آیا علم حضرت زهرا همانند ائمه افزایش پیدا می‌کند؟ (پرسش)
| آیا علم حضرت زهرا همانند ائمه افزایش پیدا می‌کند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
آیا علم حضرت زهرا همانند ائمه افزایش پیدا می‌کند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین یارمحمدیان در کتاب «ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت» در این‌باره گفته‌‌اند:
«در احادیث افزایش علم امام، تنها از پیامبر اکرم (ص) و دوازده امام جانشین ایشان (ع) یاد شده است. در هیچ یک از این احادیث، نامی از حضرت زهرا (س) برده نشده است. اما از آنجا که یکی از مقامات حضرت صدیقه کبری (س) مقام تحدیث ایشان است[۱]، بایسته است بگوییم، علم ایشان از ناحیه خداوند در حال افزایش بوده است؛ چراکه ملائکه از ناحیه خداوند با او سخن می‌گفتند و علومی را به ایشان انتقال می‌دادند[۲]. به این دو حدیث توجه کنید:
- «عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ تَظْهَرُ الزَّنَادِقَةُ فِي سَنَةِ ثَمَانِيَةَ وَ عِشْرِينَ وَ مِائَةٍ وَ ذَلِكَ لِأَنِّي نَظَرْتُ فِي مُصْحَفِ فَاطِمَةَ قَالَ فَقُلْتُ وَ مَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ (س) فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمَّا قَبَضَ نَبِيَّهُ (ص) دَخَلَ عَلَى فَاطِمَةَ مِنْ وَفَاتِهِ مِنَ الْحُزْنِ مَا لَا يَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَرْسَلَ إِلَيْهَا مَلَكاً يُسَلِّي عَنْهَا غَمَّهَا وَ يُحَدِّثُهَا فَشَكَتْ ذَلِكَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) فَقَالَ لَهَا إِذَا أَحْسَسْتِ بِذَلِكَ فَسَمِعْتِ الصَّوْتَ فَقُولِي لِي فَأَعْلَمْتُهُ فَجَعَلَ يَكْتُبُ كُلَّمَا سَمِعَ حَتَّى أَثْبَتَ مِنْ ذَلِكَ مُصْحَفاً قَالَ ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ فِيهِ مِنْ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ لَكِنْ فِيهِ عِلْمُ مَا يَكُونُ»[۳].
- «عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)... ثُمَّ سَكَتَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ عِنْدَنَا لَمُصْحَفَ فَاطِمَةَ (س) وَ مَا يُدْرِيهِمْ مَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ قَالَ مُصْحَفٌ فِيهِ مِثْلُ قُرْآنِكُمْ هَذَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اللَّهِ مَا فِيهِ مِنْ قُرْآنِكُمْ حَرْفٌ وَاحِدٌ إِنَّمَا هُوَ شَيْءٌ أَمْلَاهَا اللَّهُ وَ أَوْحَى إِلَيْهَا...»[۴].
ابوبصیر از امام صادق (ع) گزارش داده که حضرت در انتهای حدیثی فرمودند:... و بی‌شک مصحف فاطمه (س) در اختیار ما است و مردم چه می‌دانند مصحف فاطمه (س) چیست؟! عرض کردم: مصحف فاطمه (س) چیست؟ فرمودند: کتابی سه برابر قرآن شما است، ولی به خدا قسم حتی یک حرف قرآن شما هم در آن نیست. حقیقت ماجرا آن است که مصحف فاطمه (س) چیزی است که بی‌شک خداوند آن را به حضرت زهرا (س) گفته و به سوی او وحی کرده است.
از طرفی باید به این احتمال توجه داشت که افزایش علم امام در حوزه ولایت و مدیریت او در نظام هستی، مقامی مخصوص برای امامت است و حضرت صدیقه طاهره (س) هرچند دارای مقام عصمت کبری است و حجت خداوند می‌باشد، اما امام به عنوان جانشین رسول الله (ص) نبوده است. از این‌رو ممکن است گفته شود، نوع علومی که ایشان به عنوان علم افزون دریافت نموده‌اند، در قسمت‌هایی مانند تدبیر نظام هستی، متفاوت با علم افزون امام است؛ همان‌گونه که در قسمت‌هایی مانند علم به ذات، اسما و صفات الهی نیز می‌تواند مشترک باشد.
البته در گزارش‌هایی از مصحف فاطمه (س)، که از مصادیق افزایش علم ایشان محسوب می‌شود، علم به مناسبات میان امام و مردم، قسمتی از محتوای آن شمرده شده و محتوای مصحف، سبب نیازمندی مردم به امام در مسائل مبتلابه و بی‌نیازی امام از مردم قلمداد شده است[۵]. بر این اساس، چنان‌چه علوم اختصاصی حوزه ولایت و مدیریت امام در میان علم افزون ایشان باشد، ایشان واسطه در انتقال علوم اختصاصی امام از طرف خدا به امام هستند و سخن ایشان حجتی برای حجت خدا است؛ به گونه‌ای که امام را در تعاملات با مردم، از آنان بی‌نیاز و آنان را نیازمند امام می‌کند. مقام وساطات علمی بین خدا و امام آن‌گاه برای حضرت زهرا (س) بیشتر تقویت می‌شود که بر اساس احادیث، ایشان را لیلة‌القدر بدانیم[۶] و شب قدر را مهم‌ترین زمان افزایش علم امام بدانیم. پس به طور کل این احتمال وجود دارد که علم افزون حضرت زهرا (س) در قسمت‌هایی از محتوا با امام متفاوت باشد»[۷].
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ج۲، ص۸۲۴؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۵۲-۱۵۳، ح۶ و ص۱۵۷، ح۱۸ و ص۲۵۹، ح۲۷ و ص۳۷۲، ح۱۶؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۴۰، ح۲ و ص۲۴۱، ح۵؛ صدوق، محمد بن علی، امالی، ص۵۹۲، ح۱۸؛ همو، علل الشرایع، ج۱، ص۱۸۲؛ مفید، محمد بن محمد، اختصاص، ص۳۲۹.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۵۰، ح۱ و ص۱۵۲، ۱۵۴، ح۸ و ص۱۵۷، ۱۵۹، ح۲۷ و ص۱۶۱؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۳۹، ۲۴۱، ح۴؛ مفید، محمد بن محمد، ارشاد، ج۲، ص۱۸۶.
- ↑ «حماد بن عثمان گزارش داده که شنیدم امام صادق (ع) می‌فرمود: زندیقان در سال ۱۲۸ هجری قمری ظهور خواهند کرد؛ چرا که من خبراز رخداد این واقعه را در مصحف فاطمه (س) دیده‌ام. حَماد می‌گوید: از حضرت پرسیدم: مصحف فاطمه (س) دیگر چیست؟ ایشان فرمودند: بی‌شک خدای متعال آن هنگام که جان پیامبر اکرم (ص) را ستاند، بر فاطمه (س) اندوهی وارد شد که جز خدای کسی از آن آگاهی ندارد. از این‌رو خداوند فرشته‌ای را به سوی او فرستاد تا ایشان را تسلی دهد و غم و اندوه را از او بزداید و با او گفتگو کند. حضرت زهرا (س) از این رویداد به امیرالمؤمنین (ع) شکایت کرد. ایشان در پاسخ فرمود: هرگاه فرشته را احساس کردی و صدای او را شنیدی به من اطلاع بده. حضرت زهرا (س) به حضرت علی (ع) خبرداد و آن حضرت هر گاه می‌شنید، شروع به نوشتن می‌کرد تا آنکه از آن سخنان کتابی درست کرد. سپس امام صادق (ع) فرمودند: در آن کتاب چیزی از حلال و حرام نیست؛ بلکه در آن علم به رویدادهای آینده است». صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ۱۵۷؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۵۱؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۵۰، ح۱؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۳۹، ح۳.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۴۷۸؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۲۵، ص۹۷.
- ↑ یارمحمدیان، محمد تقی، ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت ص ۳۹۰.