آیا امام مهدی از زمان ظهور آگاه است؟ (پرسش)
| آیا امام مهدی از زمان ظهور آگاه است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت |
| مدخل اصلی | آگاهی امام مهدی از زمان ظهور |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد بنی‌هاشمی، در کتاب «انتظار فرج» در این‌باره گفته است:
«طبق احادیث متعدد، امام (ع) به همه مخلوقات الهی علم دارد، اما اگر چیزی هنوز خلق نشده باشد، فقط خدای متعال به علم ذاتی‌اش[۱] نسبت به آن علم دارد. بنابراین اگر امام (ع) آن را نداند، نقصی در علم ایشان نیست. اگر بگوییم که بعد از دو بار تأخیر افتادن فرج، خداوند دیگر وقتی برای آن معین نفرمود، لازمه‌اش این است که علم آن نزد امام (ع) هم نباشد، چون اگر تقدیر شده بود، قطعاٌ امام مبین آن را می‌دانست.
بنابراین از ظاهر فرمایش امام (ع) که فرمود: "خداوند وقتی برای فرج نزد ما قرار نداد". می‌توان استفاده کرد که خود اهل بیت (ع) از وقت فرج خویش آگاهی ندارند. البته روشن است که در حدیث شریف، آن دو بار تقدیری که به تأخیر افتاد با توجه به زمان‌هایی که معین شده (سال هفتاد و صد چهل) به ظهور امام دوازدهم (ع) مربوط نمی‌شد، ولی عبارت انتهایی حدیث، کلی است و شامل هر نوع فرج عمومی برای ائمه (ع) و شیعیان می‌شود. ظهور حضرت مهدی (ع) نیز یکی از مصادیق فرج می‌باشد و چون تعیین وقت در مورد آن به صورت کلی نفی شده است، حکم عام به مورد خاص هم سرایت می‌کند.
بنابراین می‌توان با استناد به این حدیث چنین برداشت کرد که حضرت بقیة الله (ع) زمان ظهور و فرج نهایی خود را نمی‌دانند و این – همان طور که گذشت – عیب و نقصی در مورد علم ایشان به حساب نمی‌آید. درست مانند این که امامی از وقوع چیزی در آینده خبر دهد ولی در آن بداء صورت بگیرد و آن چیز مطابق خبر امام (ع) واقع نشود.
این امر در مورد پیامبران و ائمه (ع) سابقه داشته و با آن چه شیعه در مورد علوم غیبی ایشان قائل است، منافاتی ندارد. اگر از یک امام معصوم (ع) خبری مورد اعتماد نقل شود ولی مطابق واقع در نیاید، ما هیچ گاه در راستگویی امام (ع) به شک نمی‌افتیم، بلکه طبق آن چه خود ایشان تعلیم فرموده‌اند، می‌گوییم در آن بداء صورت گرفته است. این نقصی در مورد علم کامل امام (ع) نیست، چون ممکن است خدای متعال علم آن چه را که به بداء واقع می‌شود، به ایشان تعلیم نکرده باشد.
در مورد اموری که وقتی برای آن تقدیر نشده هم مطلب از همین قرار است. پس برای زمان ظهو امام عصر (ع) اگر تقدیری صورت نگرفته باشد، طبیعی است که خود ایشان هم نسبت به آن آگاهی نداشته باشند.
حدیث دیگری که می‌توان مؤید انی بحث (معین نشدن وقت ظهور برای ائمه (ع)) باشد، از امام باقر (ع) نقل شده است که وقتی راوی حدیث از ایشان درباره زمان ظهور امام (ع) پرسید[۲]، چنین پاسخ فرمودند: «"أَمَّا انْهَ لَمْ یوقت لَنَا فیه وَقْتٍ . ولکن اذا حدثناکم بشیء فکان کما نَقُولُ فَقُولُوا : صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ . وَ انَّ کان بِخِلَافِ ذلک ، فَقُولُوا : صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ ، تُؤْجَرُوا مرتین"»[۳].
ولی اگر برای شما از وقوع چیزی سخن گفتیم و همان طور که گفته‌ایم واقع شد، بگویید که خدا و رسولش راست گفته‌اند. و اگر خلاف آن چه گفته بودیم واقع شد، باز هم بگویید که خدا و رسولش راست گفته‌اند، تا این که دو برابر پاداش ببرید. در این جا به صراحت بیان فرموده‌اند که زمانی را برای ائمه (ع) در مورد ظهور حضرت معین نکرده‌اند. پس می‌توان گفت که خود ایشان وقت ظهور را می‌دانند اما مأمور به مخفی نگه داشتن آن هستند.
اما این که در ادامه حدیث فرموده‌اند: "اگر ما اهل بیت (ع) از وقوع چیزی خبر دادیم اما مطابق واقع نشد، ما به شما دروغ نگفته ایم" این مطلب اشاره به مسئله "بداء" دارد که یک قاعده کلی می‌باشد و در مورد وقت ظهور امام زمان (ع) مورد پیدا نمی‌کند، چون ائمه (ع) هیچ گاه وقتی برای آن معین نکرده‌اند.
توضیح مطلب این که: احتمال بداء در مورد همه اخباری که از ائمه (ع) به ما رسیده است، وجود دارد و لزومی ندارد که در هر خبری از امام معصوم (ع) اشاره به احتمال بداء در خصوص آن شده باشد. به عنوان یک قاعده کلی فرموده‌اند که ممکن است بعضی از اخباری که به شما می‌گوییم، مطابق واقع در نیاید. در این موارد بدانید که ما به شما راست گفته ایم، ولی خداوند در مورد آن بداء فرموده است. این قاعده کلی برای تمام احادیث کفایت می‌کند.
البته اگر ائمه (ع) از وقوع چیزی به طور قطعی خبر داده باشند و در حقیقت فرموده باشند که در مورد آن بداء صورت نمی‌گیرد، آن خبر را می‌توان قطعی و غیر قابل بداء دانست. بنابراین، اصل بر این است که در همه اخبار ائمه (ع) احتمال بداء وجود دارد مگر آن که موردی را خودشان استثنا فرموده باشند. اما این اصل کلی در مورد پیشگویی نسبت به زمان ظهور امام دوازدهم (ع) مصداق پیدا نمی‌کند و فقط شامل مواردی می‌شود که ائمه (ع) از فرج محدود و جزئی شیعیان قبل از فرج نهایی و کامل – که با ظهور امام عصر (ع) محقق می‌شود – خبر داده‌اند، هم چون حدیثی که در آن ابوحمزه ثمالی از امام باقر (ع) درباره پیشگویی امیر مؤمنان (ع) پرسیده بود»[۴].
پانویس
- ↑ در احادیث از دو علم برای خداوند سخن رفته است که هیچ گونه اشتراک حقیقی بین آنها وجود ندارد. اول: علمی که اختصاص به خدای متعال دارد و دوم: علمی که به ملائکه و انبیاء و ائمه (ع) داده شده است. اولی این است که چون ذات مقدس پروردگار از هر نقصی منزه می‌باشد، بنابراین نسبت جهل به او جایز نیست و همین را علم ذاتی پروردگار می‌نامیم. دومی علمی است که مخلوق خداوند می‌باشد و همه علوم خلایق از این قسم است. رجوع شود به: اصول کافی، کتاب التوحید، باب البداء، ح ۶ و ۸.
- ↑ از ادامه پاسخ امام (ع) که در متن نیامده است، می‌توان فهمید که سؤال و جواب مذکور درباره وقت ظهور و فرج ائمه (ع) بوده است. ادامه عبارت چنین است: «"ولکن اذا اشْتَدَّتْ الْحَاجَةِ وَ الْفَاقَةِ وَ انکر النَّاسِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً ، فَعِنْدَ ذلک تواقعوا هَذَا الامر صَبَاحاً وَ مَسَاءٍ"».
- ↑ «آگاه باشید که برای ما زمانی در مورد ظهور معین نشده است» بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۸۵، ح ۹.
- ↑ بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج، ص ۱۶۸-۱۷۲.