دعا در معارف مهدویت
این مدخل زیرشاخهٔ بحث دعا است. دعا از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دعا در لغت - دعا در قرآن - دعا در حدیث - دعا در اخلاق اسلامی - دعا در معارف دعا و زیارات - دعا در تربیت اسلامی - دعا در معارف و سیره نبوی - دعا در معارف و سیره علوی - دعا در معارف و سیره حسینی - دعا در معارف و سیره سجادی - دعا در معارف و سیره امام جواد - دعا در معارف مهدویت - دعا در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارددعا و راز و نیاز با خداوند یکی از نیازهای فطری انسان است که در همه حال به آن نیاز دارد. در دعا انسان به فقر و نیاز خود پی می‌برد. یکی از مصادیق دعا، دعا برای تعجیل فرج امام زمان (ع) است که آثار فراوانی به دنبال دارد.
مقدمه
دعا و نیایش یکی از نیازهای اصیل فطری انسان و بال پرواز برای اوست، دعا و توجه به عالم غیب، قدرت فوق‌العاده و فراتر از اسباب و مسببات ظاهری است و نیایش و ستایش با خدا و درخواست حاجت از او، روح را زنده و شخص را در برابر فشارها مقاوم می‌کند. دعا سلاح پیامبران است، آنان هنگام سختی‌ها و روبرو شدن با جهالت‌ها و آزارهای مردم، دعا می‌کردند و خدا را می‌خواندند.
خداوند در قرآن می‌فرماید: ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ﴾[۱]. منظور از "عبادة" در اینجا "دعا" است. در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: "دعا، برتر است، مگر سخن خدای متعال را نشنیدی که فرمود: ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ﴾[۲]،... به خدا قسم! منظور از عبادت، همان دعاست، به خدا قسم! دعا برتر است، به خدا قسم! دعا عبادت است، به خدا قسم! دعا شدیدترین عبادت است"[۳].
در فضیلت دعا همین بس که در حدیثی از پیامبر آمده است: "دعا مغز عبادت و پرستش خدا است"[۴]. یعنی روح و محتوای عبادت به دعا برمی‌گردد؛ زیرا غرض اصلی از عبادت تذلل و خضوع در برابر یگانه پروردگار هستی است.
در دعا انسان به نهایت فقر خود پی می‌برد؛ زیرا وقتی خدا را می‌خواند و از او چیزی طلب می‌کند معنایش این است من موجودی نیازمندم، نیازهایی دارم و تو خدا موجودی بی‌نیاز و غنی هستی و تنها کسی هستی که می‌توانی نیاز مرا برآورده‌سازی اگر کسی هنگام دعا متوجه این معنا باشد به مغز عبادت راه یافته است.
یکی از مصادیق دعا برای اهل بیت صلوات فرستادن برای ایشان است؛ اما منظور ما از دعا، عملی عبادی است که برخاسته از انتظار است به همین دلیل جزء تکالیف بندگان می‌باشد که بالخصوص در مورد امام عصر محقق می‌شود.
امام عصر (ع) در توقیعی که خطاب به اسحاق بن یعقوب صادر شده می‌فرمایند: "برای تعجیل در فرج بسیار دعا کنید، همانا در آن، گشایش کار شما هست"[۵]. برکات دعا برای فرج به خود ما برمی‌گردد.
دعا کردن، باعث رهایی از فتنه‌های عصر غیبت و هرگونه ظلم و فساد است، در این زمینه امام حسن عسکری (ع) فرمودند: "به خدا سوگند، او غیبتی خواهد داشت که در آن، تنها کسانی از هلاکت نجات مییابند که خدا آنها را بر قول به امامتش ثابت قدم داشته و در دعا برای تعجیل فرج موفق نموده است به وسیله اوست که برای آل محمد (ع) فرج و گشایش حاصل می‌شود"[۶]. در واقع کسانی اهل نجات هستند که این حق را رعایت بکنند.
"او" سبب گشایش کار ایمان آورندگان است فرج مؤمنان از القاب و اوصاف امام زمان (ع) است و در زیارت آن حضرت در روز جمعه می‌گوییم: "به وسیله او برای اهل ایمان فرج و گشایش حاصل می‌گردد"[۷].
در اهمیت دعا برای تعجیل فرج آل محمد (ع) می‌توان به دعایی اشاره کرد که از وجود مقدس حضرت مهدی (ع) و در تعجیل فرج خودشان نقل شده است: "ای نور روشنایی و ای تدبیر کننده امور... برای من و شیعیانم گشایشی از تنگناها و راه نجاتی از ناراحتی‌ها قرار بده و راه پیروزی را برای ما وسیع گردان و از جانب خود آنچه فرج ما را برساند بر ما ارزانی دار و در مورد ما انجام ده آنچه را که خود اهل آن هستی ای کریم"[۸]. در این دعا خود حضرت مهدی (ع) برای فرج خودشان دعا می‌کنند این امر نشانگر اهمیت این دعاست.
دعاکننده برای فرج و گشایش امر تمام مؤمنین و اولیاء خدا را می‌خواهد؛ زیرا گشایش امر امام، فرج اولیای الهی نیز هست. غیبت به معنای عدم شناخت است، نه به معنای ممکن نبودن ملاقات و ندیدن امام زمان (ع). برای شاهد مطلب دو حدیث را مطرح می‌کنیم:
- حسین بن روح سومین نماینده امام زمان (ع) می‌فرماید: "به اسانید صحیحه منقولست از عمری که حق سبحانه و تعالی از او خوشنود باد که گفت والله که صاحب این امر امامت در هر سال در موسم حج حاضر می‌شود او مردمان را میبیند و ایشان را میشناسد و مردم او را میبینند لکن نمی‌شناسند"[۹]. این روایت می‌گوید: امام زمان (ع) در عصر و زمان غیبت قابل دیدار و ملاقات است مردم حضرت را میبینند ولکن امام زمان را نمی‌شناسند.
- در روایتی محمد بن زیاد از امام کاظم (ع) می‌پرسد: "آیا در میان امامان شیعه کسی هم غایب می‌شود؟ امام فرمودند: بله (آن امام) شخصش از چشمان مردم غایب می‌شود، ولی یادش از قلوب مؤمنین غایب نمی‌شود و او دوازدهمین امام از ماست..."[۱۰] در این روایت یاد امام عصر (ع) مونس دل‌های مؤمنین شمرده شده است؛ یعنی باید این گونه بود مگر نه ایمان ناقص است.
بنابراین، شیعه منتظر، باید در تمام لحظات شبانه روز، به‌ویژه در اوقات نماز و در همۀ ایامی که در آنها دعا سفارش شده، دعا برای تعجیل فرج را به عنوان یک تکلیف و وظیفۀ مهم عصرِ غیبت فراموش نکند. «عَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَجِ»[۱۱]؛ چنان که راوی گوید: در نزد امام سخن از غیبت مهدی (ع) پیش آمد، پرسیدم: شیعیان شما در آن زمان چه کنند؟ فرمود: بر شما باد که دعا کنید و منتظر فرج باشید"[۱۲].
آثار دعا برای امام زمان[۱۳]
بدون تردید دعا برای حضرت و تعجیل ظهور آن بزرگوار، پیروی و یاری آن حضرت است و قطعاً دعا برای ظهور از دو جهت تأثیر خواهد داشت:
- به حال خود انسان که باعث رشد و ترقی مادی و معنوی انسان است؛ بنابر احادیث متعددی، بنیاد اعمال انسان براساس نیت درونی است؛ "امام صادق (ع) فرمود: اهل آتش به این دلیل در آتش مخلدند چون که نیت‌های آنها این چنین است که اگر همیشه در دنیا باقی باشند مدام نافرمانی خدا را نمایند و اهل بهشت در بهشت مخلدند، به واسطه آنکه نیت‌های آنها چنین است که اگر در دنیا باقی باشند، همیشه خداوند را اطاعت نمایند، پس هر دو طائفه به سبب نیت مخلد می‌شوند، بعد کلام الهی را تلاوت فرمود که خطاب به حضرت رسول است که بگو: ﴿قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ﴾[۱۴]"[۱۵]. از پیامبر گرامی اسلام نقل شده که فرمود: "ارزش اعمال فقط براساس نیت‌هاست برای هر کسی طبق آنچه نیت نموده بهره می‌برد"[۱۶]. حال اگر دعای ما راجع به آرمان‌های بلند مهدوی باشد، نتیجۀ آن انتظار سازنده و فعال است.
- از جهت تعجیل در ظهور ایشان که حتماً تأثیر دارد.
در کتاب مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم در رابطه با آثار و فواید دعا برای امام زمان می‌نویسد:
- اطاعت از امر مولایش کرده است.
- این دعا سبب زیاد شدن نعمت‌ها می‌گردد.
- اظهار محبت قلبی است.
- نشانه انتظار است.
- زنده کردن امر ائمه اطهار (ع) است.
- اداء قسمتی از حقوق آن حضرت است.
- تعظیم خداوند و دین خداوند است.
- حضرت صاحب الزمان (ع) در حق دعاکننده دعا می‌کند.
- شفاعت آن حضرت در قیامت شامل حال او می‌شود.
- شفاعت پیامبر إن شاء الله شامل حال او می‌شود.
- باعث آمرزش گناهان می‌شود.
- دعاکننده مشرف به دیدار آن حضرت در بیداری یا خواب می‌شود[۱۷].[۱۸]
منابع
پانویس
- ↑ «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.
- ↑ «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم» سوره غافر، آیه ۶۰.
- ↑ «... الدُّعَاءُ أَفْضَلُ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ﴾... هِيَ وَ اللَّهِ الْعِبَادَةُ هِيَ وَ اللَّهِ أَفْضَلُ هِيَ وَ اللَّهِ أَفْضَلُ أَ لَيْسَتْ هِيَ الْعِبَادَةَ هِيَ وَ اللَّهِ الْعِبَادَةُ هِيَ وَ اللَّهِ الْعِبَادَةُ أَ لَيْسَتْ هِيَ أَشَدَّهُنَّ هِيَ وَ اللَّهِ أَشَدُّهُنَّ هِيَ وَ اللَّهِ أَشَدُّهُنَّ»؛ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۱۰۴؛ ابن فهد حلی، عدة الداعی، ص۴۲؛ آیین بندگی و نیایش (ترجمه عدة الداعی)، ص۶۳.
- ↑ «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ»؛ قطب الدین راوندی، الدعوات، ص۱۸؛ ابن فهد حلی، عدة الداعی، ص۲۹.
- ↑ «...وَ أَكْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِيلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِكَ فَرَجُكُمْ»؛ شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۹۳؛ کمال الدین، ج۲، ص۴۸۵.
- ↑ «... وَ اللَّهِ لَيَغِيبَنَّ غَيْبَةً لَا يَنْجُو مِنَ الْهَلَكَةِ فِيهَا إِلَّا مَنْ ثَبَّتَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ لِلدُّعَاءِ بِتَعْجِيلِ فَرَجِهِ»شیخ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۳۸۴؛ إعلام الوری، ۲، ص۲۴۸.
- ↑ «وَ يُفَرَّجُ بِهِ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ»؛ ابن طاوس، جمال الأسبوع، ص۳۷.
- ↑ «يَا نُورَ النُّورِ يَا مُدَبِّرَ الْأُمُورِ يَا بَاعِثَ مَنْ فِي الْقُبُورِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِي وَ لِشِيعَتِي مِنَ الضِّيقِ فَرَجاً وَ مِنَ الْهَمِّ مَخْرَجاً وَ أَوْسِعْ لَنَا الْمَنْهَجَ وَ أَطْلِقْ لَنَا مِنْ عِنْدِكَ مَا يُفَرِّجُ وَ افْعَلْ بِنَا مَا أَنْتَ أَهْلُهُ يَا كَرِيم»؛ کفعمی، المصباح، ص۳۰۵.
- ↑ «رُوِيَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: وَ اللَّهِ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ لَيَحْضُرُ الْمَوْسِمَ كُلَّ سَنَةٍ يَرَى النَّاسَ وَ يَعْرِفُهُمْ وَ يَرَوْنَهُ وَ لَا يَعْرِفُونَهُ»؛ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۲۰؛ شیخ طوسی، الغیبة، ص۳۶۳.
- ↑ خزاز قمی، کفایة الأثر، ص۲۷۰؛ کمال الدین، ج۲، ص۳۶۸.
- ↑ ابن طاوس، مهج الدعوات، ص۳۳۲.
- ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۲۱- ۱۲۵.
- ↑ مرحوم آیت الله موسوی اصفهانی در این زمینه دو جلد کتاب به نام $مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم% به امر امام زمان (ع) نوشت.
- ↑ «بگو: هر کس به فرا خور خویش کار می‌کند» سوره اسراء، آیه ۸۴.
- ↑ « قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع)إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ النَّارِ فِي النَّارِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِمْ كَانَتْ فِي الدُّنْيَا أَنْ لَوْ خُلِّدُوا فِيهَا أَنْ يَعْصُوا اللَّهَ أَبَداً وَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِي الْجَنَّةِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِمْ كَانَتْ فِي الدُّنْيَا أَنْ لَوْ بَقُوا فِيهَا أَنْ يُطِيعُوا اللَّهَ أَبَداً فَبِالنِّيَّاتِ خُلِّدَ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَى ﴿قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ﴾ قَالَ عَلَى نِيَّتِهِ»؛ الکافی، ج۲، ص۸۵؛ المحاسن، ج۲، ص۳۳۱.
- ↑ «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ وَ إِنَّمَا لِامْرِئٍ مَا نَوَى»، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج۱، ص۸۳.
- ↑ ر.ک: محمد تقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، ج۱، ص۴۱۹.
- ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۲۵- ۱۲۷.