اسحاق بن محمد جعفری
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
از راویان امام رضا(ع). اسحاق بن محمد جعفری بر اساس داده‌های تاریخی، یکی از ده شاهد امام کاظم(ع) در وصیت خویش بر امام رضا(ع) بود. جعفری‌ها از حیث نسب به دو گروه منتسب می‌شوند: ابتدا به فرزندان جعفر بن ابی طالب و دیگر به بنی‌جعفر بن کلاب بن ربیعة بن عامر[۱]. اما درباره اسحاق ادعای روشنی نیست که منتسب به کدام یک از آنهاست. نام وی در روایتی که یزید بن سلیط (زیدی) نقل می‌کند، همراه نه نفر دیگر، ابراهیم بن محمد جعفری، اسحاق بن جعفر بن محمد، جعفر بن صالح، معاویه جعفری، یحیی بن حسین بن زید بن علی و سعد بن عمران انصاری، محمد بن حارث انصاری، یزید بن سلیط انصاری و محمد بن جعفر بن سعد اسلمی (کاتب وصیت اول)، جزو شاهدان امام کاظم(ع) در وصیت نامه ایشان قرار گرفته است[۲]. متن وصیت امام واگذاری اموال و امور فرزندان، زنان و... به امام رضا(ع) می‌باشد و وقتی عباس، یکی دیگر از فرزندان آن حضرت، علیه امام رضا(ع) نزد قاضی ابوعمران طلحی شکایت کرد و با اصرار به باز کردن مهر وصیت‌نامه اقدام نمود، ملاحظه کرد که امام کاظم(ع) تمام امور را برای حضرت رضا(ع) دانسته و در آخر وصیت‌نامه نیز چهار گواه ذکر شده است[۳].
در منابع رجالی از اسحاق ذکری به میان نیامده است[۴]. اما ابطحی وی را در زمره راویان و اصحاب امام رضا(ع) ذکر کرده است[۵]. مامقانی وی را به عنوان کسی که وضعیت روشنی ندارد، معرفی کرده است[۶]. نام وی البته بر اساس داده الکافی به عنوان شاهدان آورده شده، ولی در دیگر منابع در زمره آنان نیست[۷]. عطاردی نیز این روایت را نقل می‌کند، ولی از وی به عنوان راوی امام رضا(ع) یاد نمی‌کند. با توجه به روشن نبودن زیست‌نامه و فرجام اسحاق بن محمد، اعیان الشیعة برادر بودن وی با ابراهیم بن محمد جعفری را که در ضمن حدیث جزو شواهد ده‌گانه است، محتمل می‌داند و ابراهیم بن محمد را ابراهیم بن ابی‌الکرام می‌شمارد و اسحاق را نیز اسحاق بن ابی‌الکرام[۸]، اما این امر اندکی بعید به نظر می‌رسد، چنان که در دیگر کتب رجالی و... هیچ اشاره‌ای به این مطلب نشده است. البته فرد دیگری با نام اسحاق بن محمد بن یوسف جعفری وجود دارد که در سال ۲۶۶ق سرپرست امور مدینه و وادی القری بود و به سبب کشته شدن عاملش در وادی القری عزم رفتن به آنجا را داشت که در راه بیمار شد و از دنیا رفت[۹]. فرد دیگری نیز با نام اسحاق بن محمد جعفری (طالبی) وجود دارد که در سال ۲۷۳ق در مدینه قیام کرده و امیر آنجا، فضل بن عباس بن حسن عباسی را کشته و خرابی‌هایی در مدینه به جای گذاشته است[۱۰].
به نظر می‌رسد هیچ یک از آن دو، با اسحاق بن محمد جعفری محل بحث ارتباطی ندارند،؛ چراکه اولاً در هیچ یک از منابع شیعی از آن نقلی به میان نیامده است و ثانیاً با توجه به سال شهادت امام کاظم(ع) (۱۸۳ق) و هنگام وفات آن دو، این احتمال دور از ذهن است که در زمان وصیت امام به عنوان شاهد نزد ایشان حاضر باشند. از طرفی اگر فردی شیعی و از راویان ائمه(ع) به منصب و سمتی از جانب خلفا می‌رسید و برای شیعه فعالیت و اقداماتی می‌کرد که موجب منفعت آنها بود، باید یادی از او در منابع می‌شد، همان طور که درباره علی بن یقطین (۱۸۲ق)، از اصحاب امام کاظم(ع)، آمده است[۱۱]. اما منابع درباره وی مطالبی نیاورده‌اند.[۱۲]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ الأنساب، سمعانی، ج۲، ص۶۶، ۶۷؛ اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ مرآة العقول، ج۳، ص۳۵۹-۳۶۴.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۳۱۶؛ بحار الأنوار، ج۴۹، ص۲۲۴؛ مکاتیب الأئمة(ع)، ج۴، ص۳۰؛ الأمالی، طوسی، ص۴۸۰؛ مسند الإمام الرضا(ع)، ج۱، ص۲۴.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۰.
- ↑ عوالم العلوم، ج۲۲، ص۵۶۵.
- ↑ تنقیح المقال، ج۹، ص۱۹۵.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۴۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۶۵.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۳، ص۲۷۹.
- ↑ تاریخ الطبری، ج۸ ص۵۰.
- ↑ تاریخ الإسلام، ذهبی، ج۲۰، ص۲۲۱.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۱۵۵؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۲، ص۴۰۶.
- ↑ شریفی، مرضیه، مقاله «اسحاق بن محمد جعفری»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۱۶۷.