وضعیت اقتصادی در زمان حکومت امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)

وضعیت اقتصادی در زمان حکومت امام مهدی چگونه است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / عصر ظهور امام مهدی / کلیات عصر ظهور / برکات ظهور امام مهدی
مدخل اصلی	دام‌پروری در عصر ظهور
تعداد پاسخ	۸ پاسخ

وضعیت اقتصادی در زمان حکومت امام مهدی (ع) چگونه است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند..

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• وضعیت مردم در عصر ظهور از حیث رفاه اقتصادی چگونه است؟
• تأثیر حکومت امام مهدی بر وضعیت اقتصادی مردم چگونه است؟
• سیره حکومتی امام مهدی در حوزه اقتصادی چیست؟

پاسخ نخست

سید محمد کاظم قزوینی

آیت‌الله سید محمد کاظم قزوینی، در کتاب «امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور» در این‌باره گفته است:

«شاید از مهم‌ترین مشکلات زندگی، مشکل اقتصادی و آنچه در حول این موضوع می‌چرخد، باشد از جمله فقر، گرانی، محدودیت تجارت، ناتوانی مالی، کمی تولید، زیاد شدن تقاضا و غیره که از اقتصاد کفار، الگوگیری شده است. بله، اقتصاد کفار همان چیزی است که به این بحران جوامع بشری، منجر شده است و به سبب سرکوب آزادی‌ها، بستن راه‌های معشیت بر مردم، گرفتن مالیات به خصوص مالیات تصاعدی) و محروم کردن مردم از برکات دنیوی- که خداوند برای آنها مهیا کرده- به وجود آمده است. شایسته است که فراموش نکنید که منشأ بیشتر جرایمی که در دنیا واقع می‌شود، فقر و احتیاج مالی است و علت بیشتر دعواهای پیش آمده در جوامع بشری به بحث مالی برمی‌گردد؛ بسیاری از دعواهای خانوادگی از نتایج فقر است و بیشتر مریضی‌ها به سبب سوء تغذیه ایی است که از آثار فقر می‌باشد. بیشتر جوانانی که ازدواج نمی‌کنند به سبب فقر است و بسیاری از زوج‌ها، نسلشان را به سبب همین موضوع محدود می‌کنند و مبالغه نیست که بگوییم: اغلب مردم، قربانی فقر می‌شوند! اگر بخواهیم، تمامی تبعات فقر را- که در جوامع بشری حاصل می‌شود- شمارش کنیم؛ سخن ما طولانی و کتاب، تمام نمی‌شود همچنین اگر بخواهیم از اقتصاد و جوانب آن صحبت کنیم، کتاب از موضوع اصلی‌‌اش خارج می‌شود؛ ولی ما کلام را خلاصه می‌کنیم: از جمله اصلاحاتی که دامنه وسیعی دارد و کارهای کلانی که امام زمان (ع) راجع به آنها انجام می‌دهد، حل مشکلات اقتصادی است و آن از طریق اجرای اقتصاد اسلامی در جامعه می‌باشد که ما از مهم‌ترین بندهای آن را در ذیل، بیان کرده‌ایم:

1. مباح بودن استفاده از نعمت‌هایی که خدای متعال خلق کرده است.
2. اعطای آزادی‌هایی به مردم در چارچوب قوانین اسلامی.
3. بهره برداری از مواهب، نیروها و باز گذاشتن میدان برای عقل‌های توانمند.

برای توضیح این موضوع، بعضی از مثال‌ها را می‌آوریم: در دریا، رودخانه و اقیانوس‌ها، میلیاردها نوع ماهی‌هایی که خوردنشان حلال است، زندگی می‌کنند و ما در نهر دجله و فرات دیدیم که ماهی‌ها در آن مثل سیل در حرکتند. ماهی، غذایی لذیذ و دوای بسیاری از مرض‌های مهلک شمرده می‌شود و ماهی‌ها به مقدار فوق العاده‌ای تولید مثل می‌کنند؛ پس از نابودی و انقراض آنها، ترسی نیست. ولی به رغم زیادی این ماده غذایی، دوایی و کالای تجاری، حکومت‌ها قید و شرطهایی برای صید ماهی گذاشته‌اند، که باعث کمی استفاده از این منابع غذایی و بالا رفتن قیمتشان می‌شود. حکومت‌ها برای بعضی از افراد معین، صید ماهی را آزاد می‌گذارند که این مجوز را در قبال گرفتن مالیات و شرطها زیادی می‌دهند به همین دلیل می‌بینید که قیمت ماهی، سرسام آور است حتی در کشورهای ساحلی یا کشورهایی که بر ساحل رودخانه‌ها قرار دارند، بیشتر فقرا از این نعمت الهی محرومند با اینکه می‌دانیم، خدای متعال آنها را برای بندگانش خلق کرده، استفاده‌‌اش را حلال نموده است.

خدای سبحان می‌فرماید: ﴿اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ﴾؛ ﴿وَسَخَّرَ لَكُمُ الأَنْهَارَ﴾؛ ﴿وَهُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُواْ مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا﴾؛ ﴿وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِن كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا﴾؛ ﴿أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعًا لَّكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ﴾. پس اگر حکومت‌ها استفاده از این منابع حیات را آزاد می‌گذاشتند، قیمت‌های این گوشت‌ها پایین می‌آمد و بسیاری از مردم از اینها استفاده می‌کردند و حکومت، احتیاجی به واردات گوشت‌های یخ زده از خارج نداشت. اما در عصر امام زمان (ع)، خیرات و برکات بر مردم سرازیر می‌شود و شامل تمام طبقات می‌گردد و از جمله آنها، اینکه امام زمان (ع) ممنوعیت را برمی‌دارد و استفاده از ذخایری که خداوند، آنها را برای بندگانش خلق کرده، آزاد می‌نماید.

خلاصه سخن: امام زمان (ع) میدان را برای مردم باز می‌گذارد تا از زمین و آنچه از معادن و مزارع روی آن است، استفاده کنند؛ لذا اموال بین مردم، زیاد و برکات، دو چندان خواهد شد و هیچ فقر، محرومیت و گرسنگی‌ای باقی نمی‌ماند. بعضی از احادیثی که حیات اقتصادی در عصر امام زمان (ع) را شرح می‌دهد، بیان می‌کنیم:پیامبر (ص) فرمود: "به مهدی (ع) بشارتتان می‌دهم؛ اموال را به صورت مساوی بین مردم تقسیم می‌کند و دل‌های امت محمد (ص) را از بی نیازی پر می‌کند و عدل او، آنها را در بر می‌گیرد تا اینکه منادی، ندا می‌دهد: "هر کس نیازی دارد به سوی من آید؟" جز یک مرد، کسی پیش او نمی‌رود؛ پیش او آمده، از او درخواست می‌کند، مهدی (ع) به او می‌گوید: "نزد خزانه دار برو تا به تو چیزی عطا کند". آن مرد، پیش خزانه دار می‌رود و به او می‌گوید: مرا مهدی (ع) فرستاده، تا به من مالی بدهی. او می‌گوید: برو، بردار. او به اندازه‌ای برمی‌دارد که نمی‌تواند، آن را حمل کند؛ سپس مقداری را خالی می‌کند تا به اندازه‌ای شود که بتواند، آن را حمل کند با آن اموال، خارج می‌شود، پشیمان می‌گردد و می‌گوید: من حریص‌ترین فرد از امت محمد (ص) هستم که همگی را به این مال فرا خواندند؛ ولی کسی نیامد، جز من. این اموال را به خزانه دار برمی‌گرداند؛ اما خزانه‌دار می‌گوید: ما چیزی را که عطا کرده باشیم، پس نمی‌گیریم". پیامبر (ص) فرمود: "... مردی پیش مهدی (ع) می‌آید و می‌گوید:‌ ای مهدی! به من چیزی بده؛ به من چیزی بده؛ به من چیزی بده. پس در پیراهنش آن مقدار می‌ریزد که نتواند، حمل کند"».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

پاسخ۱. آیت الله طبسی؛

نجم‌الدین طبسی آیت الله نجم‌الدین طبسی در کتاب «چشم اندازی به حکومت مهدی» در اين‌باره گفته است: «حکومت اگر پشتوانه‌ای از سوی خداوند داشت واحکام ومقرّرات الهی را در جامعه اجرا کرد، مردم نیز به برکت آن دگرگون می‌گردند و به تقوا و نیکی روی می‌آورند ودرنتیجه نعمت‌های خداوند، از همه سوی بر بندگان سرازیر می‌شود. در قرآن کریم می‌خوانیم: ﴿ وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ وَلَكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ ﴾ در حکومت مهدی (ع) که مردم به اطاعت خداوند روی می‌آورند وبر فرمان حجّت خدا گردن می‌نهند، دیگر دلیلی ندارد که زمین وآسمان از برکاتش بر بندگان خدا مضایقه کنند. از این رو، باران‌های موسمی‌ شروع به باریدن می‌کند، رودخانه‌ها پر از آب می‌شود، زمین‌ها حاصلخیز می‌گردد و کشاورزی شکوفا می‌گردد، باغ‌ها سرسبز وپر از میوه می‌شود، بیابان هایی مانند مکه ومدینه که هرگز سبزی را به خود ندیده است، به یک باره به نخلستان تبدیل می‌گردد ودامداری گسترش می‌یابد. اقتصاد جامعه شکوفا گشته، فقر وتنگدستی رخت بربسته، آبادانی همه جا به چشم می‌خورد وبازرگانی رونقی شایان توجّه می‌یابد. در خصوص شکوفایی اقتصادی در روزگار امام عصر (ع) روایات بسیاری رسیده است که در هر زمینه به گفتن چند روایت بسنده می‌کنیم: شکوفایی اقتصاد و رفاه اجتماعی: آن چه از روایات در این زمینه استفاده می‌شود، این است که در اثر بهبود وضع اقتصادی، فقر و تهیدستی از جامعه بشری ریشه کن می‌شود وبه شخص نیازمند به اندازه‌ای مال وثروت داده می‌شود که توان بردن آن را نداشته باشد ووضعیت عمومی‌جامعه چنان بهبودمی‌یابد که دارندگان زکات برای رساندن آن به نیازمندان به رنج می‌افتند. تقسیم اموال وبخشش دارایی‌ها: امام باقر (ع) می‌فرماید: "هنگامی‌ که قائم اهل بیت قیام کند، بیت المال را به گونه‌ای یکسان در میان مردم قسمت کرده، به عدالت در میان مردم رفتار می‌کند. ثروت‌های روی زمین (مانند خمس و زکات) وثروت‌های زیرزمین (مانند گنج‌ها و معادن) نزد آن حضرت گرد می‌آید. آن گاه حضرت به مردم خطاب می‌کند: "بیایید وبگیرید آن چه را که برایش خویشاوندی را قطع می‌کردید وبه خونریزی وگناهان دست می‌زدید. او چنان اموال می‌بخشد که کسی پیش از او چنان نکرده است". رسول خدا (ص) می‌فرماید: "در آخرالزمان، خلیفه‌ای ظهور می‌کند که مال را بدون شمارش می‌بخشد". رسول خدا (ص) می‌فرماید: "در روزگار ناامیدی و پیدایش فتنه‌ها، شخصی به نام مهدی ظهور می‌کند که بخشش‌های او بر مردم؛ گوارا خواهد بود". بخشش مهدی (ع) پدرانه وبدون منّت است. بنابراین، گوارا می‌باشد. برخلاف بخشش دیگران که به قیمت بندگی، یا دین فروشی یا گروگذاشتن آبرو تمام می‌شود. نیز آن حضرت می‌فرماید: "شخصی از قریش پدیدار می‌گردد... ودر میان مردم، اموال را تقسیم می‌کند وبه سنّت پیامبرشان رفتار می‌نماید". در روایتی دیگر می‌فرماید: "مهدی گنج‌های زیرزمین را بیرون آورده، اموال را میان مردم تقسیم می‌کند واسلام شکوه دوباره خود را باز می‌یابد". هم چنین می‌فرماید: "در آخرین دوران امّت من، خلیفه‌ای خواهد بود که اموال را مشت مشت به مردم می‌دهد وآن را نمی‌شمارد". عبدالله بن سنان می‌گوید: پدرم به امام صادق (ع) گفت: من مقداری از زمین‌های خراجی را در اختیار دارم ودر آنها کشت وزرع کرده ام. حضرت قدری ساکت ماند؛ آن گاه فرمود: "اگر قائم ما قیام کند، سهم تو از زمین بیش از این است". امام باقر (ع) می‌فرماید: "هنگامی‌ که قائم اهل بیت قیام کند، بیت المال را به گونه‌ای یکسان تقسیم می‌کند ودر بین مردم به عدالت رفتار می‌نماید". رسول خدا (ص) می‌فرماید: "آخرین امامان، هم نام من است. او ظاهر می‌شود و جهان را پر از عدل می‌کند. در حالی که اموال بر هم انباشه شده است، شخصی از او درخواست مال می‌کند. امام (ع) می‌فرماید: "خودت از این اموال بردار". ریشه کن شدن فقر از جامعه: رسول خدا (ص) می‌فرماید: "هنگامی‌ که حضرت مهدی (ع) ظهور کند... اموال وزکات‌ها را در کوچه‌ها می‌برند؛ ولی کسی پیدا نمی‌شود که حاضر به دریافت آنها باشد" نیز آن حضرت می‌فرماید: "مهدی (ع) در امّت من خواهد بود ودر حکومت او مال وثروت بر هم انباشته خواهد شد". این حدیث کنایه از رفع نیازمندی‌های جامعه است؛ به گونه‌ای که اموال از موارد مصرف بیش تر می‌گردد. به سخن دیگر، دولت حضرت مهدی (ع) نه تنها کسری بودجه ندارد، بلکه در آمد آن بر بودجه اش فزونی دارد. امام صادق (ع) می‌فرماید: "هنگامی‌ که قائم ما قیام کند...، زمین گنج‌های خود را بیرون ریخته، آشکار می‌کند؛ به گونه‌ای که مردم با چشم خود، آن را بر روی زمین می‌بینند و دارندگان زکات سراغ کسی می‌گردند که نیازمند باشد تا زکاتشان را به او بدهند؛ ولی کسی یافت نمی‌شود و مردم - از فضل وبخشش خداوند - از دیگران بی نیاز می‌گردند". علی بن عقبه نقل می‌کند: در آن روزگار، کسی جایی را برای دادن صدقات وصرف پول در راه نیک نمی‌یابد؛ زیرا بی نیازی همه مؤمنان را فرا گرفته است. امام باقر (ع) می‌فرماید: "مردم مالیات خود را بر گردن گذاشته، به سوی مهدی می‌روند. خداوند به شیعیان ما در زندگی رفاه وآسایش داده است وآنان در بی نیازی به سر می‌برند واگر لطف وسعادت خداوند آنان را در بر نمی‌گرفت، با آن بی نیازی، سرکشی می‌کردند". امام باقر (ع) می‌فرماید: "حضرت مهدی (ع) سالی دو بار عطایایی به مردم می‌دهد. آن حضرت ماهی دوبار حقوق می‌دهد وبین مردم یکسان رفتار کرده، به گونه‌ای که فرد نیازمند به زکات، در جامعه یافت نمی‌شود. دارندگان زکات، سهم فقیران را نزد آنان می‌آورند؛ ولی آنان نمی‌پذیرند. به ناچار اموال را در کیسه‌های مخصوص پول می‌گذارند ودر محلّه‌های شیعه می‌چرخانند؛ ولی آنان می‌گویند ما را به درهم‌های شما نیازی نیست". از روایات بالا دو نکته دانسته می‌شود: نخست این که مردم در حکومت حضرت مهدی (ع) چنان از نظر فکری رشد می‌کنند که بدون زور وفشار به وظایف خود در همه ابعاد عمل می‌کنند. یکی از آن وظایف، پرداخت مالیات درآمد به دولت اسلامی‌است. اگر همه مسلمان‌ها خمس درآمد وزکات اموال خود را به حکومت اسلامی‌ پرداخت کنند، رقم بزرگی را پدید می‌آورد ودولت بر هر گونه اقدام اصلاحی وخدمات همگانی قادر می‌شود. دوم این که هر چند بخشش آن حضرت در آن روزگار بی حساب است ومردم به شیوه‌های گوناگونی درآمدهایی دارند که آنان را بی نیاز می‌کند، ولی آن چه بیش تر نظر را جلب می‌کند، بلند طبعی وروح بی نیازی در آنان است؛ زیرا چه بسیارند انسان‌های ثروتمندی که طبعی گرسنه وروحی آزمند دارند وچه بسا انسان هایی که در عین فقر، از طبعی بزرگ وروحی غنی برخوردارند. مردم در عصر امام زمان (ع) از غنای روحی برخوردارند واین همان دگرگونی معنوی است که در آن عصر پدید می‌آید. رسیدگی به محرومان و مستضعفان: رسول خدا (ص) می‌فرماید: "... در آن عصر، مهدی (ع) ظهور می‌کند واو از فرزند این شخص (علی بن ابی طالب (ع)) است. خداوند به دست او، دروغ را نابود می‌کند وروزگار سخت را از بین می‌برد وریسمان بردگی وبندگی را از گردن‌های تان برمی‌دارد". امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: "آن گاه که امام زمان (ع) ظهور کند، هیچ برده مسلمانی باقی نمی‌ماند، مگر آن که حضرت او را خریده، در راه خدا آزاد می‌کند وهیچ بدهکاری نمی‌ماند، مگر آن که حضرت بدهی او را می‌پردازد". امام باقر (ع) می‌فرماید: "وقتی مهدی (ع) ظهور می‌کند، به سوی شهر مدینه می‌رود وهر کس از بنی هاشم را که در آن جا زندانی باشد، آزاد می‌کند". سپس ابن ارطاة می‌گوید: او به کوفه می‌رود وبنی هاشم را از زندان‌های آن جا آزاد می‌سازد. طاووس یمانی می‌گوید: ویژگی مهدی (ع) این است که نسبت به فرمانروایان وکارگزاران خود سختگیر است ودر بخشش مال دستی باز دارد ونسبت به بیچارگان وبینوایان ومسکین‌ها مهربان وبا عطوفت است. ابو رؤبه می‌گوید: مهدی به دست خود به بینوایان عطایایی می‌بخشد. احتمال دارد منظور این باشد که حضرت در عطا وبخشش، به محرومان وبینوایان توجّه ویژه‌ای دارد وبه آنان اموال بیش تری می‌بخشد وافزون بر حقوقی که هر مسلمان از بیت المال دارد، به آنان هر مقدار که صلاح بداند، می‌بخشد. عمران وآبادانی: هنگامی‌که به عظمت و اهمیت عمران و آبادانی در حکومت امام زمان (ع) پی می‌بریم که میزان ویرانی را پیش از ظهور در نظر بگیریم. آری، جهانی که گرفتار جنگی ویرانگر شده، طعمه هواهای نفسانی قدرت طلبان گشته، مدت‌ها در آتش جنگ سوخته، کشته‌ها وویرانی هایی به جای گذاشته است، نیاز بیش تری به آبادانی دارد و حکومت مهدی (ع) به اصلاح آن ویرانی‌ها می‌پردازد وعمران وآبادانی را در سراسر جهان چشمگیر می‌کند. علی (ع) می‌فرماید: "مهدی (ع) یاران خود را به سرزمین‌های گوناگون می‌فرستد. یارانی را که در آغاز قیام با او عهد وپیمان بستند، به سوی شهرها روانه می‌سازد وآنان را به عدل واحسان سفارش می‌نماید. هر یک از آنان فرمانروای سرزمینی می‌گردد وپس از آن، همه شهرهای جهان با عدل واحسان آباد می‌گردد". امام باقر (ع) در این باره می‌فرماید: "در زمان حکومت مهدی (ع) در روی زمین هیچ ویرانه‌ای نمی‌ماند، مگر آن که آباد می‌گردد". نیز آن حضرت می‌فرماید: "پس از آن که حضرت مهدی (ع) وارد کوفه می‌شود... گروهی را مأمور می‌کند تا از پشت آرامگاه امام حسین (ع) (بیرون شهر کربلا) رودخانه‌ای به سوی غریین حفر کنند تا آب به سوی شهر نجف سرازیر شود وبر روی آن رودخانه، پل‌هایی می‌سازند". امام صادق (ع) می‌فرماید: "هنگامی‌ که قائم ما قیام کند...، خانه‌های کوفه به رودخانه کربلا وحیره متصل می‌گردد". این روایت از گسترش آبادانی شهر کوفه خبر می‌دهد که از یک سو به حیره - که اکنون حدود شصت کیلومتر از کوفه دور است - واز سوی دیگر، به کربلا متصل می‌شود که آن نیز همین مقدار از کوفه فاصله دارد. حبه عرنی می‌گوید: امیرمؤمنان (ع) به شهر حیره رفت ودر آن جا در حالی که با دستش به کوفه اشاره می‌کرد، فرمود: "به طور حتم خانه‌های شهر کوفه به شهر حیره متصل می‌شود وتا اندازه‌ای رشد می‌کند که هر یک ذراع (متر) از زمین این دو شهر به دینارها وقیمت گرانی خرید وفروش می‌شود". شاید گسترش کوفه وگرانی زمین آن بدین دلیل باشد که آن جا پایتخت حکومت اسلامی‌ خواهد بود وطبق روایاتی، مؤمنان به آن جا خواهند رفت. هم چنین در روزگار حضرت مهدی (ع) راه‌ها وجاده‌ها گسترش می‌یابد ومقرّرات ویژه‌ای در این زمینه وضع می‌شود. امام باقر (ع) در این باره می‌فرماید: "هنگامی‌که حضرت قائم قیام کند، به شهر کوفه می‌رود... آن گاه هیچ مسجدی بر روی زمین نمی‌ماند که شرفه (ایوان و کنگره داشته باشد یا بر خانه‌های دیگر مشرف باشد) مگر آن که آن را ویران می‌سازد وآن را به شکلی قرار می‌دهد که مُشرف نباشد وراه‌های اصلی را گسترش می‌دهد". امام کاظم (ع) می‌فرماید: "هنگامی‌که قائم ما قیام کند، به آگاهی دارندگان مرکب می‌رساند که از میان جاده وخیابان حرکت کنند؛ چنان که به افراد پیاده دستور می‌دهد که ازدو سوی خیابان حرکت نمایند. پس هر سواره‌ای که از کنار خیابان حرکت کرد وبه کسی آسیب رساند، او را به پرداخت دیه وخون بها ملزم می‌کند وچنان چه فردی پیاده در میان خیابان حرکت کرد ودچار آسیب شد، حق گرفتن دیه را ندارد". از این روایت می‌فهمیم که شهرها چنان گسترش می‌یابد و وسائل عبور ومرور چنان فراوان می‌گردد که نه تنها برای وسائل نقلیه، بلکه برای عابران پیاده نیز قانون وضع می‌شود. آری، حکومتی که از دانش وصنعت بهره می‌گیرد وراه‌های اصلی را گسترش می‌دهد وخیابان‌های پهناور احداث می‌کند، به یقین در کنار آن برای رانندگی نیز قوانینی با ضمانت اجرایی قوی وضع می‌کند. کشاورزی: یکی از بخش‌هایی که در حکومت امام زمان (ع) دگرگونی شایان توجّه پیدا می‌کند، بخش کشاورزی ودامداری است. پس از آن که مردم طعم تلخ کمبود باران وخشکسالی‌های پیاپی وکمبود مواد غذایی ونابودی کشتزارها را چشیده اند وزمانی که از دام ودامپروری خبری نیست وبرای تهیه لقمه نانی گاهی باید گران بهاترین چیز یعنی ناموس وآبرو را فدا کرد، دگرگونی شگفت انگیزی در کشاورزی ودامداری پدید می‌آید ومواد غذایی در جامعه فراوان می‌گردد. پیش از ظهور امام اگر گاهی باران می‌بارید، ولی زمین پذیرای آن نبود وگاهی که زمین پذیرای آن بود، باران نمی‌بارید ومحصولات کشاورزی نابود می‌گشت وگاهی نیز باران نا به هنگام محصولات را از بین می‌برد. در زمان حضرت وضعیت بارندگی دگرگون می‌گردد. نخست بارانی می‌بارد که مردم در سراسر زندگانی ندیده اند وپس از آن نیز به موقع رحمت الهی بر انسان‌ها سرازیر می‌شود ودر نتیجه نعمت‌های خداوند بر انسان‌ها فراوان می‌شود؛ به گونه‌ای که گویی محصول ده‌ها سال را در یک روز گرد می‌آورند ودر روایات آمده است که از یک من (سه کیلوگرم) گندم، صد مَن محصول به عمل می‌آید. روایات از باریدن بیست و چهارباران خبر می‌دهند که پس از ظهور فرو می‌ریزند ودر پی آن برکات بسیاری شامل حال مردم می‌شود. سبزی وخرمی، کوه ودشت وصحرا را فرا می‌گیرد وبیابان‌های بایر وهمیشه خشک، اثری از خشکی نخواهند داشت ونعمت‌های الهی آن چنان فراوان می‌شود که مردم برای مردگان خود آرزوی زندگانی دوباره می‌کنند. فراوانی باران: رسول خدا (ص) فرمود: "آسمان بر آنان باران‌های فراوانی می‌بارد". در روایت دیگری می‌فرماید: "خداوند برای او (مهدی) برکت را ازآسمان فرو می‌فرستد". نیز می‌فرماید: "زمین را عدل وداد فرا می‌گیرد وآسمان بارانی می‌بارد ودر نتیجه، زمین محصول خود را پدیدار می‌سازد وامّت من در حکومت آن حضرت از نعمتی برخوردار می‌شوند که هرگز مانند آن را ندیده‌اند". امیرمؤمنان (ع) در این باره می‌فرماید: "خداوند بزرگ، به سبب وجود ما آفرینش را آغاز کرد وبه سبب وجود ما نیز ختم می‌کند. آن چه را بخواهد، به وسیله ما نابود می‌گرداند وبا ما آن چه را بخواهد، استقرار می‌بخشد. به وجود ما روزگار سخت را برطرف می‌سازد وبه سبب ما باران فرو می‌فرستد، پس فریبکاری شما را از راه خدا نفریبد. از روزی که خداوند درهای آسمان را بست، قطره‌ای باران از آن نبارید واگر قائم ما قیام کند، آسمان باران رحمت خود را فرو می‌فرستد". امام صادق (ع) می‌فرماید: "هنگامی‌ که روزگار ظهور حضرت قائم فرا رسد، در جمادی الثانی وده روز از ماه رجب بارانی می‌بارد که مردم مانندش را ندیده باشند". سعید بن جبیر می‌گوید: در سالی که حضرت مهدی (ع) در آن قیام می‌کند، بیست وچهاربار باران می‌بارد که آثار وبرکات آن آشکار خواهد بود. درباره فراوان شدن آب در عصر حضرت قائم (ع)، رسول گرامی‌ اسلام (ص) می‌فرماید: "در دولت او (مهدی (ع)) آب‌ها فراوان می‌شود وآب رودخانه‌ها بالا می‌آید". در روایتی دیگر می‌فرماید: "... رودخانه‌ها پر از آب می‌شود وچشمه سارها به جوشش آمده، لب ریز می‌گردد وزمین چند برابر محصول می‌دهد". فراوانی محصولات کشاورزی: رسول خدا (ص) می‌فرماید: "خوشا به زندگی، پس از آن دوران که مسیح (ع) دجّال را می‌کشد؛ زیرا به آسمان اذن بارش وبه زمین اجازه روییدن داده می‌شود. اگر دانه‌ای بر روی کوه صفا گذارده شود، حتماً خواهد رویید. در آن روزگار، کینه وحسادتی نخواهدبود؛ به گونه‌ای که اگر شخصی از کنار شیری بگذرد به او آسیبی نمی‌رساند واگر بر مار پا گذارد، اورا نمی‌گزد". نیز آن حضرت می‌فرماید: "امّت من در دوران مهدی (ع) به نعمت‌هایی می‌رسند که هرگز مانندش دیده نشده است وهیچ مؤمن یا کافری به چنان نعمتی نرسیده است. آسمان، بارانش را پی در پی می‌فرستد وزمین نیز چیزی از گیاهان را در خود نگه نمی‌دارد؛ بلکه آن را بیرون می‌فرستد". رسول خدا (ص) پیرامون آمادگی زمین در عصر مهدی (ع) می‌فرماید: "زمین همانند نقره‌ای که پس از جوشش آرام می‌گیرد، آماده کشت می‌شود وگیاهانش را می‌رویاند؛ هم چنان که در زمان حضرت آدم (ع) بود". نیز آن حضرت درباره برکت محصولات وخوب عمل آمدن آنها می‌فرماید: "... یک دانه انار چندین نفر را سیر می‌کندویک خوشه انگور را چندین نفر می‌خورند (وسیرمی‌گردند)". علی (ع) می‌فرماید: "حضرت مهدی (ع) شرق وغرب زمین را تسخیر می‌کند... بدی‌ها وناراحتی‌ها را برطرف می‌سازد وخیر ونیکی جایگزین آن می‌گردد؛ به طوری که یک کشاورز گندم وجو از هر مَنْ (سه کیلوگرم) گندم، صد مَنْ محصول به دست می‌آورد؛ همان گونه که خداوند فرمود: در هر سُنبلی صد دانه به عمل می‌آید وخداوند برای هرکس که اراده نماید، زیادتر می‌کند". نیز می‌فرماید: "مهدی (ع) کارگزاران خود را در شهرها به عدالت بین مردم سفارش می‌کند... کشاورز در آن عصر یک مُدّ کشت می‌کند وهفت صد مُدّ محصول به دست می‌آورد؛ چنان که خداوند تعالی فرمود وهم چنان خداوند این مقدار را بیش تر می‌کند". درباره باروری درختان می‌فرماید: "در زمان مهدی (ع) درختان بار می‌گیرند وبرکت‌ها فراوان می‌گردد". امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: "هنگامی‌ که قائم ما قیام کند، آسمان، بارانش را فرو می‌ریزد وزمین گیاهش را می‌رویاند؛ به گونه‌ای که یک زن از عراق پیاده به شام می‌رود ودرسراسر راه جز بر سبزی وبوته گام نمی‌گذارد". شاید حضرت این منطقه را به عنوان مثال بیان می‌فرماید وباید توجّه داشت که وضعیت جغرافیایی این منطقه به گونه‌ای است که اکنون در این مسیر جز خارهای بیابانی چیز دیگری یافت نمی‌شود. شاید نام بردن از این منطقه برای این باشد که در عصر حضرت مهدی (ع) همه زمین‌های بایر، تبدیل به زمین‌های کشاورزی می‌شود. در همین رابطه پیامبر خدا (ص) می‌فرماید: "هنگامی‌ که حضرت مهدی در امّت من ظاهر می‌شود، زمین محصول، میوه وگل‌های خود را می‌رویاند وآسمان بارانش را فرو می‌ریزد". امام صادق (ع) در تفسیر آیه شریفه (مدهامّتان؛ دو برگ سبز) می‌فرماید: "بین مکه ومدینه را درخت‌های خرما به هم متصل می‌کند". نیز آن حضرت می‌فرماید: "... به خدا سوگند، پس از خروج دجّال، کشاورزی خواهدشد ودرخت کاشته می‌شود". وبه نقل شیخ طوسی در تهذیب "کشاورزی می‌کنیم ودرختان را می‌کاریم". گسترش دام پروری: رسول خدا (ص) می‌فرماید: "در روزگار پایانی زندگانی امّت من، حضرت مهدی ظهورمی‌کند... ودام وگوسفند فراوان می‌گردد". نیز می‌فرماید: "در آن عصر گله‌های دام وجود دارند وبه زندگی ادامه می‌دهند". در سخن پیامبر (ص) نکته‌ای وجود دارد وآن این که گویا پیش از آن عصر، در اثر کمبود آب وعلوفه وگسترش بیماری ها، دام‌ها نمی‌توانستند به زندگانی ادامه دهند. نیز آن حضرت می‌فرماید: "پس از کشته شدن دجال، خداوند به گله‌ها برکت می‌دهد؛ به گونه‌ای که بچه شتری (که در سن آمادگی برای بارداری است) گروهی از مردم را سیر می‌کند و گوساله‌ای، غذای قبیله‌ای را فراهم می‌سازد و بزغاله‌ای، برای سیرکردن گروهی کافی است". بازرگانی: رشد وگسترش بازرگانی در کشور وجامعه، نشانه شکوفایی اقتصاد وثروتمند بودن آن جامعه می‌باشد؛ هم چنان که تعطیل شدن بازارها وکساد بازرگانی نشانه فقر جامعه است. از آن جا که در حکومت امام عصر (ع) مردم در وضعیت اقتصادی خوبی به سرمی‌برند، بازرگانی رونق می‌گیرد وبازارها فعّال می‌شوند.رسول خدا (ص) در این باره می‌فرماید: "از نشانه‌های قیامت (ظهور مهدی (ع)) این است که مال وثروت همانند سیل در میان مردم به جریان می‌افتد، علم ودانش ظاهر می‌شود وبازرگانی گسترش یافته، شکوفا می‌گردد". عبدالله بن سلام می‌گوید: مردم پس از خروج دجّال، چهل سال زندگی می‌کنند ونخل‌ها می‌نشانند وبازارها بر پا می‌گردد».

پاسخ۲. آیت الله حکیم؛

سید منذر حکیم آیت الله سید منذر حکیم در کتاب «پیشوایان هدایت» در اين باره گفته است: «حضرت مهدی موعود (ع) ساز و کار "مساوات در پرداخت" را دوباره احیا می‌نماید؛ سیستمی که در زمان رسول خدا (ص) مورد استفاده قرار داشته و پس از آن حضرت تغییر و تبدیل یافته با ساخت معیارهای جدید رفته رفته نظام اختلاف طبقاتی جای آن را گرفت و اگرچه وصی پیامبر حضرت علی (ع) در هنگام به دست گرفتن خلافت و پس از آن حضرت فرزندش حضرت امام حسن (ع) در چند ماه خلافت کوتاه خود سعی‌ در عمل به نظام پرداخت یکسان نمودند. اما پس از شهادت این دو بزرگوار این ساز و کار به کلی از میان رفت و بنی امیه آغاز به تصرف در اموال مسلمانان کرده آن را ملک خود دانسته و پرداخت آن را به افراد وابسته به مصالح سیاسی خود نمودند. آنان پرداخت بیت المال به افراد را از حالت عطای شرعی به صورت رشوه و پولی در آوردند که به جهت جلب افراد برای یاری آن‌ها در راه باطل و یا به عنوان حق السکوت به افراد پرداخت می‌گردید تا لب از بیان حقیقت فروبندند. اما مهدی منتظر (ع) بیت المال را بدون هیچ امتیاز و تبعیضی به صورت مساوی میان مسلمانان تقسیم می‌کند و همه در برخورداری از نعمت‌های الهی و خدماتی که از اموال عمومی ناشی می‌شود یکسان هستند تا بدین وسیله یکی از ابعاد عدالت محمدی را که مکلف به برقرار کردن آن است پیاده کند. احادیث شریف تصریح می‌کنند که آن حضرت حالت "اقطاع" (املاک را به تیول کسی دادن) را از میان می‌برد. در روایت می‌خوانیم: چون قائم ما قیام کند برنامه واگذار کردن زمین‌های حکومتی به افراد از میان می‌رود و تیولی وجود نخواهد داشت. مراد از این کار واگذاری زمین‌های کشاورزی، سایر ثروت‌ها و منافع ملی است که معمولًا حاکمان، آن‌ها را به نزدیکان خود می‌دهند. این پدیده پس از وفات رسول خدا خصوصاً در زمان خلیفه سوم و به خصوص در زمان حکومت بنی امیه رواج یافت. بسیاری از روایات در باره سطح بالای پرداخت در زمان آن حضرت سخن گفته و آن را ویژگی دوران آن حضرت دانسته‌اند به تعبیر روایات آن حضرت: «یحثو المال حثواً»؛ اموال را بر سر مردم می‌پاشد. آن حضرت به هر کس از او چیزی بخواهد عطا می‌کند و این مطلب اگرچه بر کرم و بزرگواری آن حضرت و زیادی خیرات و برکات در زمان او دلالت دارد، اما از نکته مهم‌ دیگری در سیره اقتصادی آن حضرت نیز پرده برمی‌دارد و آن بی‌نیاز کردن مردم به اندازه کفایت و فراهم کردن رفاه اقتصادی برای زندگی آنان است، به گونه‌ای که با فراغت و آسودگی خیال به عبادت و بندگی خدا و کارهای مفید و اصلاحگرانه فردی و اجتماعی پبردازند. بنا بر این روشن می‌شود که سیره آن حضرت در زمینه اقتصاد کاملًا مربوط به مأموریت مصلحانه آن حضرت و برپا کردن جامعه‌ای توحیدی است که مخلصانه به بندگی خداوند بپردازد و مسائل مالی و اقتصادی زمینه ساز این مهم و بر طرف کننده موانع آن است».

پاسخ۳. حجت الاسلام و المسلمین حسنی؛

سید نذیر حسنی حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید نذیر حسنی، در کتاب «مصلح کل» در این‌باره گفته است: «یکی از مشکلات اصلی و کلیدی که امروزه کشورها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و میلیون‌ها نفر زیر چکمه‌های آن فریاد و ناله سر می‌دهند، چگونگی و ساختار یک‌ نظریه اقتصادی است که بتواند مشکلات مردم را حل کند و برای آنها رفاه و آسایش به ارمغان آورد. ازاین‌رو جریان‌های فکری و سیاسی دست‌اندرکار در این میدان، نظریات گوناگونی در مورد تعریف و مرزبندی مشکلات اقتصادی دارند و همین امر باعث شده است که هریک برای یافتن راه‌حل‌های لازم برای این مشکل، از راه‌ها، وسایل و امکانات و ابزارهای متفاوتی استفاده کنند. نظام سرمایه‌داری می‌گوید: مشکل اصلی که اقتصاد از آن رنج می‌برد، کمبود منابع طبیعی در مقایسه با افزایش روزافزون و بسیار زیاد جمعیت ساکنان زمین است. نظام مارکسیستی می‌گوید: مشکل اصلی، توزیع نادرست است و این خود نیز ناشی از تناقض و تفاوت میان اشکال و گونه‌های تولید و روابط حاکم بر توزیع کنونی است. اما اسلام تصریح می‌کند که: علت اصلی این دو مشکل، خود انسان است، زیرا انسان علت اصلی این بحران‌ها است و اگر انسان اصلاح شود، این مشکلات نیز خود به خود برطرف می‌شوند و به همین دلیل در قرآن آمده است: ﴿اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الأَنْهَارَ * وَسَخَّر لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَائِبَيْنَ وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ * وَآتَاكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللَّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ الإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ﴾‌. نتیجه اینکه خداوند تمام گیتی را از آسمان تا زمین تحت تسخیر و فرمان بشر درآورده‌ است، اما انسان در مقابل، به ستم‌ورزی و کفر می‌پردازد و با ستم‌های خود، مانع توزیع عادلانه این نعمت‌ها می‌شود و با کفر خود باعث می‌شود، آسمان بر زمین نبارد و زمین هم برکت‌های خود را از بشر باز می‌دارد. بنابراین، ستم‌های انسان در بعد عملی زندگی‌اش و کفران و قدرناشناسی نعمت‌های الهی دو علت اصلی وجود مشکلات اقتصادی در زندگی بشری هستند. بنابراین نظریه، انسان پایه و اساس ساختار و بنای جامعه و رهروی به سوی امنیت و دوری از مشکلاتی است که او را مورد آماج طوفان‌های سهمگین خود قرار می‌دهد. این بنا و ساختار در عصر ظهور به زیباترین وجه، جلوه‌گر می‌شود و آن پس از زمانی است که امام (ع) ریشه‌های باقی‌مانده آن نخل تهی و توخالی که بر دل انسان‌ها روییده و خیرات و برکات زمین را چون خون‌آشام می‌مکید، از جا می‌کند و آن‌را به‌طور کامل از بین می‌برد. نتیجه اینکه این امر، زمانی محقق می‌شود که امام زمان (ع) ریشه آن مشکلات را برمی‌کند و امام باقر (ع) نیز این کار را این‌گونه توصیف فرموده است: قائم به حرکت خود ادامه می‌دهد و به کشتار (دشمنان) می‌پردازد، (زیرا) در کتابی که او با خود دارد، به او دستور داده شده که دشمنان را به قتل برساند و عذر هیچ‌کس را که اظهار پشیمانی می‌کند، نپذیرد. وای بر کسانی که با او دشمنی می‌ورزند. این امر به‌گونه‌ای است که مانند آتشی که در گیاه خشک و کاه می‌افتد ترس و وحشت، وجود گناهکاران و ستمگران را فرا می‌گیرد و در جان‌هایشان شرر می‌اندازد. این کار نیاز به هیچ دلیل روشن و نشانه‌ای ندارد، زیرا آن گناهکاران و ستمگران با چهره‌هایشان باز شناخته می‌شوند و به همین علت است که امام صادق (ع) در مورد آیه‌ ‌﴿يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَالأَقْدَامِ﴾‌؛ تبهکاران از سیمایشان شناخته می‌شوند." می‌فرماید: خداوند آنان را می‌شناسد و این علم به قائم نیز داده‌شده و ایشان هم آنان‌ را از چهره‌هایشان می‌شناسد و ایشان و یارانش، آنها را با شمشیر، سخت درهم می‌کوبند. و امام صادق (ع) این امر را به زیباترین شیوه، تشریح کرده است: امام (ع) فرمود: او چنان می‌کند که پیامبر خدا حضرت محمد (ص) کرد، (مهدی) نیز مانند پیامبر (ص) که جاهلیت را از میان برد، آداب و رسوم نادرست را از بین می‌برد و اسلام بار دیگر به دست ایشان از سر گرفته‌شده و زنده می‌شود. روایت‌های زیادی در این مورد به دست ما رسیده و همه اشاره به کار نابودسازی فساد موجود در زمان امام (ع) دارند. در این روایت‌ها آمده است که امام (ع) فساد را ریشه‌کن می‌کنند و این کار امام، شامل فساد موجود در وجود انسان‌ها و نظام‌ها و حکومت‌هایی است که انسان‌ها آن‌را به وجود آورده‌اند. پس از آن، عملیات سازندگی و عروج انسان خاکی به درجه نفحه پروردگاری آغاز می‌شود، انسانی که مانند شتری از گیاهان بهاری تغذیه کرده و از نعمت‌های خداوندی بهره‌مند بوده است، زمانی که ندا داده می‌شود چه کسی مال و ثروت می‌خواهد؟ اکنون در حضور امام زمان (ع) به تمام مال (دنیا) پشت پا می‌زند؟ در آن زمان، آسمان درهای خود را می‌گشاید و زمین گنج‌های خود را نمایان می‌سازد و آن‌گونه که پیامبر (ص) می‌فرماید: امت من در زمان مهدی از نعمتی بهره‌مند می‌شوند که هرگز پیش از آن چنین نعمتی نصیب آنها نشده است، آسمان بر آنها، باران‌های ریزان و بسیار فرو می‌بارد و هرچه در زمین کاشته می‌شود، می‌روید (از بین نمی‌رود) و مال و ثروت بسیار و انباشته خواهد بود. و زمین برای مردم پاره‌های جگرش [گنج‌های پنهانش‌] را پدیدار می‌کند و بدون هیچ کوشش و سختی از جانب انسان، زمام آن‌را به دست او می‌سپارد. ساکنان آسمان و زمین از او راضی و خشنود می‌شوند و به همین علت است که پیامبر (ص) می‌فرماید: مژده (آمدن) مهدی را به شما می‌دهم. او در زمانی میان امت من برانگیخته می‌شود که مردم باهم اختلافات زیادی دارند و در آن زمان زلزله‌ها وجود دارد، مهدی، زمین را همان‌گونه که آکنده از ستم و بیداد و بی‌عدالتی شده، سرشار از عدالت و داد و انصاف می‌کند، ساکنان آسمان و زمین از او خشنود می‌شوند و خداوند به‌گونه‌ای دل‌های امت محمد (ص) را سرشار از بی‌نیازی می‌کند که هیچ‌کس به کس دیگر نیازمند نمی‌شود. آنگاه است که این وعده الهی خداوند، محقق می‌شود: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا﴾‌. آنگاه است که تمام مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی حل می‌شود و این امت از نعمت ظهور معصوم و عنایت‌های آسمان صاف و خالی از افتراها و دروغ‌های شکست خورده، بهره‌مند می‌شود: نتیجه اینکه استقرار و امنیت سیاسی و اقتصادی و اجتماعی، نه در گذشته و نه در زمان حال، جز با از میان بردن ستم و پاک ساختن زمین از لوث پلیدی کفر و شرک در این جهان، تحقق نیافته و نخواهد یافت و این باعث دمیدن روح امید در جان انسان‌های درست‌کار و نیکوکار می‌شود تا در این جهت گام بردارند».

پاسخ۴. حجت الاسلام و المسلمین طاهری؛

حبیب‌الله طاهری حجت الاسلام و المسلمین دکتر حبیب‌الله طاهری در کتاب «سیمای آفتاب» در این‌باره گفته‌است: «زمینی که در آن زندگی می‌کنیم، امکانات فراوانی برای ما و نسل‌های آینده و جمعیت‌های بسیار زیادتر از جمعیت کنونی ما را دارد، اما عدم آگاهی کافی به منابع موجود و بالقوه زمین از یک سو، عدم وجود یک نظام صحیح برای تقسیم ثروت زمین از سوی دیگر، سبب احساس کمبود از جنبه‌های مختلف شده است، تا آنجا که در عصر ما همه روزه گروهی از انسان‌های مفلوک از گرسنگی می‌میرند. نظام حاکم بر اقتصاد جهان امروز که نظامی استعماری است در کنار خود نظام جنگی ظالمانه را پرورش می‌دهد، نظامی که قسمت مهمی از نیروهای فکری و انسانی را که می‌بایست به طور مداوم و پویا در جستجوی منابع جدید برای به‌سازی زندگی انسان‌ها به تلاش برخیزند، می‌بلعد و نابود می‌کند. اما هنگامی که این نظام نظام جنبی آن دگرگون شود، نیروها برای استخراج منابع بی‌شمار زمین به کار می‌روند و علم و دانش و پیشرو در اختیار این برنامه قررا می‌گیرد و به سرعت منابع تازه ای کشف شده، شکوفایی خاصی به اقتصاد و بشریت می‌بخشد، لذا در روایت مربوط به حکومت آن مصلح بزرگ اشارات پر معنایی به این توسعه اقتصادی دیده می‌شود که از هر گونه توضیح بی نیاز است، از جمله در حدیثی چنین می‌خوانیم: "حکومت او شرق و غرب جهان را فرا خواهد گرفت و گنجینه‌های زمین برای او ظاهر می‌شود و در سرتاسر جهان جای ویرانی باقی نخواهد ماند، مگر اینکه آن را آباد خواهد ساخت"؛ به راستی باید این چنین شود، زیرا ویرانی‌ها زمین نه به خاطر کمبود نیروی انسانی است و نه کمبود مالی، بلکه مولود ویرانگری انسان‌ها و صرف بیهوده منابع مالی و انسانی و عدم احساس مسئولیت است. هنگامی که اینها در پناه یک نظام صحیح اجتماعی برطرف شود، آبادی حتمی است، به خصوص زمانی که از پشتوانه منابع جدید فوق‌العاده‌ای نیز برخوردار باشند. در حدیث دیگری از امام صادق (ع) می‌خوانیم: "وقتی که قائم قیام کند حکومت را بر اساس عدالت قرار می‌دهد و ظلم و جور در دوران او برچیده می‌شود و جاده‌ها در پرتو وجودش امن و امان می‌گردد و زمین برکاتش را خارج می‌سازد و هر حقی به صاحبش می‌رسد و در میان مردم همانند داود و محمد (ص) حکم و داوری می‌کند، در این هنگام زمین گنج‌های خود را آشکار می‌سازد و برکات خود را ظاهر می‌کند و کسی موردی را برای انفاق و صدقه و کمک مالی نمی‌یابد، زیرا همه مومنان بی‌نیاز و غنی خواهند شد". تکیه به روی ظاهر شدن برکات زمین و خارج شدن گنج‌ها، نشان می‌دهد که هم مسأله زراعت و کشاورزی به اوج ترقی خود می‌رسد و هم تمام منابع زیرزمینی کشف و مورد استفاده قرار می‌گیرد و درآمد سرانه افراد آن قدر بالا می‌رود که در هیچ جامعه‌ای فقیری پیدا نمی‌شود و همه به سر حد بی‌نیازی و خود کفایی می‌رسند. بی‌تردید، اجرای اصول عدل و داد و جذب نیروهای انسانی به مسیرهای سازنده، چنین اثری را خواهد داشت، زیرا همانگونه که گفتیم گرسنگی، فقر و نیازمندی بر اثر کمبودها نیست، بلکه نتیجه مستقیم و غیرمستقیم مظالم و تبعیض‌ها و بیدادگری‌ها و تلف شدن نیروها و هدر دادن سرمایه‌هاست! در حدیث دیگری که از طرق اهل سنت آمده از ابو سعید خدری چنین نقل کرده که رسول خدا (ص) فرمود: "شما را به ظهور مهدی (ع) بشارت می‌دهم زمین را پر عدالت می‌کند، همانگونه که پر از جور و ستم شده است، ساکنان آسمان‌ها و ساکنان زمین از او راضی می‌شوند و اموال و ثروت‌ها را به طور صحیح تقسیم می‌کند، شخصی پرسید معنای تقسیم می‌شوند و اموال و ثروتها را به طور صحیح تقسیم می‌کند، شخصی پرسید معنای تقسیم صحیح ثروت چیست؟ فرمود: به‌طور مساوی در میان مردم تقسیم شود دل‌ها پیروان محمد (ص) را پر از بی‌نیازی کند و عدالتش همه را فراگیرد، تا آنجا که دستور دهد کسی با صدای بلند صدا زند که هر کس نیاز مالی دارد برخیزد، هیچ کس، جز یک نفر برنمی‌خیزد، سپس امام دستور می‌دهد مال قابل ملاحظه‌ای به او بدهند، اما او به زودی باز می‌گردد و پشیمان می‌شود که چرا آزمند و حریص بوده است"؛ در حدیث دیگر باز از طرق اهل سنت نقل شده که علی (ع) در ضمن کلامی که درباره حضرت مهدی (ع) بود، فرمود: "در عصر حضرت مهدی انسان یک مد می‌کارد و هفتصد مد می‌گیرد چنانکه مضمون آیه شریفه قرآن است"؛ رسول خدا (ص) در حدیث دیگر فرمود: "زمین (در عصر حضرت مهدی (ع)) قطعات کبد خود را برای او بیرون می‌فرستد و او ثروت را بدون شماره و محاسبه در میان مردم پخش می‌کند (و هر کس به قدر نیازش از آن بر می‌گیرد)"؛ سرانجام، روایات فراوانی در مورد پیشرفت کشاورزی و فزونی فراورده‌های زراعی و فزونی آب‌ها و دام‌ها و عمران و آبادی در تمام زمینه‌ها وجود دارد که اهل تحقیق می‌توانند به کتب مفصله از جمله کتاب قیم منتخب الأثر صفحات ۴۷۲ و ۴۷۳و ۴۷۴ باب سوم و چهارم مراجعه کنند».

پاسخ۵. حجت الاسلام و المسلمین الهامی؛

داوود الهامی حجت الاسلام و المسلمین داوود الهامی، در کتاب «آخرین امید» در این‌باره گفته است: «در حکومت آن حضرت آن‌چنان اصول عدالت اجرا می‌‌شود که هیچ مظلومی بی‌پناه باقی نمی‌ماند، بلکه اصولاً ظلمی وجود نخواهد داشت و اگر احیاناً به طور استثناء شخصی مورد ستم و تجاوز قرار گیرد، در نخستین فرصت احقاق حق می‌‌گردد. شک نیست که در عصر آن مصلح بزرگ جهان، آموزش‌های اخلاقی با وسائل ارتباط جمعی فوق‌العاده پیشرفته آن‌چنان وسعت می‌‌گیرد که اکثریت قریب به اتفاق مردم جهان را برای یک زندگی صحیح انسانی و توأم با پاکی و عدالت اجتماعی آماده سازد، لذا امام صادق (ع) در روایتی فرموده: "هنگامی که قائم قیام کند، حکومت را براساس عدالت قرار می‌‌دهد و ظلم و جور در دوران او برچیده می‌‌شود و جاده‌ها در پرتو وجودش أمن و امان می‌‌گردد، زمین برکاتش را خارج می‌‌سازد و هر حقی به صاحبش می‌‌رسد". و در حدیث دیگر پیامبر اکرم (ص) می‌‌فرماید: شما را به ظهور مهدی (ع) بشارت می‌دهم زمین را پر از عدل و داد می‌‌کند همان‌گونه که از جور و ستم پر شده است، ساکنان آسمان‌ها و زمین از او راضی می‌‌شوند و اموال و ثروت‌ها را به طور صحیح تقسیم می‌‌کند. کسی سؤال کرد: معنی تقسیم صحیح ثروت چیست؟ فرمود: به طور مساوی در میان مردم. سپس فرمود: و دل‌های پیروان محمد را پر از بی‌نیازی می‌‌کند، عدالتش همه را فرا می‌گیرد تا آنجا که دستور می‌‌دهد کسی با صدای بلند صدا بزند: هرکس احتیاج مالی دارد برخیزد، هیچ کس جز یک نفر برنمی‌خیزد. در ذیل حدیث می‌‌افزاید که: امام دستور می‌‌دهد مال قابل ملاحظه‌ای به او بدهند، اما او به زودی باز می‌‌گردد و پشیمان می‌‌شود که چرا آزمند و حریص بوده است. آری، در ظل توجهات حضرت ولی عصر، افراد به کلی تغییر روحیه می‌‌دهند و به جای ظلم و تعدی و خوردن منافع دیگران در کنار یکدیگر از مواهب الهی به‌طور عادلانه بهره می‌‌برند آنچنان که جمله معروفی که حکم ضرب‌المثل را دارد زمانی فرا می‌‌رسد که گرگ و میش در کنار هم آب می‌‌خورند جامه عمل به خود می‌‌پوشد».

پاسخ۶. مجتبی تونه‌ای؛

مجتبی تونه‌ای آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است: «امام صادق (ع) بی‌نیازی همگانی را در عصر حضرت مهدی (ع) چنین توصیف می‌کند: "به منادی دستور می‌دهد که در میان مردم اعلام کند، هرکس نیازی به مال دنیا دارد برخیزد. از میان همه مردم فقط‍‌ یک نفر برمی‌خیزد و می‌گوید: من! حضرت قائم (ع) به او می‌فرماید: برو پیش کلیددار و بگو مهدی به تو دستور می‌دهد که مالی به من بدهی. کلیددار می‌گوید: جامه‌ات را بیاور. جامه‌اش را پهن می‌کند و وسط‍‌ آن را پر می‌کند. هنگامی که آن را بر دوش می‌گیرد پشیمان می‌شود که چرا در میان امت محمّدی (ص) من از همه آزمندتر باشم‌؟ چرا آن عفّت نفس عمومی را من دارا نباشم‌؟ آن‌گاه مال را به کلیددار پس می‌دهد و پذیرفته نمی‌شود و حضرت مهدی (ع) می‌فرماید: ما آن‌چه عطا کردیم هرگز بازپس نمی‌گیریم". در حدیث دیگری امام صادق (ع) می‌فرمایند: "به همه شیعیان ما اجازه داده شده از آن‌چه در دست دارند به شیوه‌ای نیکو انفاق کنند، ولی هنگامی که قائم ما (ع) قیام کند بر همه ثروت‌اندوزان ثروت‌اندوزی را حرام می‌کند، بر صاحبان گنج‌هاست که گنج‌های خود را پیش او بیاورند تا در راه بی‌نیازی عمومی خرج شود". علی بن عقبه نقل می‌کند: در آن روزگار، کسی جایی را برای دادن صدقات و صرف پول در راه نیک نمی‌یابد، زیرا بی‌نیازی، همه مؤمنان را فراگرفته است. از این‌گونه روایات دو نکته دانسته می‌شود: مردم در حکومت حضرت، چنان از نظر فکری رشد می‌کنند که بدون زور و فشار، به وظایف خود در همه ابعاد عمل می‌کنند. یکی از آن وظایف، پرداخت مالیات درآمد به دولت اسلامی است. اگر همه مسلمانان، خمس درآمد و زکات اموال خود را به حکومت اسلامی پرداخت کنند، رقم بزرگی را پدید می‌آورد و دولت بر هرگونه اقدام اصلاحی و خدمات همگانی قادر می‌شود. هرچند بخشش آن حضرت در آن روزگار، بی‌حساب است و مردم به شیوه‌های گوناگونی درآمدهایی دارند که آنان را بی‌نیاز می‌کند، ولی آن‌چه بیش‌تر نظر را جلب می‌کند، بلندطبعی و روح بی‌نیازی در آنان است. مردم در عصر امام زمان (ع) از غنای روحی برخوردارند و این، همان دگرگونی معنوی است که در آن عصر پدید می‌آید». «از جمله ویژگی‌های دوران حکومت حضرت مهدی (ع)، گسترش دام‌پروری است. علاوه بر فراوان شدن آب و رونق کشاورزی، دام و گوسفند نیز فراوان می‌گردد. رسول خدا (ص) می‌فرماید: "در آن عصر، گله‌های دام فراوان وجود دارند و به زندگی ادامه می‌دهند" در سخن پیامبر (ص) نکته‌ای وجود دارد و آن این‌که گویا پیش از آن، در اثر کمبود آب و علوفه و گسترش بیماری‌ها، دام‌ها نمی‌توانستند به زندگانی ادامه بدهند. نیز آن حضرت می‌فرماید: "پس از کشته شدن دجال، خداوند به گله‌ها برکت می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که بچه شتری، گروهی از مردم را سیر می‌کند و گوساله‌ای، غذای قبیله‌ای را فراهم می‌سازد و بزغاله‌ای، برای سیر کردن گروهی کافی است یکی از برنامه‌های الهی حضرت مهدی (ع)، رفاه همگانی و آباد ساختن جهان انسانی است. او خواهد آمد تا به برکت وجودش، همه جمعیت روی زمین از رفاه و آبادانی برخوردار شوند. در این زمینه روایات بسیاری از وجود مقدس رسول خدا (ص) و سایر پیشوایان معصوم (ع) رسیده است که ما در این‌جا به ذکر چند حدیث بسنده می‌کنیم. پیامبر (ص) می‌فرماید: "امّت من در زمان حضرت مهدی (ع) آن‌چنان از نعمت الهی بهره‌مند می‌شوند که هرگز نظیر آن دیده نشده است. اسمان باران رحمتش را سیل‌آسا بر آن‌ها فرومی‌ریزد، زمین چیزی از گیاهانش را باقی نمی‌گذارد، جز این‌که آن را می‌رویاند، در آن روز ثروت بر روی هم انباشته می‌شود، هر کسی که بیاید و بگوید: ای مهدی! به من عطا کن، می‌فرماید: بگیر!" . و حضرتش در ضمن حدیث دیگری می‌فرماید: "ساکنان آسمان و زمین از او راضی و خشنود می‌شوند، مال را به‌طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌کند، قلوب امّت محمّد (ص) را پر از بی‌نیازی می‌نماید و عدالتش همگان را فرامی‌گیرد". امام باقر (ع) می‌فرماید: "راه‌های اصلی را توسعه می‌دهد، بالکن‌هایی که به داخل راه‌ها آمده از بین می‌برد. ناودان‌هایی را که به کوچه‌ها می‌ریزد برمی‌دارد، هیچ بدعتی نمی‌ماند مگر این‌که آن را از بین می‌برد، و هیچ سنّت نیکی نمی‌ماند جز این‌که آن را برپا می‌دارد". امام صادق (ع) نیز فرمود: "صله رحم به جای آورید و با همدیگر نیکی و مهربانی کنید. سوگند به خدایی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، روزی خواهد رسید که یک نفر از شما نتواند محلّی را پیدا کند که دینار یا درهمی از مال خودش را در آن‌جا به مصرف برساند. و در حدیث دیگری آمده است که فرمود: "هنگامی که حضرت قائم (ع) قیام کند، به عدالت رفتار خواهد نمود... و به حکم حضرت داود و محمد (ص) در میان مردم داوری خواهد کرد و در آن هنگام زمین گنجینه‌های خود را آشکار خواهد ساخت و برکات خود را بیرون خواهد فرستاد. در آن زمان، انسان برای صدقات و مبرّات خود، جایی پیدا نمی‌کند، زیرا بی‌نیازی همه مؤمنان را فرا می‌گیرد. در روایات، سخن از کثرت مال، وفور نعمت‌ها، باران‌های پیاپی، سبکباری و رهایی از بارهای سنگین زندگی، آسودگی از رنج طلب کردن و نیافتن، ادای قرض تمام مقروضین و ادای دین تمام صاحبان دین و آبادی همه خرابی‌ها است. از مجموع این احادیث استفاده می‌شود که در روزگار شکوهمند حضرت مهدی (ع)، همگان از نعمت‌های الهی برخوردار می‌شوند، و حق هر صاحب حقی به او می‌رسد و سرانجام امنیت و آرامش در تمام جهان گسترده می‌شود و همگان در رفاه و آسایش کامل زندگی می‌کنند و حتی درندگان نیز به همدیگر اذیت و آزار نخواهند رسانید. بحث رفاه عمومی در هنگام ظهور حضرت، در کتاب هندوها و تورات و انجیل نیز آمده است. در حکومت حضرت مهدى (ع) که مردم به اطاعت خداوند روى مى‌آورند و بر فرمان حجت خدا گردن مى‌نهند، دیگر دلیلى ندارد که زمین و آسمان از برکاتش بر بندگان خدا مضایقه کنند. از این‌رو، باران‌هاى موسمى شروع به باریدن مى‌کند، رودخانه‌ها پرآب مى‌شود، زمین‌ها حاصلخیز مى‌گردد و کشاورزى شکوفا مى‌شود، بیابان‌هایى مانند مکه و مدینه که هرگز سبزى را به خود ندیده است به یک‌باره به نخلستان تبدیل مى‌گردد و دامدارى گسترش مى‌یابد. اقتصاد جامعه شکوفا گشته، فقر و تنگدستى رخت بربسته، آبادانى همه‌جا به چشم مى‌خورد و بازرگانى رونقى شایان توجه مى‌یابد. حضرت مهدى (ع) علاوه بر برکت‌هاى زمینى و آسمانى، با تقسیم اموال، بخشش دارایى‌ها، ریشه‌کن کردن فقر رسیدگى به محرومان و مستضعفان، رفاه اجتماعى را به ارمغان مى‌آورد. عمران و آبادانى، گسترش کشاورزى و دام‌پرورى و رونق بازرگانى از سایر کارهاى حضرت است که به شکوفایى اقتصاد جامعه مى‌انجامد. حل مشکلات اقتصادى در رأس برنامه‌هاى حضرت مهدى (ع) است و مهم‌ترین اقدامات وى، مباح اعلام کردن بهره‌ورى شایسته و عادلانه و سازنده از مواهب و نعمت‌هایى که خداوند براى انسان پدید آورده است. نیز اعطاى آزادى‌هاى گوناگون در امور اقتصادى و اجتماعى و صنعتى، براساس حق و عدالت اسلامى و همچنین بهره‌ورى از مواهب و امکانات و نیروهاى طبیعت و میدان دادن به مغزها و اندیشه‌هاى توانا و سازنده و مبتکر است».

پاسخ۷. آقای رضوانی؛

علی اصغر رضوانی آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است: «از برنامه‌ها و اقدام‌های امام مهدی (ع) پدید آوردن رفاه اقتصادی در سطح کلّ جامعه بشری است. بخش عظیم و مهمّی از مسائل عقب ماندگی و وابستگی و کمبود مواد غذایی به دو عامل بستگی دارد که با یکدیگر ارتباط دارند: نظام اقتصادی استعمارگر حاکم بر جهان. نظام سیاسی حاکم بر جامعه که همواره به زیان ملت‌های خود گام بر می‌دارند. در رستاخیز ظهور حضرت مهدی (ع) این بندها و دام‌ها از سر راه برداشته می‌شود، و عوامل سلطه بر فکر و فرهنگ و اقتصاد و سیاست جهانی و کشورها نابود می‌گردد. احادیث درباره رفاه اقتصادی دوران ظهور بسیار است و شاید از جمله مسائلی باشد که بیشترین تأکید بر آن شده است، و شاید پس از اصل عدالت دومین موضوعی باشد که در آن دوران در جامعه‌ها پدید می‌آید. و این هر دو با یکدیگر پیوندی ناگسستنی دارند؛ زیرا که اجرای عدالت برای از میان بردن روابط ظالمانه و غاصبانه آکل و مأکول است تا اقویا حقّ ضعیفان را نخورند و آنان را محروم نسازند. بنابراین، رفاه اقتصادی برای همه، با اجرای اصل عدالت اجتماعی و برپایی قسط قرآنی امکان‌پذیر است، بلکه رفاه و بی نیازی، از میوه‌های درخت تناور عدل است، و امام با تحقق بخشیدن به اصول دادگری و عدالت اجتماعی، همگان را به زندگی درست و سازمان یافته می‌رساند. امام صادق (ع) می‌فرماید: هنگام رستاخیز قائم ما، زمین با نور خدایی بدرخشد... و شما به جست وجوی اشخاصی بر می‌آیید که مال یا زکات بگیرند، و کسی را نمی‌یابید که از شما قبول کند، و مردمان همه به فضل الهی بی نیاز می‌گردند. پیامبر اکرم (ص) فرمود: امّت من در زمان مهدی (ع) به نعمت‌هایی دست یابند که پیش از آن و در هیچ دوره‌ای دست نیافته بودند. در آن روزگار، آسمان باران فراوان دهد، و زمین روییدنی را در دل خود نگاه ندارد در حدیثی دیگر پیامبر اکرم (ص) فرمود: ... خداوند برای قائم (ع) گنج‌ها و معادن زمین را آشکار می‌سازد.... امام باقر (ع) فرمود: ...تُطْوی لَهُ الاَرْضُ وَتَظْهَرُ ... فَلا یبْقَی فِی الاَرْضِ خَرابٌ اِلاَّ قَدْ عُمِرَ.... همچنین امام باقر (ع) فرمود: وَ تَظْهَرُ لَهُ اَلْكُنُوزُ...».

پاسخ۸. نویسندگان کتاب «نگین آفرینش»؛

نگین آفرینش ج۱ (کتاب) نویسندگان کتاب «نگین آفرینش» در این باره گفته‌اند: «روش امام مهدی (ع) در امور مالی حکومت بر مبنای مساوات قرار دارد. این، همان روش پسندیده‌ای است که در زمان پیامبر گرامی اسلام (ص) وجود داشته است که پس از او، این شیوه تغییر یافت و معیارهای دروغینی برای پرداخت‌های بی‌حساب به افراد، جای آن را گرفت و سبب پیدایش فاصله طبقاتی در جامعه اسلامی آن روز شد. اگر چه امیرالمؤمنین و امام حسن (ع) در مدت خلافت خود به نظام برابری در پرداخت اموال مسلمین پای بند بودند، پس از ایشان بنی امیه اموال مسلمانان را مانند ملک شخصی خود و بر طبق مصالح فردی، به کار می‌بردند و از این راه، پایه‌های حکومت نامشروع خود را محکم می‌کردند. آن‌ها زمین‌های کشاورزی یا غیر آن از ثروت‌ها و اموال عمومی را به نزدیکان خد می‌بخشیدند و این کار که به ویژه در زمان خلیفه سوم و دوران بنی امیه رایج شده بود، حالتی رسمی پیدا کرد. امام مهدی (ع) که مظهر عدالت و دادگری است، بیت المالِ مردم را به عنوان ثروتی عمومی که همگان در آن شریک هستند قرار می‌دهد؛ به گونه‌ای که هیچ گونه تبعیض و امتیاز خواهی در آن راه نداشته باشد و بخشش ثروت‌ها و زمین‌ها به کلّی ممنوع باشد. پیامبر (ص) فرمود: "زمانی که قائم ما قیام کند، قطایع [زمین‌هایی که زمامداران و حکام جور در مالکیت خود درآوره یا واگذار کرده‌اند] از بین می‌رود؛ به طوری که دیگر قطایعی در میان نخواهد بود" دیگر از شاخصه‌های سیره مالی امام، آن است که در راستای رفع نیازهای مادّی و ایجاد رفاهی معقول برای زندگی تمام افراد، امام مهدی (ع) اموال فراوانی به مردم می‌بخشد و در حکومت او هر نیازمندی که از او طلب می‌کند، اموال زیادی دریافت می‌کند. پیامبر (ص) فرمود: "او مهدی (ع) اموال را به فراوانی می‌بخشد" این شیوه، برای ایجاد زمینه‌های اصلاح فردی و اجتماعی است که هدف بزرگان امام خوبان است. آن حضرت با رفع نیاز مردم از جهت مادّی، در پی ایجاد زمینه مناسب برای پرداختن افراد به طاعت و عبادت پروردگار است که در بخش اهداف حکومت به تفصیل درباره آن سخن گفتیم».

پرسش‌های وابسته

1. اصلاحات اجتماعی امام مهدی پس از ظهور کدامند؟ (پرسش)
2. اصلاحات عمرانی امام مهدی پس از ظهور کدامند؟ (پرسش)
3. تأثیر حکومت امام مهدی بر مردم چگونه است؟ (پرسش)
4. تأثیر حکومت امام مهدی بر وضعیت اقتصادی مردم چگونه است؟ (پرسش)
5. تأثیر حکومت امام مهدی بر وضعیت بهداشت و درمان مردم چگونه است؟ (پرسش)