستید!» سوره نجم، آیه ۶۲.
- ↑ «هرگز از او فرمان مبر و سجده بگزار و (به خداوند) نزدیکی بجوی!» سوره علق، آیه ۱۹.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۰، ص۳۱۰ – ۲۱۴.
- ↑ «بی‌گمان کسانی که نزد پروردگار تو هستند از بندگی او سرکشی نمی‌ورزند و او را پاک می‌خوانند و برای او سجده می‌کنند» سوره اعراف، آیه ۲۰۶.
- ↑ «و هر که در آسمان‌ها و زمین است و سایه‌هایشان خواه و ناخواه سپیده‌دمان و دیرگاه عصرها خدای را سجده می‌برند» سوره رعد، آیه ۱۵.
- ↑ «و هر جنبنده‌ای که در آسمان‌ها و در زمین است و (نیز) فرشتگان به خداوند سجده می‌برند و آنان سرکشی نمی‌ورزند» سوره نحل، آیه ۴۹.
- ↑ «از پروردگارشان که بر آنها چیرگی دارد می‌هراسند و آنچه فرمان می‌یابند بجای می‌آورند» سوره نحل، آیه ۵۰.
- ↑ «و با روی بر زمین می‌افتند، می‌گریند و (قرآن) بر فروتنی آنان می‌افزاید» سوره اسراء، آیه ۱۰۹.
- ↑ «آنان کسانی از پیامبرانند از فرزندان آدم که خداوند به آنان نعمت بخشیده است و از (فرزندان) آن کسانند که با نوح (در کشتی) برداشتیم و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل‌اند و از آنانند که رهیاب کردیم و برگزیدیم؛ چون بر آنان آیات (خداوند) بخشنده خوانده می‌شد سجده» سوره مریم، آیه ۵۸.
- ↑ «آیا درنیافته‌ای که هر کس در آسمان‌ها و هر کس در زمین است و خورشید و ماه و ستارگان و کوه‌ها و درختان و جنبندگان و بسیاری از مردم به خداوند سجده می‌برند؟ و بر بسیاری (با خودداری از سجده) عذاب سزاوار گشته است؛ و کسی را که خداوند خوار دارد هیچ کس گرامی نخ» سوره حج، آیه ۱۸.
- ↑ «ای مؤمنان! رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار نیکو انجام دهید باشد که رستگار گردید» سوره حج، آیه ۷۷.
- ↑ «و چون به آنان گویند: به (خداوند) بخشنده سجده برید می‌گویند: (خداوند) بخشنده چیست؟» سوره فرقان، آیه ۶۰.
- ↑ «خداوند است که خدایی جز او نیست، پروردگار اورنگ سترگ (فرمانفرمایی جهان)» سوره نمل، آیه ۲۶.
- ↑ «(داود) گفت: بی‌گمان او با خواستن میش تو برای افزودن به میش‌های خویش، به تو ستم کرده است و بسیاری از همکاران بر یکدیگر ستم روا می‌دارند جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و آنان اندکند؛ و داود دانست که ما او را آزموده‌ایم و از پروردگار» سوره ص، آیه ۲۴.
- ↑ «و چون بر آنان قرآن بخوانند به سجده درنمی‌آیند،» سوره انشقاق، آیه ۲۱.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۱۸.
- ↑ تحریر الوسیله، ج۲، ص۶۲۹.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، م ۱۰۹۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۲۰- ۲۲۳.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۲۳.
- ↑ العروة الوثقی، ج۱، ص۶۸۷.
- ↑ صفوی، سید صدرالدین، مقاله «آیات سجده»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۶۰.