آگاهی امام مهدی از زمان ظهور

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ظهور امام مهدی است. مدخل مرتبط ندارد پرسش‌های مرتبط با این مدخل را ببینید

امام مهدیS ممکن است توسط سه راه از زمان مناسب ظهور خود، آگاهی یابد: ۱. آگاهی ایشان از راه معجزه باشد که این راه به دو طریق امکان دارد: الف) امکان دارد پیامبر اکرمa و ائمه(ع) علائمی را معین کرده باشند که با ظهور آن علائم، امام از زمان ظهورشان آگاه شوند؛ ب) ممکن است خداوند متعال وقت ظهور را به وسیلۀ الهام به حضرت بفهماند؛ ۲. روایت و وصیت مکتوب که توسط پیامبرa از ناحیه خدا به ائمهS داده شده است؛ ۳. فرزانگی و فراست امامS در تحلیل امور.

مقدمه

طبق احادیث متعدد، امامS به همه مخلوقات الهی علم دارد، اما اگر چیزی هنوز خلق نشده باشد، فقط خدای متعال به علم ذاتی‌اش نسبت به آن علم دارد. بنابراین اگر امامS آن را نداند، نقصی در علم ایشان نیست. اگر بگوییم که بعد از دو بار تأخیر افتادن فرج، خداوند دیگر وقتی برای آن معین نفرمود، لازمه‌اش این است که علم آن نزد امامS هم نباشد، چون اگر تقدیر شده بود، قطعاٌ امام مبین آن را می‌دانست.

بنابراین از ظاهر فرمایش امامS که فرمود: "خداوند وقتی برای فرج نزد ما قرار نداد". می‌توان استفاده کرد که خود اهل بیت(ع) از وقت فرج خویش آگاهی ندارند.

می‌توان با استناد به احادیث چنین برداشت کرد که حضرت بقیة اللهS زمان ظهور و فرج نهایی خود را نمی‌دانند و این عیب و نقصی در مورد علم ایشان به حساب نمی‌آید. درست مانند این که امامی از وقوع چیزی در آینده خبر دهد ولی در آن بداء صورت بگیرد و آن چیز مطابق خبر امامS واقع نشود.

این امر در مورد پیامبران و ائمه(ع) سابقه داشته و با آنچه شیعه در مورد علوم غیبی ایشان قائل است، منافاتی ندارد. اگر از یک امام معصومS خبری مورد اعتماد نقل شود ولی مطابق واقع در نیاید، ما هیچ گاه در راستگویی امامS به شک نمی‌افتیم، بلکه طبق آن چه خود ایشان تعلیم فرموده‌اند، می‌گوییم در آن بداء صورت گرفته است. این نقصی در مورد علم کامل امامS نیست، چون ممکن است خدای متعال علم آنچه را که به بداء واقع می‌شود، به ایشان تعلیم نکرده باشد. در مورد اموری که وقتی برای آن تقدیر نشده هم مطلب از همین قرار است. پس برای زمان ظهو امام عصرS اگر تقدیری صورت نگرفته باشد، طبیعی است که خود ایشان هم نسبت به آن آگاهی نداشته باشند.

حدیث دیگری که می‌توان مؤید بحث (معین نشدن وقت ظهور برای ائمه(ع)) باشد، از امام باقرS نقل شده است که وقتی راوی حدیث از ایشان درباره زمان ظهور امامS پرسید، چنین پاسخ فرمودند: «أَمَّا انْهَ لَمْ یوقت لَنَا فیه وَقْتٍ. ولکن اذا حدثناکم بشیء فکان کما نَقُولُ فَقُولُوا: صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ. وَ انَّ کان بِخِلَافِ ذلک، فَقُولُوا: صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، تُؤْجَرُوا مرتین».

ولی اگر برای شما از وقوع چیزی سخن گفتیم و همان طور که گفته‌ایم واقع شد، بگویید که خدا و رسولش راست گفته‌اند. و اگر خلاف آن چه گفته بودیم واقع شد، باز هم بگویید که خدا و رسولش راست گفته‌اند، تا اینکه دو برابر پاداش ببرید. در اینجا به صراحت بیان فرموده‌اند که زمانی را برای ائمه(ع) در مورد ظهور حضرت معین نکرده‌اند. پس می‌توان گفت که خود ایشان وقت ظهور را می‌دانند اما مأمور به مخفی نگه داشتن آن هستند.

اما اینکه در ادامه حدیث فرموده‌اند: "اگر ما اهل بیت(ع) از وقوع چیزی خبر دادیم اما مطابق واقع نشد، ما به شما دروغ نگفته ایم" این مطلب اشاره به مسئله "بداء" دارد که یک قاعده کلی می‌باشد و در مورد وقت ظهور امام زمانS مورد پیدا نمی‌کند، چون ائمه(ع) هیچ گاه وقتی برای آن معین نکرده‌اند.

توضیح مطلب اینکه: احتمال بداء در مورد همه اخباری که از ائمه(ع) به ما رسیده است، وجود دارد و لزومی ندارد که در هر خبری از امام معصومS اشاره به احتمال بداء در خصوص آن شده باشد. به عنوان یک قاعده کلی فرموده‌اند که ممکن است بعضی از اخباری که به شما می‌گوییم، مطابق واقع در نیاید. در این موارد بدانید که ما به شما راست گفته ایم، ولی خداوند در مورد آن بداء فرموده است. این قاعده کلی برای تمام احادیث کفایت می‌کند.

البته اگر ائمه(ع) از وقوع چیزی به طور قطعی خبر داده باشند و در حقیقت فرموده باشند که در مورد آن بداء صورت نمی‌گیرد، آن خبر را می‌توان قطعی و غیر قابل بداء دانست. بنابراین، اصل بر این است که در همه اخبار ائمه(ع) احتمال بداء وجود دارد مگر آنکه موردی را خودشان استثنا فرموده باشند. اما این اصل کلی در مورد پیشگویی نسبت به زمان ظهور امام دوازدهمS مصداق پیدا نمی‌کند و فقط شامل مواردی می‌شود که ائمه(ع) از فرج محدود و جزئی شیعیان قبل از فرج نهایی و کامل ـ که با ظهور امام عصرS محقق می‌شود ـ خبر داده‌اند، هم چون حدیثی که در آن ابوحمزه ثمالی از امام باقرS درباره پیشگویی امیر مؤمنانS پرسیده بود.

زمان مناسب ظهور چه وقت است؟

ظهور امام عصرS دارای علائم و نشانه‌های حتمیه و غیر حتمیه است و وقتی آن علائم به وقوع پیوست، مردم عادی هم ظهور را قریب الوقوع می‌دانند و از همه‌‌‌ عالم‌تر و آگاه‌تر به این موضوع، خود امامS است. از براهین و روایاتی که در باب امامت وارد شده استفاده می‌شود، وجود مقدس امام نیز با عالم غیب در ارتباط است و در مواقع احتیاج حقایقی را دریافت می‌کند. امام چون خلیفة الله است و خلیفه باید کار مستخلفٌ عنه را انجام دهد، پس علم امام پرتویی از علم خداوند است. آگاهی از اسرار نهان در حال و گذشته و آینده در واقع ابزاری است برای انجام مأموریت مهم هدایت انسان‌ها و حجت الهی بودن. در کتب روایی دربارۀ علم امامان مربوط به گذشته، حال و آینده روایات متعددی در بابی تحت عنوان بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ(ع) يَعْلَمُونَ عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ وَ أَنَّهُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِمُ الشَّيْ‏ءُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِم وجود دارد.

راه‌های آگاهی امام از ظهور

چندین احتمال دربارۀ چگونگی اطلاع امام مهدیS از زمان ظهور وجود دارد مانند:

1. آگاهی ایشان از راه معجزه باشد. این راه می‌‌تواند به یکی از دو شیوه باشد:
   1. امکان دارد پیامبر اکرمa و ائمه(ع) علائمی را معین کرده باشند که با ظهور آن علائم، امام از زمان ظهورشان آگاه شوند، چنانچه امام کاظمS فرمودند: «هر گاه وقت خروج حضرت رسید علم به خروج در نفس او منتشر خواهد شد. آن علم او را ندا داده که ای ولّی خدا! خروج کن و دشمنان خدا را به قتل برسان. و برای او شمشیری است، هنگامی که وقت خروج او فرا رسد از غلافش بیرون می‌آید و حضرت را ندا داده، می‌گوید: ای ولیّ خدا! خروج کن، که برای تو حلال نیست که از دشمنان خدا صرف نظر کنی». این راه اشکالاتی دارد مانند اینکه روایات آن مرسل هستند و نیز این راه با قانون معجزه سازگار نیست، زمانی که راه طبیعی وجود دارد جایی برای قانون معجزه باقی نمی‌ماند. همچنین تصوری که از جنگ در این شیوه وجود دارد، مبتنی بر مفاهیمی قدیمی است، مانند اینکه سلاح امام شمشیر است و فرماندهی او نیز به مدد پرچمی بزرگ خواهد بود. روشن است که روش‌ها و ابزار با گذشت زمان تغییر خواهد کرد.
   2. ممکن است خداوند متعال وقت ظهور را به وسیلۀ الهام به حضرت بفهماند. امام صادقS در تفسیر آیه‌‌‌ «فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ. می‌فرمایند: «یکی از ما امامی است پیروز، ولی مخفی تا هنگامی که اراده خداوند تعلق گرفت که او را آشکار کند، در قلب او اثر می‌گذارد، پس ظاهر می‌شود و به امر خداوند قیام می‌کند».
2. احتمال دیگر این است، که امام توسّط روایت و وصیت مکتوبی که به‏ عنوان دستورالعمل نزد ایشان است از وقت ظهور خویش مطلّع شوند. در روایات وارد شده که از طرف خداوند متعال برنامۀ کاری ائمه به صورت کتابی به پیامبرa نازل شد و پیامبر آن را به علیS تحویل داد و هر امامی آن را به امام بعدی واگذار کردند و الآن آن برنامه در دست ولی عصرS است
3. امام مهدیS با فرزانگی و فراست مخصوص به خود، که از پدران ارجمندش به ارث برده، زمان ظهور را تشخیص می‌دهد.

نظریه عدم آگاهی امام از وقت ظهور

عده‌ای بر این باورند امام زمانS از زمان ظهور، اطلاعی ندارد. اینان، برای اثبات ادعای خود، به احادیث عدم توقیت "وقت تعیین نکردن" تمسک کرده‌اند؛ مانند "تعیین کنندگان وقت دروغگویند» یا روایت «ما برای هیچ کس وقتی را معین نکردیم" یا روایاتی که ظهور را به قیامت تشبیه کرده است: "مَثَل ظهور او مَثَل ساعت روز قیامت است که هیچ کس جز او نمی‌تواند وقت آن را آشکار سازد" ولی در مقابل، دلالت این احادیث تمام نیست؛ زیرا اینکه گفته می‌شود: "تعیین وقت کنندگان دروغگویند" یا "ما اهل بیت تعیین وقت نمی‌کنیم" به معنای عدم علم نیست. حتی روایتی که ظهور را به قیامت تشبیه کرده نیز قابل توجیه کردن است؛ زیرا بین اینکه آشکار کردن وقت فقط با خداست با اینکه علم آن فقط نزد خدا است، تفاوت وجود دارد علاوه بر اینکه چنانچه گذشت علم امام زمانS به وقت ظهور از راه‌های مختلفی امکان دارد.

پرسش مستقیم

1. آیا امام مهدی از زمان ظهور آگاه است؟ (پرسش)
2. امام مهدی چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی می‌یابد؟ (پرسش)

منابع

1. صدر، سید محمد، تاریخ پس از ظهور
2. موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
3. رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
4. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ۱
5. رمضانیان، علی ‎رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور
6. رضوانی، علی ‎اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات
7. بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج
8. جمعی از نویسندگان، آفتاب مهر