شأن نزول آیه اکمال در منابع اهل سنت
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث آیه اکمال دین است. "شأن نزول آیه اکمال" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
- أحمد بن عبدالله نیری، با سندهای خود از أبی هریرة نقل می‌کند که رسول اکرم(ص) فرمودند: «مَنْ صَامَ يَوْمَ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ صِيَامَ سِتِّينَ شَهْراً وَ هُوَ يَوْمُ غَدِيرِ خُمٍّ لَمَّا أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ بِيَدِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ قَالَ أَ لَسْتُ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ قَالُوا نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ بَخْ بَخْ يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَ مَوْلَى كُلِّ مُسْلِمٍ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ»
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ
. - در روایات متعدد از روز غدیر به عنوان روز تحیت یاد شده که گروه‌های مختلف از مهاجر و انصار و از زن و مرد به امر رسول خدا(ص) با امیرالمؤمنین(ع) بیعت کردند و به حضرتش تهنیت گفتند: أخرج الإمام الطبری محمد بن جریر فی کتاب الولایة حدیثا بإسناده عن زید بن ارقم، مر شطر کبیر منه (ص ۲۱۴- ۲۱۶)، و فی آخره: فقال: «معاشر الناس! قولوا: أعطيناك على ذلك عهدا عن انفسنا، و ميثاقا بألسنتنا، و صفقة بأيدينا، نؤدّيه الى اولادنا و اهالينا، لا نبغي بذلك بدلا، و انت شهيد علينا، و كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا[۱]. قولوا ما قلت لكم، و سلّموا على عليّ بإمرة المؤمنين، و قولوا: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ[۲]، فإنّ اللَّه يعلم كلّ صوت، و خائنة كلّ نفس. فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا[۳]؛ قولوا ما يرضي اللَّه عنكم، فإِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ[۴]» «قال زید بن ارقم: فعند ذلك بادر الناس بقولهم: نعم سمعنا و أطعنا على أمر اللّه و رسوله بقلوبنا، و كان أوّل من صافق النبي صلّى اللّه عليه و آله و عليّا عليه السّلام: أبو بكر و عمر و عثمان و طلحة و الزبير، و باقي المهاجرين و الأنصار، و باقي الناس إلى أن صلّى الظهرين في وقت واحد، و امتدّ ذلك إلى أن صلّى العشاءين في وقت واحد، و واصلوا البيعة و المصافقة ثلاثا»؛ و رواه أحمد بن محمد الطبری الشهیر بالخلیلی فی کتاب مناقب علی بن أبی طالب(ع)، المؤلف سنة ۴۱۱ بالقاهرة، من طریق شیخه محمد بن أبی بکر بن عبد الرحمن، و فیه:، «فتبادر الناس إلی بیعته و قالوا سمعنا و أطعنا إنا أمرنا الله و رسوله بقلوبنا و أنفسنا و السنتنا و جمیع جوارحنا. ثم انکبوا علی رسول الله و علی علی بأیدیهم. و کان أول من صافق رسول الله أبو بکر و عمر و طلحه و الزبیر ثم باقی المهاجرین و الأنصار علی طبقاتهم و مقدار منازلهم إلی أن صلیت الظهر و العصر فی وقت واحد و المغرب و العشاء الآخره فی وقت واحد، و لم یزالوا یتواصلون البیعة و المصافقة ثلاثا رسول الله کلما بایعه فوج بعد فوج یقول: الحمد لله الذی فضلنا علی جمیع العالمین. و صارت المصافقه سنه و رسما، یستعملها من لیس له حق فیها»[۵].
- مرحوم میرحامد حسین در عبقات الأنوار از کتاب «الخصائص العلویه علی سائر البریة» نوشته ابوالفتح محمد نطنزی نقل می‌کند و درباره او می‌گوید: «از اکابر علمای معروفین و اجله مشایخ مشهورین و ثقات محدثین و اماثل ماهرین است»[۶]. در این روایت، علاوه بر ذکر واقعه، ابیاتی از اشعار حسام، که به اجازه رسول اکرم(ص) قصیده‌ای در وصف غدیر سرود، ذکر شده و در آن تصریح نموده که مراد از ولایت مولی(ع)، امامت آن حضرت بر امت بعد از رسول اکرم(ص) است: أخبرنا الحسن بن أحمد بن الحسن المهری، قال: حدثنا أحمد بن عبد الله بن أحمد، قال: حدثنا محمد بن أحمد بن علی، قال: حدثنا محمد بن عثمان بن أبی شیبة، قال: حدثنا یحیی الحمانی، قال: حدثنا قیس بن الربیع، عن أبی هارون العبادی، عن أبی سعید الخدری: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) لَمَّا دَعَا النَّاسَ إِلَى عَلِيٍّ فِي غَدِيرِ خُمٍّ أَمَرَ بِمَا كَانَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ مِنَ الشَّوْكِ فَقُمَّ وَ ذَلِكَ يَوْمَ الْخَمِيسِ فَدَعَا عَلِيّاً فَأَخَذَ بِضَبْعِهِ حَتَّى نَظَرَ النَّاسُ إِلَى بَيَاضِ إِبْطَيْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) ثُمَّ لَمْ يَتَفَرَّقُوا حَتَّى نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): اللَّهُ أَكْبَرُ عَلَى إِكْمَالِ الدِّينِ وَ إِتْمَامِ النِّعْمَةِ وَ رِضَا الرَّبِّ بِرِسَالَتِي وَ بِالْوَلَايَةِ لِعَلِيٍّ مِنْ بَعْدِي. ثُمَّ قَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ.
فَقَالَ حَسَّانُ بْنُ ثَابِتٍ الْأَنْصَارِيُّ: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تَأْذَنُ لِي أَنْ أَقُولَ فِي عَلِيٍّ أَبْيَاتَ شَعْرٍ فَقَالَ: قُلْ عَلَى بَرَكَةِ اللَّهِ. فَقَامَ حَسَّانُ فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ مَشِيخَةِ قُرَيْشٍ اسْمَعُوا قَوْلِي.. بِشَهَادَةٍ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ: يُنَادِيهِمُ يَوْمَ الْغَدِيرِ نَبِيُّهُمْ *** بِخُمٍّ وَ أَکْرِم بِالنَّبِيِّ مُنَادِياً يَقُولُ: فَمَنْ مَوْلَاكُمُ وَ وَلِيُّكُمْ *** فَقَالُوا- وَ لَمْ يُبْدُوا هُنَاكَ التَّعَامِيَا إِلَهُكَ مَوْلَانَا وَ أَنْتَ نَبِيُّنَا *** وَ لَا تَجِدَنْ مِنَّا لَكَ الْيَوْمَ عَاصِياً فَقَالَ لَهُ: قُمْ يَا عَلِيُّ فَإِنَّنِي *** رَضِيتُكَ مِنْ بَعْدِي إِمَاماً وَ هَادِياً»[۷].[۸]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «و خداوند، (شما را) گواه بس» سوره نساء، آیه ۷۹.
- ↑ «و هر کینه‌ای که در سینه آنهاست می‌زداییم؛ از بن (جایگاه) آنان جویبارها روان است و می‌گویند: سپاس خداوند را که ما را به این (پاداش بزرگ) رهنمون شد و اگر خداوند ما را راهبر نمی‌شد ما خود راه نمی‌یافتیم؛ بی‌گمان فرستادگان پروردگارمان حق را فرا آوردند و به» سوره اعراف، آیه ۴۳.
- ↑ «از این روی هر که پیمان شکند به زیان خویش می‌شکند و هر کس به آنچه با خداوند پیمان بسته است وفا کند به زودی به او پاداشی سترگ خواهد داد» سوره فتح، آیه ۱۰.
- ↑ «اگر ناسپاسی کنید خداوند از شما بی‌نیاز است و ناسپاسی را برای بندگانش نمی‌پسندد» سوره زمر، آیه ۷.
- ↑ عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار(ع) (ط. کتابخانه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۶۶ ه.ش)، ج۱، ص۵۰۹.
- ↑ علامه أبوسعد عبد الکریم بن أبی بکر محمد بن أبی بکر المظفر السمعانی در «أنساب» بعد ذکر جد نطنزی، گفته: و سبطه أبوالفتح محمد بن علی بن ابراهیم النطنزی، أفضل من بخراسان و العراق فی اللغة و الادب و القیام بصنعة الشعر، قدم علینا مرو سنة احدی و عشرین و قرأت علیه طرفا صالحا من الأدب، و استفدت منه و اغترفت من بحره، ثم لقیته بهمدان، ثم قدم علینا بغداد غیر مرة فی مدة مقامی بها، و ما لقیته الا و کتبت عنه و اقتبست منه. سمع باصبهان أبا سعد المطرز، و أبا علی الحداد، و غانم بن أبی نصر البرجی، و ببغداد أبا القاسم بن بیان الرزاز، وأبا علی بن نبهان الکاتب و طبقتهم. سمعت منه اجزاء بمرو من الحدیث. و کانت ولادته سنة ثمانین و أربعمائة باصبهان. (از این عبارت ظاهر است که ابوالفتح نطنزی افضل علمای خراسان و عراق، در لغت و ادب و قیام به صنعت شعر بوده و حضرت سمعانی - با آن همه جلالت شان و عظمت مرتبه و همه دانی- طرفی صالح از ادب بر او خوانده و زانوی استفاده روبرویش ته کرده و از دریای علم او اغتراف و به جلالت فضلش اعتراف نموده و هرگاه سمعانی به ملاقات او مشرف می‌شد، از او می‌نوشت و اقتباس فوائد از او می‌کرد. و نطنزی سماع احادیث از أبوسعد مطرز و أبوعلی حداد و غانم بن أبی نصر و أبوعلی بن نبهان کاتب و طبقه ایشان نموده و سمعانی به مرو از او اجزاء عدیده حدیث شنیده).
- ↑ عبقات الانوار فی امامة الأئمة الأطهار(ع) (ط. کتابخانه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۶۶ ه.ش)، ج۹، ص۲۸۶؛ در مدارک شیعه: الأمالی (للصدوق) (ط. کتابچی، ۱۳۷۶ ه.ش)، ص۵۷۵: المجلس الرابع و الثمانون.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۴ ص ۳۵۱.