ضروری مذهب در فقه اسلامی
لغت‌شناسی
ضروری: بدیهی/ لازم؛ هر آنچه چاره‌ای از آن نیست(اضطرار).
ضروری به معنای نخست، مقابل نظری در کلمات فقها با اضافه به دین و مذهب به کار رفته است[۱].
مراد از ضروری دین آن بخش از آموزه‌های دینی ـ اعم از اصول و فروع ـ است که ثبوت آن در دین مسلم و بدیهی است و نیازی به استدلال ندارد و هر مسلمانی ـ اعم از خواص و عوام ـ آن را می‌داند، مانند معاد، وجوب نماز، روزه و حج.
مراد از ضروری مذهب اصول و فروع بدیهی و مسلم شیعه دوازده امامی است، از قبیل امامت امامان معصوم(ع)، مشروعیت متعه (ازدواج موقت) و حرمت قیاس[۲]. از احکام آن در باب‌های طهارت، شهادات و حدودسخن گفته‌اند.
ضروری دین
ضروری مذهب
منکر ضروری مذهب، مانند منکر امامت امامان معصوم(ع)، یا غیر شیعه دوازده امامی است و یا شیعه است. در فرض نخست در اینکه انکار آن موجب کفر و ارتداد وی می‌شود یا نه، اختلاف است. قول نخست به مشهور قدما نسبت داده شده است[۳] و قول دوم را به مشهور ـ مطلقا اعم از قدما و متأخران ـ نسبت داده‌اند[۴].
در فرض دوم (منکر، شیعه باشد) به تصریح برخی انکار ضروری مذهب، همچون متعه یا وجود امام زمان(ع)، موجب ارتداد و کفر می‌شود[۵].[۶]
انكار امر ضروری دین موجب ارتداد شناخته شده است، اما تحقق ارتداد به انكار ضروریِ مذهب مورد اختلاف است[۷]. شهید ثانی مخالفت با اجماع را مصداق انكار ضروریات نمی‌داند، مگر مخالفت با اجماع بر مسأله‌ای كه از ضروریات دین به‌شمار آید و نیز اجماع مورد نظر می‌باید توسط اهل حل و عقد از مسلمانان تحقق یافته باشد[۸]. از طرف دیگر، صاحب جواهر نظریۀ صاحب كشف اللثام را مبنی بر اینكه مسألۀ مورد انكار بر طبق اعتقاد منكر باید از ضروریات دین محسوب گردد و سپس انكار نماید والا انكار به‌حساب نمی‌آید، مورد نقد قرار داده است و اعتقاد منكر را دخیل در تحقق عنوان ضروری دین نمی‌داند[۹].
منابع
پانویس
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۱۱، ص:۱۴؛ الحاشیة علی مدارک الاحکام، ج۱، ص:۳۰۷ و ۳۲۴.
- ↑ مصابیح الظلام، ج۱، ص:۵۳؛ نتائج الافکار، ص:۱۷۹.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۵، ص:۱۷۵.
- ↑ جواهر الکلام، ج۶، ص:۶۰.
- ↑ مصباح الهدی، ج۱، ص:۳۹۰.
- ↑ ر. ک. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه ۱۴۴-۱۴۶.
- ↑ خوانساری، محمدباقر، مناهج المعارف، به كوشش احمد روضاتی، تهران، ۱۳۵۱ش، ص ۸۲۰؛ نجفی، محمد حسن، جواهر الكلام، به كوشش محمود قوچانی، بیروت، ۱۹۸۱م، ج ۴۱ ص ۶۰۲.
- ↑ شهید ثانی، محمد، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، به‌كوشش محمد كلانتر، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۹، ص ۳۳۵.
- ↑ نجفی، محمد حسن، جواهر الكلام، به‌كوشش محمود قوچانی، بیروت، ۱۹۸۱م، ج ۴۱ ص ۶۰۱.