شأن نزول آیه اکمال در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث شأن نزول آیه اکمال است. شأن نزول آیه اکمال از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شأن نزول آیه اکمال در قرآن - شأن نزول آیه اکمال در حدیث - شأن نزول آیه اکمال در منابع اهل سنت - پرسش مرتبط نداردمقدمه
رسول خدا (ص) در باب شأن نزول این آیه فرمود: "همانا کمال دین و تمام نعمت و رضای پروردگار به اعلام جانشینی و ولایت علی (ع) توسط من به شما مردم بود"[۱].
علامه امینی در "الغدیر" و میر حامد حسین در "عبقات الانوار" با تتبع در کتب اهل سنت شواهد بسیاری از کتب آنان در تأیید و اثبات نازل شدن این آیه در شأن علی (ع) آورده‌اند[۲].
فیض کاشانی در تفسیر صافی می‌نویسد: در مجمع البیان از امام باقر و امام صادق (ع) نقل شده که این آیه پس از این که پیامبر (ص)، حضرت علی (ع) را به هنگام بازگشت از غدیرخم، پیشوای مردم قرار داد نازل گردید و این آخرین امر واجب بود که خداوند نازل فرمود و پس از آن واجب دیگری نازل نشد. سپس در توضیح آن می‌نویسد: فرائض به ولایت کامل گردید. چون پیامبر (ص) همه آنچه را که خداوند از علم در نزد ایشان به ودیعه گذاشته بود به حضرت علی (ع) انتقال داد و سپس از طریق او به ذریّه‌اش یکی پس از دیگری انتقال یافت. پس هنگامی که آنها را در جای خود نشاند، مردم را از رجوع به آنها در حلال و حرام تمکن بخشید و این امر را به قیام یکی پس از دیگری استمرار داد و بدین‌گونه دین را کامل نمود و نعمت را تمام ساخت[۳].
قبل از آیه اکمال، آیه ابلاغ نازل شده بود که فرمان گماشتن حضرت علی (ع) به جانشینی خدا بود: ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾[۴]. برخی از مفسران سنی از قبیل طبری، سیوطی، طنطاوی و آلوسی با شیعه هم نظرند که آیه مذکور در شأن امام علی (ع) نازل شده است[۵].
براساس گزارش صدوق در کتاب "امالی"، پیامبر (ص) درباره این آیه به حضرت علی (ع) فرمود: "اگر آنچه به من امر شد از ولایت تو، که به مردم ابلاغ کنم را انجام نمی‌دادم، موجب حبط عملم می‌شد[۶].
واحدی از مفسرین اهل سنت در "اسباب النزول" با سند خود از ابی‌سعید خدری از اصحاب رسول الله می‌گوید: این آیه در روز غدیر در مورد علی بن ابی‌طالب نازل شد[۷].
ابن ابی حاتم رازی از مفسرین اهل سنت در کتاب "تفسیر القرآن العظیم" و سیوطی در تفسیر "الدر المنثور" نیز این روایت را ذکر کرده‌اند[۸]. در "شواهد التنزیل" این دو روایت نیز ذکر شده است: به اسناد خود از حذیفة بن یمان نقل می‌کند: این آیه در مورد حضرت علی (ع) است. وقتی آیه نازل شد، پیامبر دنبال او فرستاد. سپس دستش را بلند کرد و فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ» عبدالله بن ابی اوفی گوید: در روز غدیر خم از رسول الله (ص) شنیدم که این آیه را قرائت می‌کند و دست حضرت علی (ع) را بلند نمود و فرمود: "آگاه باشید که هرکس که من مولای او هستم، علی مولای اوست... خداوندا، تو شاهد باش"[۹].[۱۰]
سیوطی از ابی‌سعید خدری نقل کرده که چون پیامبر (ص)، ولایت علی (ع)را در روز غدیر خم اعلام کرد، جبرئیل این آیه را فرود آورد [۱۱]. او همچنین از ابوهریره نقل می‌کند که چون روز غدیر خم (هجدهم ذی‌حجه) شد، پیامبر (ص)فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» و آن هنگام، این آیه نازل شد.[۱۲] خطیب بغدادی نیز می‌گوید: در روز غدیر خم، پیامبر (ص) دست علی بن ابی‌طالب (ع)را گرفت و فرمود: آیا من ولی مؤمنان نیستم؟ جمعیت، ولایت او را تأیید کردند؛ سپس فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلاَهُ » و عمر بن خطاب گفت: ای پسر ابوطالب! بر تو مبارک باد! سرور من و سرور هر مسلمانی شدی. آن‌گاه آیه ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾[۱۳] نازل شد[۱۴].[۱۵]
منابع
پانویس
- ↑ «إِنَّ كَمَالَ الدِّينِ وَ تَمَامَ النِّعْمَةِ وَ رِضَى الرَّبِ بِإِرْسَالِي إِلَيْكُمْ بِالْوَلَايَةِ بَعْدِي لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع)»؛ بحار الانوار، ج۳۷، ص۱۱۱.
- ↑ دانشنامه قرآن کریم، ص۷۷.
- ↑ الصافی، ج۲، ص۱۰.
- ↑ «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.
- ↑ جامع البیان، ج۶، ص۱۹۸؛ الدر المنثور، ج۲، ص۲۹۸؛ المنار، ج۶، ص۴۶۳؛ المعانی، ج۶، ص۱۶۸.
- ↑ «لَوْ لَمْ أُبَلِّغْ مَا أُمِرْتُ بِهِ مِنْ وَلَايَتِكَ لَحَبِطَ عَمَلِي»؛ نور الثقلین، ج۱، ص۶۵۴.
- ↑ اسباب النزول، ص۱۰۶.
- ↑ تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم رازی، ج۴، ص۱۱۷۲؛ الدر المنثور، ج۲، ص۲۹۸.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۵۲ و ج۲، ص۳۹۱.
- ↑ علوی، مهوش‌السادات، مقاله «آیه اکمال دین»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۷۱-۷۲.
- ↑ الدر المنثور، ج۳، ص۱۹.
- ↑ الدر المنثور، ج۳، ص۱۹.
- ↑ «امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۸۴.
- ↑ خراسانی، علی، مقاله «آیات نام‌دار»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱.