امام مهدی چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی می‌یابد؟ (پرسش)

امام مهدی چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی می‌یابد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / عصر ظهور امام مهدی / کلیات عصر ظهور
مدخل اصلی	زمان مناسب ظهور

ممکن است امام مهدی توسط دو راه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی یابد: ۱. از راه علم امام به نشانه‌ها چرا که ظهور دارای علائم و نشانه‌های حتمیه و غیرحتمیه‌ای است که امام (ع) از همه نسبت به آنها عالم‌تر هستند؛ ۲. از راه الهام الهی که زمان ظهور به قلب ایشان طبق روایات الهام می‌شود؛ ۳. روایت و وصیت مکتوب که توسط پیامبر (ص) از ناحیه خدا به ائمه (ع) داده شده است؛ ۴. فرزانگی و فراست امام (ع) در تحلیل امور.

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به این پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• امام مهدی از چه راهی متوجه می‌شوند که موقع ظهورشان فرا رسیده است؟

پاسخ جامع اجمالی

ارتباط امام با عالم غیب

ظهور امام عصر (ع) دارای علائم و نشانه‌های حتمیه و غیر حتمیه است و وقتی آن علائم به وقوع پیوست، مردم عادی هم ظهور را قریب الوقوع می‌دانند و از همه‌‌‌ عالم‌تر و آگاه‌تر به این موضوع، خود امام (ع) است. از براهین و روایاتی که در باب امامت وارد شده استفاده می‌شود، وجود مقدس امام نیز با عالم غیب در ارتباط است و در مواقع احتیاج حقایقی را دریافت می‌کند. امام چون خلیفة الله است و خلیفه باید کار مستخلفٌ عنه را انجام دهد، پس علم امام پرتویی از علم خداوند است. آگاهی از اسرار نهان در حال و گذشته و آینده در واقع ابزاری است برای انجام مأموریت مهم هدایت انسان‌ها و حجت الهی بودن. در کتب روایی دربارۀ علم امامان مربوط به گذشته، حال و آینده روایات متعددی در بابی تحت عنوان «"بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ (ع) يَعْلَمُونَ عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ وَ أَنَّهُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِمُ الشَّيْ‏ءُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِم"» وجود دارد.

راه‌های آگاهی امام از ظهور

• چندین احتمال دربارۀ چگونگی اطلاع امام مهدی (ع) از زمان ظهور وجود دارد مانند:

1. آگاهی ایشان از راه معجزه باشد. این راه می تواند به یکی از دو شیوه باشد:
   1. امکان دارد پیامبر اکرم (ص) و ائمه (ع) علائمی را معین کرده باشند که با ظهور آن علائم، امام از زمان ظهورشان آگاه شوند، چنانچه امام کاظم (ع) فرمودند: «هر گاه وقت خروج حضرت رسید علم به خروج در نفس او منتشر خواهد شد. آن علم او را ندا داده که ای ولّی خدا! خروج کن و دشمنان خدا را به قتل برسان. و برای او شمشیری است، هنگامی که وقت خروج او فرا رسد از غلافش بیرون می‌آید و حضرت را ندا داده، می‌گوید: ای ولیّ خدا! خروج کن، که برای تو حلال نیست که از دشمنان خدا صرف نظر کنی.» این راه اشکالاتی دارد مانند اینکه روایات آن مرسل هستند و نیز این راه با قانون معجزه سازگار نیست، زمانی که راه طبیعی وجود دارد جایی برای قانون معجزه باقی نمی ماند. همچنین تصوری که از جنگ در این شیوه وجود دارد، مبتنی بر مفاهیمی قدیمی است، مانند اینکه سلاح امام شمشیر است و فرماندهی او نیز به مدد پرچمی بزرگ خواهد بود. روشن است که روش‌ها و ابزار با گذشت زمان تغییر خواهد کرد.
   2. ممکن است خداوند متعال وقت ظهور را به وسیلۀ الهام به حضرت بفهماند. امام صادق (ع) در تفسیر آیه‌‌‌ «﴿فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ﴾» می‌فرمایند: «یکی از ما امامی است پیروز، ولی مخفی تا هنگامی که اراده خداوند تعلق گرفت که او را آشکار کند، در قلب او اثر می‌گذارد، پس ظاهر می‌شود و به امر خداوند قیام می‌کند.»
2. احتمال دیگر این است، که امام توسّط روایت و وصیت مکتوبی که به‏ عنوان دستورالعمل نزد ایشان است از وقت ظهور خویش مطلّع شوند. در روایات وارد شده که از طرف خداوند متعال برنامۀ کاری ائمه به صورت کتابی به پیامبر (ص) نازل شد و پیامبر آن را به علی (ع) تحویل داد و هر امامی آن را به امام بعدی واگذار کردند و الآن آن برنامه در دست ولی عصر (ع) است.
3. امام مهدی (ع) با فرزانگی و فراست مخصوص به خود، که از پدران ارجمندش به ارث برده، زمان ظهور را تشخیص می‌دهد.

نظریه عدم آگاهی امام از وقت ظهور

• ناگفته نماند عده‌ای بر این باورند امام زمان (ع) از زمان ظهور، اطلاعی ندارد. اینان، برای اثبات ادعای خود، به احادیث عدم توقیت "وقت تعیین نکردن" تمسک کرده‌اند؛ مانند "تعیین کنندگان وقت دروغگویند» یا روایت «ما برای هیچ کس وقتی را معین نکردیم" یا روایاتی که ظهور را به قیامت تشبیه کرده است: "مَثَل ظهور او مَثَل ساعت روز قیامت است که هیچ کس جز او نمی‌تواند وقت آن را آشکار سازد" ولی در مقابل، دلالت این احادیث تمام نیست؛ زیرا اینکه گفته می‌شود: "تعیین وقت کنندگان دروغگویند" یا "ما اهل بیت تعیین وقت نمی‌کنیم" به معنای عدم علم نیست. حتی روایتی که ظهور را به قیامت تشبیه کرده نیز قابل توجیه کردن است؛ زیرا بین اینکه آشکار کردن وقت فقط با خداست با اینکه علم آن فقط نزد خدا است، تفاوت وجود دارد. علاوه بر اینکه چنانچه گذشت علم امام زمان (ع) به وقت ظهور از راه‌های مختلفی امکان دارد.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

پاسخ۱.آیت‌ الله شهید صدر؛

سید محمد صدر آیت‌ الله شهید سید محمد صدر در کتاب «تاریخ پس از ظهور» در این‌باره گفته‌ است: «برای پاسخ به این سؤال، چند احتمال را بر اساس روایات امامیه بررسی می‌نماییم که می‌توان همگی آنها را در صورت مستدل بودن، قابل اثبات تاریخی دانست. احتمال نخست: شاید امام مهدی (ع) روایتی را از پدران معصومش (ع) در دست دارد که در آن پیامبر خدا (ص) از زمان ظهور او خبر داده است. برای این روایت احتمالی می‌توان چند صورت را در نظر گرفت که هر یک خود احتمال مستقلی‌ به شمار می‌رود: در آن روایت ساعت، روز و سال ظهور به طور مشخص تعیین شده باشد. در آن روایت از حادثه یا حوادث معینی معاصر با واقعه ظهور مانند: کشته شدن نفس زکیه، فرو رفتن لشکر سفیانی در زمین و یا ... خبر داده شده باشد. در آن روایت از نسل خاصی با نام آنها چه یک نفر و چه بیشتر و نیز کارهایشان یاد شده باشد و موعد ظهور، زمان مشخصی از عمر آنها باشد. ... و صورت‌های دیگری که احتمال همه آنها می‌رود. هر چند این توقع که نصی در قرآن کریم یا روایاتی درباره زمان ظهور وجود داشته باشد، بی‌جاست زیرا نص در جایی وارد می‌شود که به منظور ابلاغ به مردم باشد ولی در این مورد که مخصوص شخص امام مهدی (ع) است، ورود نص، بی‌معنا است. با این وجود، احتمال نخست را باید هم چنان در نظر داشت. این احتمال بیانگر یکی از فرق‌های اساسی بین امامیه و غیر امامیه است. زیرا در تصور غیر امامیه نمی‌گنجد که پس از سپری شدن دوره صدر اسلام، در نزد شخصی روایتی باشد، بی‌آن که آن روایت، زبان به زبان نقل شده و در منابع روایی آمده باشد. احتمال دوم: آگاهی امام (ع) از زمان ظهور، به شیوه‌ای اعجازآمیز باشد؛ به این ترتیب که هرگاه خداوند به حکمت ازلی خویش، فرصت را برای ظهور و پیروزی انقلاب جهانی مناسب ببیند، نوعی معجزه را در برابر دیدگان امام پدید آورد تا آن حضرت از فرا رسیدن زمان ظهور شریفش آگاه گردد. این امر می‌تواند به یکی از دو شیوه زیر و یا هر دوی آنها صورت پذیرد: شیوه اول:راوندی روایت کرده است که امام موسی بن جعفر (ع) فرمود: «"إِذَا حَانَ وَقْتُ خُرُوجِهِ اِنْتَشَرَ ذَلِكَ اَلْعَلَمُ بِنَفْسِهِ فَنَادَاهُ اَلْعَلَمُ اُخْرُجْ يَا وَلِيَّ اَللَّهِ وَ اُقْتُلْ أَعْدَاءَ اَللَّهِ فَلاَ يَحِلُّ لَكَ أَنْ تَقْعُدَ عَنْ أَعْدَاءِ اَللَّهِ وَ لَهُ سَيْفٌ إِذَا حَانَ وَقْتُ خُرُوجِهِ اِقْتَلَعَ مِنْ غِمْدِهِ فَنَادَاهُ اَلسَّيْفُ اُخْرُجْ يَا وَلِيَّ اَللَّهِ فَلاَ يَحِلُّ لَكَ أَنْ تَقْعُدَ عَنْ أَعْدَاءِ اَللَّهِ"». وقتی زمان ظهور فرا رسد، آن پرچم (پرچم رسول اکرم (ص)) به اهتزاز در خواهد آمد و به او خطاب نماید: ای ولی خدا، ظهور نما و دشمنان خدا را بکش. [همچنین‌] برای امام (ع)، شمشیری از سوی خدای متعال است که هرگاه زمان ظهور فرا رسد، از نیام خارج شده و به آن حضرت چنین گوید: ای ولی خدا خروج نما، [زین سپس‌] بر تو حرام است که در برابر دشمنان خدا ساکت بنشینی. این شیوه که در این روایت آمده، صراحت بیشتری در آگاهی اعجازآمیز امام مهدی (ع) از زمان‌ ظهور دارد؛ البته در صورتی که آن را بر معنایی رمزی حمل نکنیم. اشکال‌های این شیوه: روایاتی از این دست، اندک بوده و همگی آنها نیز مرسل می‌باشند. به همین دلیل، نمی‌توان به آنها اعتماد کرد. این شیوه با قانون اعجاز ناسازگار است زیرا هرگاه جایگزینی طبیعی وجود داشته باشد، دیگر جایی برای معجزه باقی نمی‌ماند و پیداست برای معجزاتی از این قبیل که در اخبار آمده، جایگزین وجود دارد. در نتیجه، آگاهی امام (ع) از زمان ظهور، منحصر در این معجزه‌ها نیست و می‌توان احتمال اول و سوم را که به امور طبیعی و غیر اعجازی می‌پردازند، برگزید. تصوری که از جنگ در این شیوه وجود دارد، مبتنی بر مفاهیمی کهن و قدیمی است. مانند اینکه سلاح امام (ع) در زمان ظهور، شمشیر است و فرماندهی او نیز به مدد پرچمی بزرگ خواهد بود. روشن است که روش‌ها و ابزار با گذشت زمان تغییر خواهد کرد. شیوه دوم: امام مهدی (ع)، زمان ظهور خویش را به الهام الهی در می‌یابد. صدوق از عمر بن أبان بن تغلب روایت کرده است که حضرت صادق (ع) فرمود: «"...فَإِذَا أَرَادَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَكَتَ فِي قَلْبِهِ نُكْتَةً، فَظَهَرَ ..."» ... هرگاه خداوند اراده فرماید که امر خویش را آشکار نماید، چیزی به دل او می‌اندازد تا آن که ظهور کند. کلینی به سند خود از علی السائی روایت کرده است که امام موسی بن جعفر (ع) فرمود: «"مَبْلَغُ عِلْمِنَا عَلَى ثَلاَثَةِ وُجُوهٍ مَاضٍ وَ غَابِرٍ وَ حَادِثٍ فَأَمَّا اَلْمَاضِي فَمُفَسَّرٌ وَ أَمَّا اَلْغَابِرُ فَمَزْبُورٌ وَ أَمَّا اَلْحَادِثُ فَقَذْفٌ فِي اَلْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِي اَلْأَسْمَاعِ وَ هُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنَا وَ لاَ نَبِيَّ بَعْدَ نَبِيِّنَا "». دانش ما در سه جهت امتداد دارد: گذشته و آینده و پدید شونده؛ اما گذشته برای ما تفسیر شده است و آینده نیز نوشته شده؛ اما پدید شونده (حادث)، از راه الهام به دل و تأثیر در گوش می‌باشد و آن بهترین دانش ماست (زیرا از اسرار امامت است) و پیامبری بعد از پیامبر اکرم (ص) نیست (یعنی با وجود همه علومی که داریم، پیامبر نیستیم). نیز کلینی به سند خود از مفضل بن عمر نقل کرده است: «"قُلْتُ لِأَبِي اَلْحَسَنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ رُوِّينَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ إِنَّ عِلْمَنَا غَابِرٌ وَ مَزْبُورٌ وَ نَكْتٌ فِي اَلْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِي اَلْأَسْمَاعِ فَقَالَ أَمَّا اَلْغَابِرُ فَمَا تَقَدَّمَ مِنْ عِلْمِنَا وَ أَمَّا اَلْمَزْبُورُ فَمَا يَأْتِينَا وَ أَمَّا اَلنَّكْتُ فِي اَلْقُلُوبِ فَإِلْهَامٌ وَ أَمَّا اَلنَّقْرُ فِي اَلْأَسْمَاعِ فَأَمْرُ اَلْمَلَكِ "». به امام موسی بن جعفر (ع) عرض کردم: فرزند شما امام صادق (ع) فرموده است: دانش ما یا مربوط به گذشته است، یا نوشته شده و یا وارد شده در دل و تأثیرگذار در گوش. امام موسی بن جعفر (ع) فرمود: دانش گذشته مربوط به امور پیشین است که می‌دانیم، و دانش نوشته شده مربوط به آینده است که هنوز نیامده؛ اما آنچه به دل وارد می‌شود، الهام است و آنچه در گوش تأثیر می‌گذارد، امر فرشته است. آنچه در این دو روایت مورد نظر ماست - گذشته از نکات عمیقی که دارد - این است که "وارد شدن به دل" در روایت دوم، به "الهام" تفسیر شده و در روایت اول به "افکندن در دل‌ها"؛ و تصریح شده که این برترین دانشی است که به آن بزرگواران (ع) می‌رسد. این سخن در مورد همه امامان معصوم (ع) از جمله حضرت مهدی (ع) صادق است. بنابراین، زمان ظهور به ایشان الهام می‌شود. روایتی وجود دارد به این مضمون که هرگاه امام معصوم اراده نماید چیزی را بداند، خداوند آن را به او می‌فهماند. این قبیل روایات، مضمون اخبار بالا را تأیید می‌کند. بی‌شک امام مهدی (ع) در طول دوران غیبت، خواستار آن بوده است که زمان ظهورش را بداند، از این رو خداوند متعال هم این خواسته را از راه الهام یا سایر روش‌هایی که در روایات آمده اجابت می‌فرماید. اگر از معنای اعجازآمیز "وارد شدن خبری در دل" چشم‌پوشی نماییم، خواهیم توانست آن را بر معانی طبیعی حمل نماییم. در اینجا دو مورد از این معانی را می‌آوریم: معنای احساسی و عاطفی: انحراف تأسف باری که مسلمانان گرفتار آن شده‌اند، خشم امام (ع) را بر می‌انگیزد و همین موجب پدید آمدن حالتی در قلب مبارکش می‌شود که او را به ظهور فرا می‌خواند. البته این به تنهایی نمی‌تواند توجیهی کافی برای ظهور باشد؛ زیرا خشم مقدس امام، تا زمانی که عصر انحراف به سر نیامده همواره پابرجاست و آن حضرت نیازمند است که از پیروزی انقلابش در هنگام ظهور به نحوی آگاه و مطمئن گردد و این چیزی است که در احتمال اول و سوم به آن پرداخته شده است. معنای عقلی: یعنی امام (ع) به فراهم آمدن شرایط ظهور و کامل شدن نشانه‌های آن. این معنی، به احتمال سوم که به زودی می‌آید بازمی‌گردد و هرگاه مقصود از خبر گذشته، همین معنی باشد خود دلیلی است بر درستی احتمال سوم و دلالت بر معنای اعجازی ندارد. به هر روی، این خبری که تکیه‌گاه احتمال دوم بود، روایاتی مورد اعتماد و وثوق ندارد و حدیث دیگری نیز که هم مضمون با آن باشد نیافتیم؛ در نتیجه قابلیت اثبات تاریخی را ندارد. بدین ترتیب این احتمال به دلیل کاستی‌های فراوان، مردود می‌باشد. احتمال سوم: امام مهدی (ع) با فرزانگی و فراست مخصوص به خود، که از پدران ارجمندش به ارث برده، زمان ظهور را تشخیص می‌دهد. اینک ضمن بیان برخی نکته‌ها، به اثبات این احتمال خواهیم پرداخت. نکته اول: مهم‌ترین شرایط ظهور به طور خلاصه چنین است: وجود رهبری پیشرو که مأموریت‌های بزرگ روز ظهور و گسترش عدالت در جهان را به انجام رساند. وجود قانونی عدالت محور و برنامه‌ای عادلانه و کامل که عهده‌دار حل مشکلات جوامع بشری گردد و بیداد و ستم را در همه صورت‌های آن ریشه کن سازد. وجود شماری کافی از مؤمنان مخلص برای فتح عادلانه جهان و تأسیس حکومت عدل. بلوغ و پختگی فکری و فرهنگی افراد امت اسلامی تا آنجا که بتوانند شیوه‌های جدیدی را که امام مهدی (ع) در دولت جهانی‌اش در پیش می‌گیرد، به طور کامل درک نمایند. انحراف آشکار و بی‌سابقه از آداب و سنن اسلامی و بی‌توجهی به بدیهی‌ترین احکام شرعی. ناامیدی و سرخوردگی افکار عمومی جهانیان از راه حل‌های بشری برای رفع مشکلات جهان. همه این شرایط و شرایط دیگری که در اینجا نیاوردیم، همگی در نتیجه برنامه کلی الهی، کمی قبل از ظهور رخ خواهد داد و واقعه ظهور از فراهم آمدن این شرایط پرده بر می‌دارد. نکته دوم: برای آشنایی با علم امام معصوم شیوه‌هایی کلی وجود دارد که در جوامع روایی امامیه از آنها یاد شده و می‌توان دانش امام را به مدد آنها توضیح داد؛ مانند: "الهام و تأثیر در گوش" و یا این قاعده که "هرگاه امام معصوم اراده کند چیزی را بداند، خداوند او را آگاه فرماید" و یا این سخن که "کارهای بندگان هر جمعه به محضر امام مهدی (ع) عرضه می‌شود". در اینجا ما در پی اثبات این شیوه‌ها نیستیم بلکه قصد داریم از همه این روش‌ها عبور نموده تا این بحث، شکلی طبیعی و معمولی به خود بگیرد. گرچه ممکن است منافاتی هم بین شیوه طبیعی و روش اعجازی وجود نداشته باشد. نکته سوم: هرگاه از این روش‌های کلی گذر کردیم و با حفظ برداشت شیعی خود از مهدویت و نیز با فهم غیبت مطابق با نظریه‌ای که امام (ع) را در بین مردم می‌داند بی‌آن که او را بشناسند، نتیجه می‌گیریم که مهدی موعود (ع) شخصی است با عمری طولانی که با نسل‌های پی‌درپی بشری هم عصر بوده و برای برپا ساختن عدالت کامل در عرصه گیتی ذخیره گردیده است؛ او در عصر غیبت با مردم بی‌آن که بشناسندش در ارتباط است و از آنها و افکارشان با خبر و از رنج‌ها و آرزوهایشان آگاه است. وقتی برداشت ما از امام مهدی (ع) چنین شد، به روشنی درخواهیم یافت که آن حضرت به طور طبیعی و نه اعجازی، به همه این امور علم دارد. در نتیجه لازم نیست تصور نماییم امام نابغه‌ای استثنایی می‌باشد، زیرا شخصی که نبوغ سرشار دارد تنها به برخی از مسائل فوق آگاهی پیدا می‌کند و از احاطه کامل به همه آنها ناتوان است؛ اما آن حضرت دارای ویژگی‌های برجسته و امتیازات منحصر به فرد است و از همه حوادث و جزئیات آنها آگاه می‌باشد. ایشان با عنایتی خاص، احوالات مردم را در طول زمان پی‌گیری می‌نماید؛ به ویژه آن که بیش از هر کس دیگری شوق دارد تا از زمان ظهور شریفش آگاه گردد. البته امام (ع) تنها به دانستن حوادث و جزئیات آنها بسنده نمی‌کند بلکه از سوی خداوند متعال مأمور است تا در ساختن جامعه شایسته و دور ساختن مشکلات و بلایا از امت اسلامی مشارکت ورزد. بدین ترتیب ایشان مانند نوابغ نیست که صرفا از رویدادها آگاه باشد بلکه علاوه بر آگاهی، در متن آن حوادث نیز قرار دارد. و این گونه علم، برترین نوع آگاهی و جزئی‌ترین و دقیق‌ترین شکل دانش می‌باشد».

پاسخ۲. حجت الاسلام و المسلمین موسوی‌نسب؛

سید جعفر موسوی‌نسب حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است: «بیان این موضوع که بین امام و سائر مردم در بعضی مسائل تفاوت‌هایی وجود دارد از جمله علم امام و درک امام با سائر مردم یکی نیست و الهامی که به امام می‌شود به سائر مردم آن الهام صورت نمی‌گیرد. و گذشته از علم خاص امام و مسائل دیگری که مربوط به امامت هست ظهور امام عصر (ع) دارای علائم و نشانه‌هایی می‌باشد علائم حتمیه و غیر حتمیه و وقتی آن علائم به وقوع پیوست مردم عادی هم ظهور امام زمان (ع) را قریب الوقوع می‌دانند و از همه‌‌‌کس عالم‌تر و آگاه‌تر به این موضوع خود امام است اما جواب اصلی که ما درصدد بیان آن هستیم این است که از براهین و روایات که در باب امامت وارد شده است استفاده می‌شود که وجود مقدس امام نیز با عالم غیب در ارتباط می‌باشد و در مواقع احتیاج حقائقی را دریافت می‌کند در بعضی روایات وارد شده که امام صدای ملک را می‌شنود اما خودش را مشاهده نمی‌کند . بنابراین ممکن است خداوند متعال وقت ظهور را به وسیله الهام به حضرت بفهمانند. در این رابطه حضرت صادق (ع) در تفسیر آیه‌‌‌ ﴿فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ﴾ می‌فرمایند یکی از ما امامی است پیروز ولی مخفی تا هنگامی که اراده خداوند تعلق گرفت که او را آشکار کند در قلبی اثر می‌گذارد پس ظاهر می‌شود و به امر خداوند قیام می‌کند. و این امکان وجود دارد که پیامبر اکرم (ص) وقت ظهور را به توسط ائمه اطهار (ع) به حضرت مهدی (ع) خبر داده باشد ولو با علائم و نشانه‌هایی که حضرت مهدی (ع) منتظر آن علائم هست. و روایتی از پیامبر گرامی اسلام است که حضرت فرمودند وقتی موقع ظهور مهدی فرا رسید خداوند شمشیر و پرچم آن جناب را به صدا می‌آورد می‌گویند: ای دوست خدا به‌‌‌پا خیز و دشمنان خدا را به قتل برسان‌‌‌. و احتمال دیگر این است که بگوییم برنامه کاری امام زمان و دستور العمل‌ها به صورت کتابی در نزد آن حضرت است و آن همان کتابی است که در روایات وارد شده که از طرف خداوند متعال برنامه کاری ائمه به صورت کتابی به پیامبر (ص) نازل شد و پیامبر آن را به علی (ع) تحویل داد و حضرت امیر (ع) در موقع خلافت خودش از آن استفاده می‌کرد و بعد به امام حسن (ع) و او به امام حسین (ع) و امام حسین (ع) به سائر ائمه (ع) واگذار کردند و الآن آن برنامه در دست ولی عصر (ع) است‌‌‌ . پس با بیانات گذشته می‌شود گفت که از طرق مختلف می‌شود اثبات کرد که امام زمان (ع) متوجه ظهورشان می‌شوند و مسأله با بیانات فوق واضح است. پس از وفات جناب ابوالحسن عمری چهارمین نائب خاص امام زمان (ع) دوره غیبت کبری آغاز شد و تا هم‌‌‌اکنون ادامه دارد، ظهور و قیام امام (ع) در پایان این دوره به فرمان خدای متعال خواهد بود، پیشوایان معصوم (ع) ما در روایات بسیار تصریح فرموده‌اند که برای ظهور تعیین وقت نمی‌شود، ناگهان به فرمان خدا واقع خواهد شد، و هرکس تعیین وقت کند دروغگوست. "فضیل" از امام باقر (ع) پرسید: آیا برای این امر وقتی تعیین می‌شود؟ امام سه بار فرمود: «"كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ"» تعیین‌‌‌کنندگان وقت دروغگویند. "اسحق بن یعقوب" توسط جناب محمد بن عثمان عمری نامه‌ای خدمت‌‌‌ امام زمان (ع) فرستاد و سؤالاتی نمود و امام در فرازی از پاسخ، در مورد وقت ظهور فرمودند: «"وَ أَمَّا ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنَّهُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ وَ كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ"» و اما ظهور فرج به فرمان خدای متعال وابسته است، و تعیین وقت‌‌‌کنندگان دروغگویند. مفضل بن عمر از امام صادق (ع) روایت کرده؛ که از آقایم امام صادق (ع) پرسیدم: آیا ظهور مهدی (ع) منتظر وقت معینی دارد که مردم آن را بدانند؟ فرمود: حاشا که خداوند برای آن وقتی تعیین کرده باشد، یا شیعیان ما برای آن وقتی معین کنند، گوید؛ عرض کردم: ای مولای من، این از چه جهت است؟ فرمود: زیرا که آن همان "ساعت" است که خدای عز و جل فرمود: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّي لاَ يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلاَّ هُوَ...﴾ ای رسول ما از تو درباره روز قیامت می‌پرسند کی خواهد بود، بگو علم آن نزد پروردگار من است کسی جز او آن را ظاهر و روشن نمی‌کند... . در این روایت زمان ظهور امام زمان (ع) تشبیه شده به ساعت قیامت، هم‌‌‌چنان که از زمان قیامت هیچ‌‌‌کسی حتی معصومین (ع) خبر ندارند و آن علمی است که اختصاص به خداوند متعال دارد، پس علم به ظهور امام زمان هم اختصاص به خداوند دارد. پس از تمام آنچه در این‌‌‌جا آوردیم معلوم می‌شود که علم به وقت ظهور امام زمان (ع) از اسرار خداوند است که آن را از بندگان خود کتمان داشته است. البته منظور از تعیین دقیق وقت ظهور است، و این‌‌‌گونه تعیین وقت را پیشوایان معصوم (ع) به هیچ‌‌‌وجه جایز نشمرده‌اند و آن را از اسرار الهی دانسته‌اند؛ ولی علاماتی را ذکر فرموده‌اند که چون آنها واقع شوند نزدیک بودن ظهور را نوید می‌دهند».

پاسخ۳. حجت الاسلام و المسلمین رجالی تهرانی؛

علی رضا رجالی تهرانی حجت الاسلام و المسلمین علی رضا رجالی تهرانی، در کتاب «یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است: «با توجّه به این مسئله که امامان معصوم (ع) از عالم غیب خبر دارند و در مواقع نیاز و ضرورت مطالب و حقایقی را دریافت می‏‌‏کنند، می‏‌توان گفت که خداوند از این طریق هنگامه ظهور را به مهدی موعود (ع) الهام می‏‌فرماید: چنانکه امام صادق (ع) فرمود: امامی از ما غایب می‏‌‏شود، پس چون خداوند اراده کند که او را آشکار و ظاهر گرداند، اثری در دل وی پدید می‏‌‏آید، پس به این‏گونه به امر پروردگار ظاهر می‏‌‏گردد. علاوه بر این؛ در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: خداوند، قبل از وفات پیغمبر (ص) مکتوبی بر او نازل کرد و فرمود: ای محمّد! این است وصیت من به سوی نجیبان و برگزیدگان از خاندانت. پیغمبر اکرم (ص) گفت: ای جبرئیل! نجیبان چه کسانی هستند؟ فرمود: علی بن ابی طالب و اولادش (ع). بر آن مکتوب چند مهر از طلا بود، پیامبر اکرم (ص) آن را به امام علی (ع) داد و دستور فرمود: که یک مهر آن را بگشاید و به آنچه در آن است عمل کند، امام علی (ع) یک مهر را گشود و به آن عمل کرد، سپس آن را به پسرش امام حسن (ع) داد، او هم یک مهر را گشود، و به آن عمل کرد، و ... و همچنین امام موسی بن جعفر به امام بعد از خود می‏‌دهد، و تا قیام امام مهدی (ع) این‏چنین ادامه دارد. از این جهت بعید نیست که امام غایب (ع) زمان وقت ظهور خویش را توسّط این وصیت مکتوبی که به‏ عنوان دستورالعمل نزد ایشان است مطلّع شود. و ای بسا از جانب پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع)، علایمی را برای حضرتش معین کرده باشند و با ظهور آن علایم، امام به وقت ظهورش آگاه شود. چنان‏که رسول خدا (ص) فرموده است: هنگامی که موقع ظهور مهدی (ع) شود، خدای تعالی، شمشیر و پرچم او را به صدا درآورده و می‏‌گویند: ای دوست خدا! به ‏پا خیز و دشمنان خدا را به قتل برسان.».

پاسخ۴. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «درسنامه مهدویت» در این‌باره گفته است: «آگاه شدن حضرت مهدی (ع) از وقت ظهور، بر اساس الهام خواهد بود. بدون شک، معصومان (ع) مورد الهام خداوند قرار می‌گیرند. البته وحی، به صورت رسمی با رحلت پیامبر اکرم (ص) پایان گرفت؛ ولی در موارد فراوانی به اهل بیت (ع) الهاماتی شده و خواهد شد. برخی روایات چگونگی آگاه شدن حضرت مهدی (ع) از زمان ظهور را از راه الهام ذکر کرده است. مفضل بن عمر گوید: امام صادق (ع) درباره آیه ﴿فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ﴾، فرمود: "همانا امام پیروز و پنهان از ما خاندان است و چون خدای عز ذکره اراده کند که امر او را ظاهر سازد، در دلش نکته‌ای می‌گذارد. سپس ظاهر می‌شود و به امر خدای تبارک و تعالی قیام می‌کند"». در این بخش نیز روایات فراوانی ذکر شده که راه‌های حصول علم حضرت به زمان ظهور را بیان کرده است؛ مانند: آگاه شدن از راه الهام؛ بدون شک معصومین (ع) مورد الهام خداوند قرار می‌گیرند و اگرچه وحی به صورت رسمی با رحلت پیامبر اکرم (ص) پایان گرفت؛ ولی در موارد فراوانی به اهل البیت (ع) الهاماتی می‌شده و خواهد شد. برخی روایات چگونگی آگاه شدن حضرت مهدی (ع) از زمان ظهور را از راه الهام ذکر کرده است. امام صادق (ع) ذیل آیه شریفه ﴿فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ﴾، فرمود: به درستی که از ما امامی پنهان است و چون خدای تعالی بخواهد او را ظاهر سازد، نکتهای در قلبش ایجاد می‌کند، پس او ظاهر شود و به دستور خدای تعالی قیام نماید" آگاه شدن از راه برافراشته شدن پرچم قیام؛ در روایاتی چند اشاره شده که وقتی ظهور آن حضرت نزدیک شد و زمان قیام فرارسید، پرچمی که آن حضرت هنگام ظهور در دست خواهد داشت، به اذن و اراده الهی برافراشته شده، امام (ع) را به فرمان قیام آگاه خواهد کرد آگاه شدن از راه بیرون آمدن شمشیر آن حضرت از غلاف؛ رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: "برای او شمشیری است در غلاف، پس هنگامی که وقت ظهورش فرا رسید، آن شمشیر از غلافش خارج می‌شود. خداوند آن شمشیر را به سخن در می‌آورد و شمشیر به حضرتش می‌گوید: ای ولی خدا! خارج شو که دیگر نشستن در مقابل ستم دشمنان خدا جایز نیست. پس او ظهور می‌کند"».

پاسخ۵. حجت الاسلام و المسلمین رمضانیان؛

علی رضا رمضانیان حجت الاسلام و المسلمین علی رضا رمضانیان، در کتاب «شرایط و علائم حتمی ظهور» در این‌باره گفته است: «در رابطه با علم امام زمان (ع) به وقت ظهور دو نظریه از دو دیدگاه متفاوت وجود دارد: دیدگاه اول: امام به زمان ظهور خود واقف است: امام چون خلیفة الله است و خلیفه باید کار مستخلفٌ عنه را انجام دهد پس علم امام پرتویی از علم خداوند است. برای همین در قرآن کریم سفارش شده است که مطالبی را که نمی‌دانید از اهل ذکر که همان اهل بیت (ع) هستند بپرسید، شاهد بر این مطلب حدیث امام رضا (ع) ذیل آیه ۷ سوره انبیاء می‌باشد؛ قرآن کریم می‌فرماید: ﴿فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ﴾. مصداق اتم و اکمل اهل ذکر، کسانی هستند که علم آنها از علم پیامبر اعظم (ص) و خداوند سرچشمه می‌گیرد، علم آنها علمی است خالی از خطا و اشتباه علمی است توأم با مقام عصمت، به همین دلیل این آیه در مورد اهل بیت (ع) تفسیر شده است. امام رضا (ع) در مورد آیه فوق می‌فرمایند: «"نَحْنُ أَهْلُ الذِّكْرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ"». در روایات زیادی از امام (ع) نقل شده که "ذکر" رسول خداست و "اهل ذکر" اهل بیت (ع) او هستند. امام رضا (ع) فرمودند: «"فَالذِّكْرُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) وَ نَحْنُ أَهْلُهُ"». انبیا حداقل باید از بخشی از جهان غیب آگاه باشند تا بتوانند مأموریت خود را به خوبی انجام دهند، این مطلب در مورد امامان (ع) نیز صادق است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «"مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ يَحْتَجُّ بِعَبْدٍ فِي بِلَادِهِ ثُمَّ يَسْتُرُ عَنْهُ جَمِيعَ مَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ فَقَدِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ"». آری آگاهی از اسرار نهان در حال و گذشته و آینده در واقع ابزاری است برای انجام مأموریت مهم هدایت انسان‌ها و حجت الهی بودن. امام موسی بن جعفر (ع) می‌فرمایند: "علم امام دارای سه جنبه و جهت است: علوم مربوط به گذشته، علوم مربوط به زمان آینده، علوم حادث و نوظهور. پس روایات دلالت دارد بر این که امام به همه حقایق عالم و آنچه بوده هست و خواهد آگاه است. و چون اهل بیت (ع) علم گذشته و حال و آینده را دارند پس برای ائمه گذشته و حال و آینده از نظر احاطه علمی فرقی نمی‌کند. در دعای ندبه آمده: «"وَ أَوْدَعْتَهُ عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ إِلَى انْقِضَاءِ خَلْقِكَ"»؛ جمله «مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ» در روایات بسیار با همین لفظ یا مانند آن وارد شده و می‌توان نسبت به صدور آن دعوای تواتر اجمالی نمود. پس دلالت این جمله بر این که پیغمبر و ائمه (ع) دارای علم «مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ» می‌باشند، قابل انکار نمی‌باشد. در کتاب کافی و وافی بابی است به این عنوان: «بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ (ع) يَعْلَمُونَ عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ وَ أَنَّهُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِمُ الشَّيْ‏ءُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِم» باب این که امامان (ع) می‌دانند علم آنچه بوده و آنچه خواهد بود و این که پنهان نمی‌گردد از ایشان چیزی، درود خدا بر ایشان . دیدگاه دوم: خداوند وقت ظهور را مشخص نکرده است پس امام (ع) هم نمی‌داند: وقت قطعی برای ظهور تعیین نشده است. (معین نشدن وقت ظهور برای ائمه (ع)) امام (ع) (وقت ظهور را) دقیقاً نمی‌داند چون امامان پیشین را خود آن حضرت، از آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند ولی علائم نزدیک ظهور را بیان می‌فرمودند: دلایل قائلین به عدم اطلاع دقیق آن حضرت بدین شرح است: آیاتی که درباره "ساعة" آمده مانند: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا﴾ فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ» . چون علم الساعة را فقط خدا می‌داند پس علم ظهور هم مخصوص خداست. روایات به تکذیب تعیین کنندگان زمان ظهور و بیزاری از آنها و ... اشاره دارد. مسأله غیبت سری از اسرار الهی است؛ در حدیث شریف از امام باقر (ع): "خداوند متعال زمان این امر (فرج شیعیان) را در سال هفتاد قرار داده بود، اما وقتی حضرت حسین (ع) کشته شدند، غضب خداوند بر اهل زمین شدت گرفت، از این رو آن را تا سال صد و چهل به تأخیر انداخت. ما (این خبر را) به شما گفتیم، ولی شما خبر را پخش کردید و از آن راز پرده برداشتید، پس خداوند (بار دیگر) فرج را به تأخیر انداخت و دیگر زمانی برای آن نزد ما قرار نداد و خداوند آنچه را که می‌خواهد محو و (آنچه را می‌خواهد) اثبات می‌کند و اصل همه آنچه نوشته شده نزد اوست». در این حدیث شریف آمده است که راحتی و گشایش شیعه به صورت محدود و جزئی قبل از ظهور امام دوازدهم (ع) هم می‌توانسته تحقق پیدا کند. رهایی شیعیان از سختی‌ها و فشارهای وارد بر ایشان، جز بر فرج اهل بیت (ع) محقق نمی‌شود و فرج اهل بیت (ع) به طور کامل و فراگیر فقط با ظهور حضرت ولی عصر (ع) فرا می‌رسد. طبق فرموده امام باقر (ع) در حدیث فوق: «"لَمْ يَجْعَلْ لَهُ بَعْدَ ذَلِكَ عِنْدَنَا وَقْتاً"» . از این عبارت فهمیده می‌شود که خداوند پس از آن که دوباره آسایش و راحتی را برای اهل بیت (ع) و شیعیان ایشان مقدر ساخت و اعمال زشت مردم باعث شد تا خداوند فرج ایشان را به تأخیر بیندازد، دیگر برای آن زمانی را معین نکرد یا این که اصطلاحات تقدیری در مورد وقت آن انجام نداد. بنابراین چون تقدیری نسبت به آن صورت نگرفته، خود امام (ع) هم که امام مبین ﴿...وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ﴾ و کتاب مبین ﴿حم وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ﴾ می‌باشد، نسبت به آن عالِم نیست. طبق احادیث متعدد، امام (ع) به همه مخلوقات الهی علم دارد، اما اگر چیزی هنوز خلق نشده باشد، فقط خدا به علم ذاتی‌اش نسبت به آن علم دارد. پس اگر امام (ع) آن را نداند، نقصی در علم ایشان نیست. بنابراین ظاهر فرمایش امام (ع) امام فرمود: "خداوند وقتی برای فرج نزد ما قرار نداد" می‌توان استفاده کرد که خود اهل بیت (ع) از وقت فرج خویش آگاهی ندارند. نبابراین می‌توان با استناد به این حدیث چنین برداشت کرد که حضرت بقیة الله (ع) زمان ظهور فرج نهایی خود را نمی‌دانند. مانند این که امامی از وقوع چیزی در آینده خبر دهد ولی در آن بداء صورت بگیرد و آن چیز مطابق خبر امام (ع) واقع نشود (در این موارد باید آن خبر را از جانب خداوند بدانیم و معتقد شویم که خداوند خود بنابر حکمت‌هایی حجتش را مأمور بیان آن خبر فرموده است و سپس قبل از تحقق مفاد ان در مورد آن بداء فرموده است). پس اگر برای ظهور امام عصر (ع) تقدیری صورت نگرفته باشد، طبیعی است که خود ایشان هم نسبت به آن آگاهی نداشته باشند. حدیث دیگری از امام باقر (ع) درباره زمان ظهور امام (ع) نقل شده است: «"أَمَا إِنَّهُ لَمْ يُوَقَّتْ لَنَا فِيهِ وَقْتٌ وَ لَكِنْ إِذَا حَدَّثْنَاكُمْ بِشَيْ‏ءٍ فَكَانَ كَمَا نَقُولُ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ إِنْ كَانَ بِخِلَافِ ذَلِكَ فَقُولُوا صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ تُؤْجَرُوا مَرَّتَيْنِ"». در اینجا به صراحت بیان فرموده‌اند که زمانی را برای ائمه اطهار (ع) در مورد ظهور حضرت معین نکرده‌اند. پس نمی‌توان گفت که خود ایشان وقت ظهور را می‌دانند اما مامور به مخفی نگه داشتن آن هستند. ائمه اطهار (ع) در مورد وقت ظهور امام زمان (ع) هیچ گاه زمانی تعیین نکرده و نمی‌کنند.امام صادق (ع) فرمودند: «"كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَا نُوَقِّتُ"». دو احتمال وجود دارد: اصلاً وقتی برای ظهور از طرف خداوند تعیین و تقدیر نشده است. منظور از "وقت" در این احادیث، وقت قطعی و غیرقابل بداء می‌باشد. یعنی برای ظهور وقت معین شده است ولی قابل بداء و تغییر است. لذا آنچه مسلم است این است که وقت قطعی و غیر قابل تغییر در مورد ظهور حضرت ولی عصر (ع) معین نشده است. زیرا وقت ظهور امام (ع) بداءپذیر است. ائمه اطهار (ع) برای تعجیل فرج دعا می‌کرده‌اند: به همین دلیل، دعا برای تعجیل فرج مؤثر است و خود ائمه اطهار (ع) درباره آن دعا می‌کردند و شیعیان خود را نیز به این مسأله تشویق می‌فرمودند. بنابراین اگر وقت دقیق ظهور را بدانند، این دعاها اثری نداشته و عبث و بی‌معنا خواهد بود. ملاحظه می‌شود که، درخواست تعجیل در فرج امام زمان (ع) بر اساس اعتقاد به بداء و حق محو و اثبات برای خداوند بنا شده است. با توجه به سست بودن بعضی از دلایل قائلین به عدم اطلاع امام زمان (ع) به زمان ظهور به نظر می‌رسد، دیدگاه اول (امام به زمان ظهور خود واقف است) صحیح‌تر می‌باشد».

پاسخ۶. آقای رضوانی؛

علی اصغر رضوانی آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است: «این سؤال گاه از دیدگاه شخص غیر شیعی مطرح گشته و گاه نیز از شخص شیعه امامی مطرح می‌گردد. در صورتی که سؤال از شخص غیر امامی مطرح گردد دو گونه می‌توان به او پاسخ داد: اینکه این موضوع را باید همانند سایر مسائل اجتماعی بررسی کرد، به این معنا که هر گاه مصلحت اسلام و بشریّت اقتضای ظهور حضرت را داشته باشد، به طور حتم امام زمان (ع) ظهور خواهد کرد. اینکه امام (ع) از آنجا که از جانب خداوند متعال مورد تأیید است دستور ظهورش را مستقیماً از جانب او خواهد گرفت. و در صورتی که سؤال از شخصی امامی است در جواب سؤال او چند طرح و نظر داده شده است: اینکه آن حضرت به زمان ظهور خود به جهت روایاتی که از آباء و اجدادش رسیده آگاهی دارد. این احتمال در ادله نقلی به آن اشاره نشده است. اینکه امام (ع) به طور اعجاز از زمان ظهورش آگاهی دارد به این نحو که خداوند هنگام رسیدن وقت ظهورش معجزه‌ای ایجاد خواهد کرد و با آن، حضرت به وظیفه‌اش که همان ظهور است التفات پیدا می‌کند. در روایات اشاره به این احتمال شده است: راوندی مرسلاً از امام کاظم (ع) در حدیثی راجع به حضرت مهدی (ع) نقل کرده که فرمود: هر گاه وقت خروج حضرت رسید علم به خروج در نفس او منتشر خواهد شد. آن علم او را ندا داده که ای ولّی خدا! خروج کن و دشمنان خدا را به قتل برسان. و برای او شمشیری است، هنگامی که وقت خروج او فرا رسد از غلافش بیرون می‌آید و حضرت را ندا داده، می‌گوید: ای ولیّ خدا! خروج کن، که برای تو حلال نیست که از دشمنان خدا صرف نظر کنی صدوق نیز از مفضّل بن عمر نقل کرده که از امام صادق (ع) درباره تفسیر جابر سؤال کردم؟ حضرت فرمود: «إِنَّ مِنَّا إِمَاما مُسْتَتِرا فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِى قَلْبِهِ نُکْتَةً فَظَهَرَ وَ أَمَرَ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّوَجَل». در حدیثی از امام زمان (ع) رسیده که فرمود: «عِلْمُنا عَلى ثَلاثَةِ أَوْجُه: ماض وَغابِر وَحادِث، أَمَّا الْماضي فَتَفْسيرٌ، وَأَمَّا الْغابِرُ فَمَوْقُوفٌ، وَأَمَّا الْحادِثُ فَقَذْفٌ فيِ الْقُلُوبِ، وَنَقْرٌ في الاَْسْماعِ، وَهُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنا...». اینکه حضرت مهدی (ع) با آن ذکاوت و خُبْرَوِیّتی که دارد وقت ظهور را دریابد. احتمال دوّم مطابق روایات و عقل است».

پاسخ۷. نویسندگان کتاب «آفتاب مهر»؛

آفتاب مهر ج۱ (کتاب) نویسندگان کتاب «آفتاب مهر» در این‌باره گفته‌اند: «عده‌ای بر این باورند که امام زمان (ع) از زمان ظهور، اطلاعی ندارد. اینان، برای اثبات ادعای خود، به احادیث عدم توقیت "وقت تعیین نکردن" تمسک کرده‌اند؛ مانند "تعیین کنندگان وقت دروغگویند" یا روایت "ما برای هیچ کس وقتی را معین نکردیم" یا روایاتی که ظهور را به قیامت تشبیه کرده است: "مَثَل ظهور او مَثَل ساعت روز قیامت است که هیچ کس جز او نمی‌تواند وقت آن را آشکار سازد" در مقابل، عده‌ای دیگر دلالت این احادیث را تمام نمی‌دانند؛ زیرا این که گفته می‌شود: "تعیین وقت کنندگان دروغگویند" یا "ما اهل بیت تعیین وقت نمی‌کنیم" به معنای عدم علم نیست. حتی روایتی که ظهور را به قیامت تشبیه کرده نیز قابل توجیه کردن است؛ زیرا بین این که آشکار کردن وقت فقط با خدا است با این که علم آن فقط نزد خدا است، تفاوت وجود دارد. علاوه بر این که روایاتی داریم که علم اهل بیت (ع)، متصل به علم الهی است و به گذشته و آینده علم دارند. مرحوم شیخ کلینی در باب‌های متعددی، روایاتی را درباره علم ائمه (ع)، مطرح می‌کند، از جمله باب «أَنَّ الْأَئِمَّةَ (ع) يَعْلَمُونَ‏ عِلْمَ‏ مَا كَانَ‏ وَ مَا يَكُونُ‏ وَ أَنَّهُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِمُ الشَّيْ‏ءُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِم» بنابراین، اظهار نظر قاطعانه در این باره، مشکل است؛ به علاوه، دانستن این که حضرت، به ظهور علم دارد یا نه، برای ما فایده ندارد».

پاسخ۸. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛

پژوهشگران مؤسسه آینده روشن پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند: «وقتی از امامان معصوم (ع) درباره وقت ظهور پرسیده می‌شد، می‌فرمودند: "ما اهل‌بیت وقت تعیین نمی‌کنیم و کسانی که وقت تعیین کنند، دروغ‌گو هستند." برخی از علما از این احادیث چنین دریافته‌اند که خود ائمه (ع) نیز، از وقت ظهور خبر ندارند، اما چنین فهمی بسیار مشکل است و نمی‌توان گفت که ائمه (ع) و امام زمان (ع) از زمان ظهور خبر ندارند؛ زیرا علم ائمه (ع) به علم الهی متصل است و از سرچشمه علم الهی بهره می‌گیرند. ازآنجاکه هیچ چیزی بر خداوند مخفی نیست، بعید است امام زمان (ع) که خلیفه خدا، انسان کامل و مظهر اسما و صفات الهی است، از این علم بی‌بهره باشد و زمان ظهور را نداند. البته توجه به این نکته ضرورت دارد که ظهور، علائمی دارد و هر وقت رخ دهد، ظهور اتفاق می‌افتد. کسب این شرایط "علائم" و فراهم کردن آن، "زمینه‌سازی ظهور" بر عهده تمام مردم است و اگر مردم غفلت کنند، ظهور به تأخیر می‌افتد. بنابراین، خداوند تقدیم و تأخیر ظهور را به اعمال و کردار انسان‌ها مشروط کرده است، اما چنین چیزی، بدین معنا نیست که خداوند از چگونگی رفتار و کردار انسان‌ها آگاهی ندارد تا در نتیجه از زمان ظهور نیز بی‌اطلاع باشد؛ بلکه او از چگونگی اعمال و تصمیم‌های اختیاری و انتخابی ما آگاه است، پس زمان فراهم شدن زمینه‌های ظهور را هم می‌داند و ظاهراً امام زمان (ع) نیز که مظهر علم الهی است، مطلع می‌باشد».

پرسش‌های وابسته

1. در احادیث دوران نزدیک به ظهور چگونه توصیف شده است؟ (پرسش)
2. ویژگی‌های عصر ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
3. آیا امام مهدی در سال فرد ظهور می‌کند؟ (پرسش)
4. در روایات چه توصیف‌هایی برای سال ظهور ذکر شده است؟ (پرسش)
5. حضور امام مهدی میان مردم و امرار معاش آن حضرت چگونه است؟ (پرسش)
6. چه کسانی از پیامبران الهی با امام مهدی همراه می‏‌شوند؟ (پرسش)
   1. آیا حضرت الیاس هنگام ظهور امام مهدی در کنار او خواهد بود؟ (پرسش)
7. امام مهدی بعد از ظهور چه نوع لباسی می‌پوشد؟ (پرسش)
8. وضعیت افتاء و مرجعیت در جهان تشیع بعد از ظهور امام مهدی چگونه خواهد شد؟ (پرسش)
9. محل زندگی امام مهدی بعد از ظهورشان کجا خواهد بود؟ (پرسش)
10. امام علی زمان بعد از ظهور را چگونه ترسیم کرده است؟ (پرسش)
11. حادثه دهکده افیق چه ارتباطی با ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
12. آیا بعد از ظهور امام مهدی نیز عالم برزخ وجود دارد یا خیر؟ (پرسش)
13. آیا اجرای انقلاب جهانی توسط یک فرد (امام مهدی) ممکن است؟ (پرسش)
14. آیا انگشتر حضرت سلیمان نزد امام مهدی است؟ (پرسش)
15. نقش نگین انگشتر امام مهدی چیست؟ (پرسش)
16. ایام الله چه روزهایی است؟ (پرسش)
17. امام مهدی بعد از خروج در کوفه چه کارهایی انجام می‌دهد؟ (پرسش)
18. آیا از زنان هنگام ظهور امام مهدی زنده می‌شوند؟ (پرسش)
19. چه کسانی هنگام ظهور از همراهان امام مهدی هستند؟ (پرسش)
20. سن امام مهدی هنگام ظهور چقدر است؟ (پرسش)
21. در عصر ظهور امام مهدی شیعیان چه جایگاهی دارند؟ (پرسش)
22. آیا هنگام ظهور جنیان امام مهدی را یاری می کنند؟ (پرسش)
23. چه کسانی شاهد خروج امام مهدی هستند؟ (پرسش)
24. نخستین رویارویی امام مهدی با چه کسی است؟ (پرسش)
25. شیوه داوری و قضاوت امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
26. مردمان چه سرزمین‌هایی با امام مهدی به نبرد می‌پردازند؟ (پرسش)
27. امام مهدی با چه طوایفی به نبرد می‌پردازد؟ (پرسش)
28. مرکبی که جبرئیل در آستانه ظهور برای امام مهدی می‌آورد چیست؟ (پرسش)
29. امام مهدی وقتی که می‌‏آید اولین کاری که می‌‏کند چیست؟ (پرسش)
30. آیا امام مهدی هنگام ظهور اموال ثروت‏مندان را علی‌‏رغم میل باطنی آنها بین فقرا تقسیم می‏‌کند؟ (پرسش)
31. هنگام ظهور امام مهدی چه کسانی از پیامبران امامان و دیگر افراد ایشان را همراهی می‌‏کنند؟ (پرسش)
32. چرا امام حسین حضرت عیسی و حضرت خضر در زمان ظهور امام مهدی می‌‏آیند؟ (پرسش)
33. کشور امام مهدی کدام است؟ آیا ایران کشور امام مهدی است؟ (پرسش)
34. کشور ایران تا قبل از ظهور چگونه باید باشد؟ (پرسش)
35. روایتی که می‌‏‏فرماید: مردی از قم مردم را به سوی خدا دعوت می‌‏کند نسبت به چه کسی می‌‏‏باشد؟ (پرسش)
36. حضور ایرانیان در دوره ظهور چگونه است؟ (پرسش)
37. آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
38. آیا در زمان ظهور حضرت آیت الله خامنه‌‏ای رهبر ایران است؟ (پرسش)
39. کشور عزیزمان ایران چندمین کشوری است که امام مهدی در آن ظهور می‌‏کند؟ (پرسش)
40. چرا امام مهدی ظهور می‏‌کند؟ (پرسش)
41. وضعیت شیعه در عصر امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
42. آس به چه معناست و چه ارتباطی به ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
43. آیا ظهور امام مهدی با قیامت همراه است؟ (پرسش)
44. علت این‏که ظهور امام مهدی را روز قیامت یا یوم المحشر می‌‏خوانند چیست؟ (پرسش)
45. چگونه می‌‏توان پس از ظهور امام مهدی به مکه رفت؟ (پرسش)
46. چرا امامان قبل از امام مهدی برای تشکیل حکومت قیام مسلحانه انجام ندادند ولی امام مهدی این کار را انجام می‌دهد؟ (پرسش)
47. چگونه امام مهدی در عصری که فساد و تباهی همه عالم را فراگرفته و جز عده کمی بر اصول خود باقی نمانده‏‌اند ظهور می‌‏کند؟ (پرسش)
48. آیا امام مهدی عصا هم دارند؟ (پرسش)
49. آیا امام زمان از وسائل ارتباط جمعی استفاده می‌کنند یا به گونه‌ای دیگر پیام خود را به مردم می‌رسانند؟ (پرسش)
50. امام مهدی برای برآوردن نیازهای زندگی خود و یارانش در دوران قیام چه کار خواهد کرد؟ (پرسش)
51. آیا امام مهدی هنگام ظهور بر سر قبر مادرش فاطمه حاضر می‌‏شود و آن را به مردم نشان می‌‏دهد؟ (پرسش)
52. آیا صحیح است که مدعیان اسلام و ایمان هنگام ظهور حضرت با مشاهده اسلام راستینی که حضرت برای مسلمین می‌‏آورد با ایشان مخالفت می‌‏کنند؟ (پرسش)
53. در قرآن آمده است که ابلیس از خداوند تا روز قیامت مهلت خواست اما خداوند فرمود الی یوم الوقت المعلوم منظور از آن کدام روز و وقت است؟ (پرسش)
54. وضعیت کشاورزی در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
55. وضعیت مسکن در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
56. وضعیت بیکاری در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
57. امام مهدی در آستانه مبارزه خود از کدام یک از امدادهای الهی برخوردار است؟ (پرسش)
58. آیا دین ما همان دینی است که پیامبر آورده و امام مهدی به آن معتقد است و آیا در طول زمان تحریف نشده است؟ (پرسش)
59. علت ترس بعضی افراد از ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
60. چگونه می‌توان فهمید شخص ظهور کرده امام مهدی است؟ (پرسش)
61. درباره ظهور امام مهدی چه استدلال عقلی یا آیات و روایاتی وجود دارد؟ (پرسش)
62. از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
63. امام مهدی چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی می‏‌یابد؟ (پرسش)
64. آیا ممکن است امام مهدی را در شکل و قیافه شخص دیگری ببینیم؟ (پرسش)
65. آیا فعالیت‌های غرب در روند ظهور تأثیری دارد؟ اصولاً غربیان چه نقشی در جریان ظهور امام مهدی دارند؟ (پرسش)
66. امام مهدی با چه هیئتی ظهور می‌کند؟ (پرسش)
67. در روایت آمده است امام مهدی چهار مسجد را تخریب می‌کند آن مساجد کدامند و چرا تخریب می‌شوند؟ (پرسش)
68. اولین شخص بیعت کننده با امام مهدی چه کسی است؟ (پرسش)
69. بیعت جبرئیل با امام مهدی چه معنایی دارد؟ (پرسش)
70. رهاورد بیعت جبرئیل هنگام ظهور با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
71. شیوه بیعت امام مهدی با اصحابش چگونه است؟ (پرسش)
72. شرایط بیعت با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
73. در زمان ظهور آیا انسان به محض کوچک‌ترین اشتباه و خطا مجازات می‌شود؟ اصولاً امام مهدی درباره چه گناهانی اقدام به مجازات می‌کند؟ (پرسش)
74. صدای حضرت در زمان ظهور چگونه به گوش همه می‌رسد؟ (پرسش)
75. چه کسانی مقابل حضرت ایستاده با او به مبارزه مسلحانه بر می‌خیزند؟ (پرسش)
76. آیا زمان ظهور از وسایل پیشرفته استفاده می‌شود؟ (پرسش)
77. آیا با ظهور امام مهدی همه انسان‌های کافر کشته خواهند شد و فقط یاران واقعی آن حضرت باقی می‌مانند؟ (پرسش)
78. آیا صحیح است که در عصر ظهور پستی و بلندی‌های زمین رفع شده بعد مسافت مانع دید نخواهد شد؟ (پرسش)
79. امام مهدی هنگام ظهور با چه موانع و مشکلاتی روبه رو خواهد شد؟ (پرسش)
80. ظهور امام مهدی در چه روزی است؟ (پرسش)
81. آیا امام مهدی سوار بر ابر می‌شود؟ (پرسش)
82. نظر اهل سنت در مورد ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
83. در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی می‏‌کند؟ (پرسش)
84. آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
85. باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
86. کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
87. برپایه روایات یکی از وقایع بعد از ظهور انتقام امام مهدی از دو خلیفه اول است؛ در ابن باره توضیح دهید؟ (پرسش)
88. چرا حضرت در مکه ظهور می‌کند؟ (پرسش)
89. ظهور امام مهدی چه رابطه‏‌ای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
90. این‏که امام مهدی در نخستین اقدام از یاران خود بیعت می‌‏گیرد به چه معناست؟ (پرسش)
91. این‏که از جبرئیل نخستین بیعت ‏کننده امام مهدی است به چه معناست؟ (پرسش)
92. چه کسانی هنگام ظهور امام مهدی زنده می‏‌شوند؟ (پرسش)
93. ظهور صغرا و ظهور کبرای امام مهدی چگونه است و چه چیزی پیش‌‏درآمد ظهور کبرا شمرده می‌‏شود؟ (پرسش)
94. آیا صحیح است که می‏‌گویند اگر سیصد و سیزده نفر یاور حضرت داشته باشند ظهور می‌‏کنند؟ (پرسش)
95. امام مهدی در ظاهر با چه سنی ظهور می‏‌کنند؟ (پرسش)
96. خصوصیات جسمی امام مهدی هنگام ظهور چگونه است؟ (پرسش)
97. یکی از باورهای شیعه این است که در عصر ظهور امام مهدی انسان‌هایی دوباره زنده خواهند شد آیا این حقیقت دارد؟ (پرسش)
98. اول کسی که با امام مهدی‏ بیعت می‌‏کند چه کسی است؟ (پرسش)
99. امام مهدی کجا ظهور می‏‌کند و آیا از همان ابتدا دست به قیام می‌‏زند؟ چرا و چه موقع به شهر قم و کوه خضر خواهد آمد؟ (پرسش)
100. هنگام ظهور امام مهدی صدای آسمانی چگونه شنیده می‏‌شود؟ (پرسش)
101. در عصر ظهور کدامین مذهب حاکم است؟ (پرسش)
102. آیا جبرئیل بعد از وفات رسول خدا عهد کرده که بر زمین نازل نشود؟ (پرسش)
103. مقصود از اصلاح امر امام مهدی در یک شب چیست؟ (پرسش)
104. غلبه بر جهان با یاران اندک چگونه ممکن است؟ (پرسش)
105. آیا پیروزی امام مهدی‏ بر مخالفان و گسترش حکومتش همراه با اعجاز است؟ (پرسش)
106. آیا قاتلان و کشندگان امام حسین به دست امام مهدی کشته خواهند شد؟ (پرسش)
107. مطابق روایات شیعه قتل‏‌ها در چه وقتی خواهد بود؟ (پرسش)
108. شیوه و رفتار امام مهدی با ظالمان و دشمنان چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
109. آیا بیشتر قتل‌‏ها که توسط امام مهدی انجام می‌‏گیرد از مسلمانان است؟ (پرسش)
110. اینکه امام مهدی‏ هنگام ‏ظهور بر عرب شدید است به چه معناست؟ (پرسش)
111. آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع می‌‏کند؟ (پرسش)
112. آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع می‌‏کند؟ (پرسش)
113. باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
114. آیا در دولت امام مهدی جز مسلمان روی زمین باقی نمی‌‏ماند؟ (پرسش)
115. آیا در عصر ظهور زندگی بشر سامان می‌‏یابد؟ (پرسش)
116. سرلوحه برنامه‌‏های امام مهدی‏ چیست؟ (پرسش)
117. امام مهدی‏ در تقسیم اموال چگونه رفتار خواهد کرد؟ (پرسش)
118. وضعیت مردم در عصر ظهور از حیث رفاه اقتصادی چگونه است؟ (پرسش)
119. کثرت اموال در عصر ظهور از چه راهی حاصل می‌‏شود؟ (پرسش)
120. در عصر ظهور وضع مساجد چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
121. آیا امام مهدی‏ بعد از ظهور مسجد الحرام و مسجد النبی را تغییر خواهد داد؟ (پرسش)
122. بین ظهور امام مهدی و برپایی قیامت چه مقدار فاصله است؟ (پرسش)
123. آیا امام مهدی‏ بعد از ظهور تکنولوژی کنونی را گسترش می‌‏دهد؟ (پرسش)
124. چگونه یک فرد می‌‏تواند عهده‏‌دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
125. از آنجایی که می دانم امام مهدی انسان های بد را به سزای اعمال شان می رساند آیا باید از ایشان بترسم چون احتمال است من هم جزو آنها باشم؟ (پرسش)
126. در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی می‌‏کند؟ (پرسش)
127. آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
128. آیا هنگامی که امام مهدی ظهور می‏‌کنند تجهیزات امروزی به همین شکل باقی می‏‌مانند؟ (پرسش)
129. بعضی می‏‌گویند وقتی که امام مهدی ظهور می‌‏فرمایند خیلی از علماء به مخالفت با ایشان برمی‏‌خیزند آیا سند روایی دارد؟ (پرسش)
130. ظهور امام مهدی چه رابطه‏ای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
131. ظرفیت کلی برای ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
132. کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
133. باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
134. خداوند متعال چه عنایتی به جهت پیروزی امام مهدی هنگام ظهور انجام خواهد داد؟ (پرسش)
135. بهره مردم دوره ظهور از اجتهاد چگونه و به چه میزان خواهد بود؟ (پرسش)
136. مطابق قواعد مدت حیات بشریت بعد از ظهور چه مقداری باید باشد؟ (پرسش)
137. چرا هنگام شنیدن نام امام مهدی بلند می‌‏شوند؟ (پرسش)
138. آیا درست است که پیرزنی امام مهدی را شهید می‌‏کند و آیا پیرزن از افراد مدینه فاضله امام است؟ (پرسش)
139. چگونه یک فرد می‏‌تواند عهده‏ دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
140. چه کسانی در هنگام قیام امام مهدی از قبر خود برانگیخته می‌‏شوند؟ (پرسش)
141. چه تحولاتی در زمان امام مهدی رخ می‏‌دهد؟ (پرسش)
142. چه کسانی هنگام ظهور زنده می‌‏شوند؟ (پرسش)
143. آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
144. امام مهدی از چه کسانی انتقام می‏‌گیرد؟ (پرسش)
145. چه نشانه‌هایی از پیامبران در امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
146. آیا میراث پیامبران نزد امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
147. وضعیت جهان در آستانه ظهور چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
148. سرنوشت حضرت عیسی در زمان ظهور امام مهدی چگونه رقم می‌خورد؟ (پرسش)
149. امام مهدی هنگام ظهور به چه زبانی صحبت می‌کنند؟ (پرسش)
150. امام مهدی هنگام ظهور چه میراثی از انبیاء را به همراه دارد؟ (پرسش)
151. اولین ملاقات امام مهدی با یاران پس از ظهور در کجاست؟ (پرسش)
152. کیفیت اعلام ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
153. امام مهدی پس از ظهور چه اصلاحاتی در مکه انجام می‌دهند؟ (پرسش)
154. پس از ظهور امام مهدی چه حوادثی در کوفه اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)