آداب جهاد در فقه سیاسی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث آداب جهاد است. آداب جهاد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آداب جهاد در فقه سیاسی - آداب جهاد در معارف و سیره نبوی - آداب جهاد در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

جهاد و جنگ در اسلام، آیین و مقرراتی دارد که مجاهدان اسلام باید آنها را فرابگیرند و جزء خلق و خوی خود قرار دهند. این اخلاق و مقررات را در اینجا به طور فشرده بیان می‌کنیم:

1. جهاد با نفس؛ شخص مجاهد قبل از پرداختن به جهاد با دشمن، باید نخست با نفس خود جهاد کند و خودسازی نماید و گرنه در معرکه جنگ، شکست می‌خورد.
2. فرمانبری از امام؛ مجاهدان باید از امام معصوم و یا نایب او (فقیه جامع الشرایط) اطاعت کنند و رهنمود بگیرند.
3. آموزش نظامی و جنگی؛ مجاهدان باید آموزش دیده باشند.
4. قصد قربت؛ مجاهدان باید به قصد تقرب به خدا و جلب رضایت او مجاهده و قتال کنند. جهاد با هر قصد و نیت دیگری، باطل می‌باشد و اگر کشته شود، شهید نیست.
5. دعوت؛ قبل از شروع جنگ بدون در نظر گرفتن ضدیت و دشمنی، باید خصم را به اسلام و مصالحه دعوت کرد، در صورت عدم پذیرش، با او جنگید.
6. متانت و استواری؛ مجاهد باید نترس، متین، و استوار باشد المؤمن کالجبل الراسخ لا یحرکه العواصف؛ مؤمن باید همچون کوه استوار باشد و طوفان‌ها او را نلرزاند. اگر کسی ایمان، متانت و استواری نداشته باشد شایعات و تبلیغات دشمن، او را شکار خواهد کرد. مانند برخی از افسران و سربازان امام حسن (ع) که خیانت کردند.
7. صبر و شکیبایی؛ مجاهد باید در سنگرش صبور و امیدوار باشد طول زمان و پایان‌ناپذیری جنگ او را فرسوده نسازد و روحش را خسته نکند. علی (ع) می‌فرماید: «لَا يَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَانُ».
8. خطابه و پند فرمانده؛ از آداب جنگ است که فرماندهان، قبل از شروع جنگ، سربازان را موعظه و به جهاد و مبارزه تحریص و ترغیب کنند، چنان‌که علی بن ابی طالب (ع) چنین می‌کرد.
9. داشتن شعار جنگی؛ مستحب است که مسلمانان در حین جنگ، شعارهای ویژه‌ای در جهت تبیین هدف جنگی‌شان و در جهت تحریص و ترغیب مجاهدان تکرار کنند. چنان‌که پیامبر این عمل را انجام می‌داد. روز فتح مکه، مسلمین شعار می‌دادند: نحن عباد الله حقّاً حقّا در یکی از جنگ‌ها می‌گفتند: یا أحد یا صمد. در جنگ بنی‌الملوح شعار می‌دادند: امت، امت در جنگ بنی‌المصطلق می‌گفتند: ألا إلی الله الأمرُ در جنگ بدر و احد شعار می‌دادند: یا نصر الله اقترب، اقترب. شعار امام حسین (ع) در کربلا یا محمد بود و امام صادق (ع) فرمود: شعار ما یا محمد، یا محمد است. همچنین یکی از شعارهای جنگ احد این بود: الله مولانا و لا مولا لکم.
10. در ماه‌های حرام جنگ نکند؛ مگر آن‌گاه که از حمله دشمن در امان نباشد.
11. اعطای تأمین؛ اگر فردی از کفّار به مسلمانان پناهنده شود، همه می‌توانند به او پناهندگی بدهند حتی یک سرباز ساده.
12. مراجعت مشتبه؛ اگر یکی از کفّار به خیال این که به او امان داده‌اند وارد حدود مسلمین شود او را نباید کشت و باید به محل اولش مراجعت داد.
13. کشتن زنان و اطفال و معلولین و نابینایان؛ حرام است.
14. اگر کفّار به اسرای مسلمان و یا زن و بچه خودشان «تترس” کنند؛ یعنی آنها را حائل بین خود و مسلمانان قرار دهند، در صورتی که هیچ راه چاره‌ای نباشد، می‌توان آنها را کشت.
15. ایثار؛ مستحب است که انسان برادر مسلمان و مجاهد خود را در غذا و آب بر خود مقدّم دارد؛ مانند شهدای جنگ احد.
16. حرمت فرار؛ فرار از میدان و معرکه نبرد، حرام است، مگر آنکه بخواهد در جایی که بیشتر به دشمن مشرف است، قرار گیرد؛ مانند تپه.
17. بی‌تأثیری شرایط جوی؛ به بهانه فصل گرما و سرما، نباید پشت به جنگ و جهاد کرد که این گناه است.
18. در التزام فرمانده‌بودن؛ مجاهد و سرباز باید در حمله و عدم حمله در فرمان فرمانده خود باشد.
19. حرمت مُثله؛ مُثله کردن جنازه‌های دشمن (بریدن بینی، لب، چشم، گوش و...) حرام است.
20. غدر؛ غدر کردن، حرام است؛ یعنی کشتن کفّار بعد از آنکه آنها را مطمئن‌سازی که در امان هستند.
21. ریختن زهر در آب آشامیدنی؛ حرام است.
22. در جنگ باید نماز را شکسته به جای آورد و اسم آن «نماز خوف” است.
23. حرمت غلول؛ پنهان‌کردن چیزی از غنیمت، حرام است.

منابع

1. شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام