بحث:آیا علم غیب غیر خدا امکان دارد؟ (پرسش)

حسن مهدی‌فر

۱۲. حجت الاسلام و المسلمین مهدی‌فر؛

حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسن مهدی‌فر در پایان‌نامه دکتری خود با عنوان «علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن» در این‌باره گفته‌ است:

«ادله عقلی: ۱. وجود مقتضی و عدم مانع: از نظر عقل هیچ دلیل و برهانی مبنی بر امتناع چنین علمی برای انسان وجود ندارد. هیچ محذور عقلی وجود ندارد که انسان‌ها بتوانند بر امور غیبی آگاهی داشته باشند. ازطرف دیگر در باره انسانهای بر گزیده مقتضی نیز موجود است زیرا شایستگی انسان‌های پاک مانند پیامبران و ائمه معصومین(ع) از یک سو و فیاضیت خداوند که مبرا از عجز و بخل است از سوی دیگر، در امکان آگاهی‌های غیبی آنان تردیدی باقی نمی‌گذارد.

۲. وقوع: بهترین دلیل بر امکان یک چیزی وقوع آن است، تحقق چنین آگاهی‌هایی برای برخی انسان‌ها و انبیاء و اهل بیت(ع) که از طریق آیات و روایات فراوان، تاریخ، سیره و تراجم اثبات شده است. بهترین شاهد بر امکان آن می‌باشد. از سوی دیگر با وجود مقامات عالیه و فضائل بس بزرگی که پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) دارند، وقوع علم غیب برای آنان امری سهل و آسان خواهد بود. پیامبری که: ﴿﴿عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى * عِندَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَى﴾﴾^[۱]

ادله نقلی: آیات و روایاتی که امکان چنین علمی را بطور عام برای انسان‌ها گوشزد می‌کند مانند:

۱. آیه شریفه: ﴿﴿أَوَلَمْ يَنظُرُواْ فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ﴾﴾^[۲] در این آیه شریفه قرآن کسانی را که خود را از مشاهده ملکوت هستی محروم می‌نمایند توبیخ می‌کند. و اگر مشاهده ملکوت هستی که بخشی از آگاهی‌های غیبی است امکان‌پذیر نبود توبیخ معنای معقولی نمی‌توانست داشته باشد.

۲. آیه شریفه: ﴿﴿كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ* لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ * ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ﴾﴾^[۳] مفسرین از این آیه استفاده می‌کنند که: دو تا رؤیت وجود دارد رؤیت اول در این دنیاست و رؤیت دوم(لترونها عین الیقین ) در قیامت است.^[۴] بنابراین مفاد آیه این است که اگر علم یقینی برای انسان‌ها حاصل شود جهنم را خواهند دید و این دیدن در این دنیا است والا در قیامت همه، چه مؤمن و چه کافر آن را خواهند دید و آن مقید به علم هم نیست. لذا نیازی به علم یقین هم نیست اما دیدن در دنیا را معلل به علم یقینی کرده است پس دیدن جهنم که گوشه‌ای از آگاهی‌های غیبی است به شرط حصول علم یقینی نه تنها انبیا و اهل بیت(ع) بلکه برای همه انسانها امکان دارد چون آیه آن را اختصاص به افراد خاص نکرده است، بلکه بطور کلی فرموده است.

۳. روایاتی از اهل بیت(ع) وجود دارد مبنی بر این که اگر سایر انسان‌ها نیز موانع را برطرف می‌کردند توانایی ارتباط با ملکوت و غیب را پیدا می‌کردند مانند: رسول خدا(ص) فرمود: اگر نبود که شیاطین گرد دلهای بنی آدم گردش می‌کنند و غبار و تاریکی ایجاد می‌کنند بنی آدم می‌توانست با چشم دل ملکوت آسمانها را ببیند.^[۵] مشابه این حدیث در منابع اهل سنت نیز آمده است که جبرئیل به پیامبر اکرم(ص) گفت: شیاطین اطراف چشم و دل بنی‌آدم می‌چرخند تا انسان‌ها در ملکوت آسمان‌ها و زمین تفکر نکنند و اگر این نبود بسیاری از عجائب را می‌دیدند.^[۶] و نیزآن حضرت فرمود: اگر دل‌هایتان لغزش پیدا نمی‌کرد و به تردید نمی‌افتاد و اگر پرحرفی شما نبود، می‌توانستید هر چه را می‌بینم، ببینید و هر چه را می‌شنوم بشنوید.^[۷]

آیاتی که از آگاهی‌های غیبی برخی ازافراد مانند خضر همنشین موسی: ﴿﴿فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا﴾﴾^[۸] و نیز آصف بن برخیا همنشین سلیمان: ﴿﴿قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي﴾﴾^[۹] و حضرت مریم(س) و مادر موسی(ع): ﴿﴿وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلا تَخَافِي وَلا تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ ﴾﴾^[۱۰] خبر می‌دهد. این افراد در عین حال که پیامبر نبودند اما این علوم را از راه‌های عادی نیز کسب نکرده بودند بلکه از طریق الهام و افاضه خداوند بوده است. بنابراین وقوع موارد فوق، خود دلیل بر امکان است»^[۱۱].

فعلا در بحث بماند

آقای [[]] در پایان‌نامه کارشناسی خود با عنوان علم غیب در روایات در پاسخ به این پرسش آورده است:

«از نظر تاریخی هم وقتی به زندگی پیشوایان دینی و ائمه(ع) نظری بیاندازیم می‌بینیم که این بزرگواران بدون هیچ‌گونه سابقه شاگردی کردن در محضر استادی، و یا تحقیقات و مطالعات شخصی، در زمینه پاسخ دادن به سؤلاات علمی بی‌نظیر بوده‌اند، بدون اینکه پاسخ سؤالی را موکول به مراجعه بعدی و یا تفکر و تأمل نموده باشند پاسخ داده‌اند. این درحالی است که هیچ عالم و دانشمندی را نمی‌توان یافت که بی استاد تعلیم یافته و تربیت شده باشد. در شرح حال هر عالمی می‌خوانیم که یک دوره شاگردی کرده‌اند استاد دیده‌اند و علوم را از اساتید فراگرفته‌اند. با این همه باز هم در مسائل دچار تردید شده‌اند و این شیوه ای است که انسان‌ها در همهْ اعصار و دوره ها در سراسر جهان زندگی کرده و رشد یافته‌اند. این مسئله خود گواه روشن بر امکان علم غیب در غیر خداوند می‌باشد».^[۱۲]

↑ «نزد سدرة المنتهی که جنت الماوی در آنجاست»؛ سوره نجم، آیه ۱۴ و ۱۵.
↑ «آیا در ملکوت آسمان‌ها وزمین و آنچه خدا آفریده نظر نمی‌کنند»؛ سوره اعراف، آیه ۱۸۵.
↑ «چنین نیست؛ اگر شما علم الیقین (به آخرت) داشتید قطعا شما جهنم را خواهید دید سپس (با ورود در آن) آن را با عین الیقین خواهید دید»؛ سوره تکاثر، آیه۵-۷.
↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۳۵۲.
↑ «لولا ان الشیاطین یحومون حول قلوب بنی آدم لنظروا الی ملکوت السموات»، بحارالانوار، ج۵۶، ص۱۶۳ و ج۶۰، ص۳۲۲ و ج۶۷، ص۵۹.
↑ «الشیاطین یحومون علی أعین بنی آدم أن لا یتفکروا فی ملکوت السموات والأرض ولولا ذلک لرأت العجائب»؛ مسند أحمد بن حنبل، ج۲، ص۳۵۳ و ۳۶۳.
↑ «لولا تمریغ قلوبکم أو تزیدکم فی الحدیث لسمعتم ما أسمع»؛ همان، ج۸، ص ۳۰۳، ح ۲۲۳۵۵ و «العلم والحکمه فی الکتاب والسنه»، ص۱۲۰.
↑ «و بنده‌ای از بندگان ما (خضر) را یافتند که به او از نزد خود بخشایشی داده و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم». سوره کهف، آیه۶۵.
↑ «امّا کسى که دانشى از کتاب آسمانى داشت گفت: پیش از آن‌که چشم بر هم زنى، آن‌را نزد تو خواهم آورد! و هنگامى که سلیمان آن تخت را نزد خود ثابت و پابرجا دید گفت: این از فضل پروردگار من است»؛ سوره نمل، آیه ۴۰.
↑ «و به مادر موسی الهام کردیم که به او شیر بده و اگر بر (جان) او ترسیدی او را (در صندوقی بنه و) به دریا فکن و مهراس و اندوهگین مباش! ما او را به تو باز می‌گردانیم و او را از پیامبران خواهیم کرد»؛ سوره قصص، آیه ۷.
↑ علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص۳۳.
↑ علم غیب در روایات، ص۱۰۲.

[1] «نزد سدرة المنتهی که جنت الماوی در آنجاست»؛ سوره نجم، آیه ۱۴ و ۱۵.

[2] «آیا در ملکوت آسمان‌ها وزمین و آنچه خدا آفریده نظر نمی‌کنند»؛ سوره اعراف، آیه ۱۸۵.

[3] «چنین نیست؛ اگر شما علم الیقین (به آخرت) داشتید قطعا شما جهنم را خواهید دید سپس (با ورود در آن) آن را با عین الیقین خواهید دید»؛ سوره تکاثر، آیه۵-۷.

[4] المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۳۵۲.

[5] «لولا ان الشیاطین یحومون حول قلوب بنی آدم لنظروا الی ملکوت السموات»، بحارالانوار، ج۵۶، ص۱۶۳ و ج۶۰، ص۳۲۲ و ج۶۷، ص۵۹.

[6] «الشیاطین یحومون علی أعین بنی آدم أن لا یتفکروا فی ملکوت السموات والأرض ولولا ذلک لرأت العجائب»؛ مسند أحمد بن حنبل، ج۲، ص۳۵۳ و ۳۶۳.

[7] «لولا تمریغ قلوبکم أو تزیدکم فی الحدیث لسمعتم ما أسمع»؛ همان، ج۸، ص ۳۰۳، ح ۲۲۳۵۵ و «العلم والحکمه فی الکتاب والسنه»، ص۱۲۰.

[8] «و بنده‌ای از بندگان ما (خضر) را یافتند که به او از نزد خود بخشایشی داده و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم». سوره کهف، آیه۶۵.

[9] «امّا کسى که دانشى از کتاب آسمانى داشت گفت: پیش از آن‌که چشم بر هم زنى، آن‌را نزد تو خواهم آورد! و هنگامى که سلیمان آن تخت را نزد خود ثابت و پابرجا دید گفت: این از فضل پروردگار من است»؛ سوره نمل، آیه ۴۰.

[10] «و به مادر موسی الهام کردیم که به او شیر بده و اگر بر (جان) او ترسیدی او را (در صندوقی بنه و) به دریا فکن و مهراس و اندوهگین مباش! ما او را به تو باز می‌گردانیم و او را از پیامبران خواهیم کرد»؛ سوره قصص، آیه ۷.

[11] علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص۳۳.

[12] علم غیب در روایات، ص۱۰۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]