آیا برداشت مفرد از فراز الذین آمنوا در آیه ولایت صحیح است؟ (پرسش)
| آیا برداشت مفرد از فراز الذین آمنوا در آیه ولایت صحیح است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ آیه ولایت |
| مدخل اصلی | آیه ولایت |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
آیا برداشت مفرد از فراز الذین آمنوا در آیه ولایت صحیح است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث آیه ولایت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی آیه ولایت مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین ربانی گلپایگانی در کتاب «براهین و نصوص امامت» در این‌باره گفته‌‌اند:
«یکی از اشکالاتی که بر استدلال به آیه ولایت بر امامت علی (ع) وارد شده، این است که ﴿الَّذِينَ آمَنُوا﴾ بر جمع دلالت می‌کند و اطلاق آن بر مفرد پذیرفته نیست. گاهی گفته شده است: تعبیر از فرد معین به ﴿الَّذِينَ آمَنُوا﴾ در کلام فصحای عرب وارد نشده است، تا چه رسد به کلام الهی که معجزه است[۱]. و گاهی نیز گفته شده: اطلاق لفظ بر مفرد، متعارف است، ولی چنین کاربردی مجازی است، و اصل در کلام حقیقت است نه مجاز[۲]، همچنین گاهی گفته شده: اطلاق لفظ جمع بر مفرد به صورت مجاز روا است، ولی به موارد خاصی اختصاص دارد[۳]، و نیازمند دلیل است[۴].
این سخن که لفظ «﴿الَّذِينَ آمَنُوا﴾ در کلمات فصیحان عرب بر مفرد اطلاق نشده، ادعایی است بی‌دلیل، و ارزش علمی ندارد. گذشته از این با توجه به روایات شأن نزول آیه ولایت، این اطلاق در آیه مورد بحث صورت گرفته است، و در نتیجه، بهترین دلیل بر جواز چنین کاربردی است. اگر چنین کاربردی در زبان عرب در عصر رسالت رایج نبود، صحابه‌ای که حدیث مربوط به شأن نزول آیه درباره علی (ع) را نقل کرده‌اند، لب به اعتراض می‌گشودند، در حالی که آنان این تعبیر را تلقی به قبول کرده‌اند[۵].
مضافاً بر اینکه کاربرد لفظ جمع درباره یک فرد در قرآن کریم نمونه‌های بسیاری دارد، مانند: ﴿الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ﴾[۶] در حالی که گوینده این سخن نعیم بن مسعود اشجعی بود، واژه ناس که بر جمع دلالت می‌کند درباره او به کار رفته است و نیز درباره عبدالله بن أبی بن سلول فرموده است: ﴿الَّذِينَ قَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ وَقَعَدُوا لَوْ أَطَاعُونَا مَا قُتِلُوا﴾[۷] در این آیه ﴿الَّذِينَ﴾ بر یک فرد اطلاق شده است. همین گونه است آیه ﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً﴾[۸] که براساس روایات شأن نزول آن یا علی بن ابی‌طالب (ع) است یا ابوبکر[۹].
به اعتقاد اهل‌سنت آیه ﴿وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ﴾[۱۰] در شأن ابوبکر نازل شده است، چگونه است که اطلاق لفظ جمع بر یک فرد درباره ابوبکر پذیرفته است، و درباره علی (ع) پذیرفته نیست؟[۱۱].
بدون شک، به کار بردن تعبیر ﴿الَّذِينَ آمَنُوا﴾ درباره علی (ع) بیانگر نکته‌ای است که مجوز چنین کاربردی بوده است. آن نکته می‌تواند تکریم و تعظیم شخصیت علی (ع) باشد، بدان علت که وی از نظر کمالات ایمانی در عالی‌ترین درجه بود، و همین ویژگی سببب شده است که پس از پیامبر اکرم (ص) ولایت و رهبری جامعه اسلامی به وی سپرده شود.
زمخشری در این باره نکته دیگری را یادآور شده است و آن اینکه مؤمنان از علی (ع) الگو بگیرند و مسئله انفاق در راه خدا را مهم بشمارند، تا آنجا که اگر در حال نماز هستند، انجام آن را تا فارغ شدن از نماز تأخیر نیندازند[۱۲].
از آنچه گفته شد پاسخ همه شبهات مربوط به اطلاق تعبیر جمع ﴿الَّذِينَ آمَنُوا﴾ بر امیرالمؤمنین (ع) به دست آمد، زیرا این گونه کاربرد زبانی در کلام عرب شناخته شده است، و در آیات قرآن، که فصیح‌ترین کلام عربی است، در موارد گوناگونی به کار رفته است، و کاربرد آن در آیه ولایت مستند به احادیث شأن نزول است. بنابراین، خواه، آن را حقیقی بدانیم یا مجازی، با دلیل همراه است»[۱۳].
پانویس
- ↑ المنار، ج۶، ص۴۴۲.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج۱۲، ص۲۸.
- ↑ المغنی، الإمامة، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ شرح المقاصد، ج۵، ص۱۷۲.
- ↑ المیزان، ج۶، ص۱۰.
- ↑ «کسانی که مردم به آنان گفتند: مردم در برابر شما هم‌داستان شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۷۳.
- ↑ «(همان) کسانی که (خود از جنگ، پس) نشستند و درباره همگنان (شهید) خویش گفتند: اگر (آنها هم) از ما پیروی می‌کردند کشته نمی‌شدند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۸.
- ↑ «آنان که دارایی‌های خود را در شب و روز پنهان و آشکار می‌بخشند» سوره بقره، آیه ۲۷۴.
- ↑ ر.ک: الشافی، ج۲، ص۲۲۴؛ التبیان، ج۳، ص۵۶۲-۵۶۳؛ مجمع البیان، ج۳-۴، ص۲۱۱؛ المیزان، ج۶، ص۹.
- ↑ «و آنان که راستی آورند و آن را باور دارند پرهیزگارند» سوره زمر، آیه ۳۳.
- ↑ المسائل العکبریة، ص۵۱؛ مصنفات الشیخ المفید، ج۶، ص۵۱.
- ↑ الکشاف، ج۱، ص۶۴۹.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، براهین و نصوص امامت ص ۱۶۹.