دعا در لغت
مقدمه
«دعا» در لغت به معنای «خواندن»[۱]، «درخواست انجام دادن کار»[۲] و «حاجت خواستن»[۳] است. گفته‌اند اصل آن «دعاو» بوده و به دلیل قرار گرفتن واو پس از الف، بر اساس قواعد اعلال تبدیل به همزه شده است[۴]. جوهری آن را از ماده «دعوت» به معنای «فراخواندن به غذا» دانسته است[۵]. راغب معتقد است «دعاء» بسان «نداء» (آواز دادن) است، با این تفاوت که ندا با الفاظی همچون «یا» و «أیا» و نظایر آنها ادا شده و مخاطبی به آن ضمیمه نمی‌شود، در حالی که «دعا» در جایی به کار می‌رود که نام مخاطب برده شود، هرچند ممکن است این دو واژه به جای یکدیگر نیز به کار روند[۶]. ابوهلال عسکری ضمن تعریف دعا به «خواندن»، در تفاوت میان آن و ندا گفته است: «دعا می‌تواند با صدای بلند یا کوتاه باشد، اما ندا خواندن با آواز بلند است»[۷]. او همچنین درباره تفاوت میان دعا و «مسئلت» (درخواست) بر این باور است که مسئلت هماره با نوعی خضوع همراه است و مخاطب آن دارای مقامی برتر است، اما دعا اگر متوجه خداوند باشد، با کرنش همراه است، و اگر مخاطب آن با دعا کننده برابر باشد، با کرنش همراه نیست[۸].
دعا را در اصطلاح شرعی به معنای روی آوردن به خداوند و درخواست از او با حالت خضوع دانسته‌اند. البته گاه از باب مجاز به صرف تمجید و ستایش خداوند نیز «دعا» گفته شده است؛ چه انسان در کنار آن درخواست خود را یادآوری کند و چه نکند[۹]. ابواسحاق معتقد است دعا و درخواست از خداوند بر سه گونه است: گونه نخست، بیان توحید و ثنای الهی است؛ چنان که گویند «يَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ». گونه دوم درخواست بخشش و رحمت از خداوند است؛ چنان‌که گویند: «اللَّهُمَّ اغْفِرْلَنا». گونه سوم درخواست بهره دنیایی است؛ چنان‌که می‌گویند: «اللهم ارزقنی مالا و ولدا». به تمام این گونه‌ها دعا گفته می‌شود؛ زیرا انسان در آغاز درخواست خود می‌گوید: «يَا اللَّهُ يَا رَبِّ يَا رَحْمَانُ»[۱۰]. بر این اساس در معنای اصطلاحی دعا، مفهوم لغوی آن، یعنی درخواست و طلب، لحاظ شده است؛ با این تفاوت که اولاً مخاطب دعا در معنای لغوی عام است و شامل انسان‌هایی برابر یا برتر از داعی می‌باشد؛ در حالی که مخاطب دعا در مفهوم اصطلاحی تنها خداوند است. ثانیاً در مفهوم لغوی دعا، کرنش و خضوع داعی لحاظ نشده است؛ چنان که درخواست از مخاطب برابر، ضرورتاً با کرنش همراه نیست؛ اما در مفهوم اصطلاحی دعا، کرنش و خضوع در برابر خداوند لحاظ شده است. با توجه به اینکه مفهوم «درخواست» در معنای اصطلاحی دعا لحاظ شده است، جواز کاربرد دعا در نعمت و ثنای الهی، کاملاً منطقی است.[۱۱]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۲، ص۲۲۲؛ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۴، ص۲۵۸.
- ↑ عسکری. ابوهلال، الفروق اللغویه، ص۵۳۴.
- ↑ دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۹۶۰۲.
- ↑ حاشیة الصحاح، ج۶، ص۲۳۳۷؛ لسان العرب، ج۱۴، ص۲۵۸.
- ↑ جوهری، اسماعیل، الصحاح، ج۶، ص۲۳۳۷.
- ↑ اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ القرآن، ص۱۷۰.
- ↑ الفروق اللغویه، ص۵۳۴.
- ↑ الفروق اللغویه، ص۴۹۵.
- ↑ فیض کاشانی، محسن، التحفة السنیة، ص۲۵.
- ↑ لسان العرب، ج۱۴، ص۲۵۷.
- ↑ نصیری، علی، مقاله «دعا»، دانشنامه امام علی، ج۴، ص ۳۱۸.